Yüzyıllık bir değirmenin hikayesi

DERSİM – Hozat’ın katliamlar ve direnişle geçen tüm tarihine şahitlik eden taş değirmen, yıllardır işletilmemesine rağmen halen ayakta. 

Dersim’in Hozat ilçesine bağlı İncixa (Altınçevre) köyünde bulunan tarihi su değirmeni, ceviz ağacından yapılma asırlık sütunlarla halen ayakta. İlçeye 13 kilometre uzaklıkta bulunan köydeki değirmenin inşa edildiği tarihe dair net bir bilgi bulunmuyor. Bunun nedeni ise 20’nci yüzyılda bölge demografisinin sürekli değiştirilmesi. 

Bölge sakinleri, değirmenin 1920 öncesi “Kekê Axa” olarak bilinen köy sakinine ait olduğu belirtiliyor. Bölge sakinlerine göre, 1908-1915 yılları arasında devletin Dersim’e yönelik askeri operasyonları sırasında Kekê Axa öldürülür. Axa’nın öldürülmesi sonrası eşi Anê Xatun değirmeni işletmeye başlar. Ancak 1937-1938’de Dersim’de yaşanan katliam sonrası Xatun’dan bir daha haber alınamaz. 

TARİHİN TANIĞI!

Sonrasında Hozat’ın Torut (Taşıtlı) köyünden İncixa’ya yerleşen Elîkê İbo, değirmeni işletmeye başlar. Ve değirmen günümüze kadar Elîkê İbo’nun değirmeni olarak anılmaya başlar. 1990’lı yıllarda yaşanan köy yakmaları ve boşaltmaları sonrası Dersim’de bulunan birçok değirmenin kapısına kilit vurulur. Elikê İbo’nun değirmeni de bunlardan birisidir. 

90’lı yıllardan bu yana boş olan değirmen, İncixa’nın yaklaşık 2 kilometre yukarısında bulunan Gözeler bölgesinde buluyor. Bahçe duvarları taştan yapılmış ve içerisinde kavak ve meyve ağaçları bulunan duvarları halen sağlam. Uzun yıllar bakımsız olması nedeniyle topraktan olan tavanının bir bölümü çökmüş durumda. Ceviz ağacından yapılmış sütunlarla korunan değirmenin, daire şeklindeki taştan yapılmış ana mekanizması ise sağlam. Değirmenin yukarı kısımlarında bulunan ve suyun taşındığı kanalın izleri ise halen tamamen yok olmamış. 

HALEN KULLANILIYOR

Yıllarca bölgede bulunan Kîlîse (Yenidoğdu), Sorpiyan, Bargînî (Karabakır), Ênîsipî (Akpınar), Hıdırdamı ve İncixa köyleri ve bağlı mezralarında yaşayan insanların buğdaylarını öğüttüğü değirmen, halen bazı köylüler tarafından konaklama amacıyla kullanılıyor. Penceresinde ateş üstünde su kaynatıldığı için kapkara olmuş çay demliklerinin bulunduğu değirmende, ayrıca Pargaç (gömme) denilen ekmek için taştan bir ocak bulunuyor. 

MA / Cengiz Özbasar