Milli Dayanışma, Demokrasi ve Kardeşlik Komisyonu 12’nci toplantısını yaptı. Araştırma kurum ve kuruluşlarının temsilcilerinin dinlendiği toplantıda Rawest Araştırma’nın “Kürtlerin üçte ikisinin süreçten beklediği ilk adımın Selahattin Demirtaş’ın serbest bırakılması” verisi öne çıkarken, kayyımların geri alınmasının da güven artırıcı bir adım olacağı vurgulandı. Kürt halkının sürece bakış açısının ve güven duygusuyla ilgili raştırma sonuçlarının aktarıldığı toplantıda, hızla atılması gereken adımlar konuşuldu. Meclis Başkanı Numan Kurtulmuş, sürecin gerektirdiği yasal düzenlemelerin hazırlıkları için ekim ayını işaret etti. Kurtulmuş, komisyonun sonunda CHP’li üyelere teşekkür etti, “Bu komisyon kurulduğu günden itibaren içinde bulunduğu şartlar ne olursa olsun CHP‘li arkadaşlar en yüksek desteği verdiler. Bu çok kıymetli ve anlamlı” dedi.
“En kısa sürede çalışmaları tamamlamayı ümit ediyoruz”
Toplantının başlangıcında kısa bir değerlendirme yapan Meclis Başkanı Numan Kurtulmuş, komisyon sürecini başından itibaren ince detaylarıyla planlandıklarını ifade etti. Bugüne kadarki çalışmaları önemli bir mutabakatla ilerlettiklerini kaydetti. Kurtulmuş, “En kısa süre içerisinde de çalışmalarımızı tamamlamayı ümit ediyoruz” dedi.
“Ekim ayı içerisinde tekliflerin hazırlığını yapacağız”
Kurtulmuş, yasal düzenlemeler için ekim ayını işaret ederek şöyle konuştu:
“Ekim ayı içerisinde, sivil toplum kuruluşlarının da dinlenmesini sağladıktan sonra artık Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu’na yapacağımız tekliflerin hazırlığını yapacağız. Gerek yasal düzenlemeler olsun gerek oluşturacağımız çalışma raporu olsun bununla ilgili çalışma dönemi içerisine gireceğiz.”
“Cumhurbaşkanı’nın BM konuşmaları tarihi nitelikte”
Kurtulmuş, Birleşmiş Milletler’de yapılan Gazze Oturumu’na da dikkati çekerek “10 ülkenin Filistin’i tanıma kararı almış olması her türlü takdirin üzerindedir” dedi. Fransa, İngiltere, Kanada gibi ülkelerin Filistin’i tanımasının önemine dikkat çeken Kurtulmuş, Filistin’de vicdanın sınırlarının zorlandığı gelişmeler yaşandığını ve dünyanın birçok yerinde Filistin davasına sempatinin, Siyonist rejime de nefretin arttığına dikkat çekti.
Uluslararası destek artıyor: Filistin Devleti’ni tanıyan ülkeler
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın BM Genel Kurulu’ndaki oturumlarda tarihi nitelikte konuşmalar yaptığını kaydeden Kurtulmuş, “Cumhurbaşkanımızın her iki oturumda ortaya koyduğu tavrı sonuna kadar desteklediğimizi ifade etmek isterim” dedi.
Erdoğan “Dünya beşten büyüktür” dedi, BM Genel Kurulu’na Gazze fotoğraflarıyla çıktı: Son bir asırdaki en büyük vahşet devam ediyor!
SETA: Silahların susması ilk adım, dayanıklı bir mimari inşa edilmeli
Komisyonda söz alan ilk isim Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı (SETA) Dış Politika Araştırmaları Direktörü Prof. Dr. Murat Yeşiltaş oldu. Kapsamlı bir süreç mimarisi inşa etmek açısından hukuki teminatın gerekliliğine işaret eden Yeşiltaş, “Silah bırakanların hangi şartlarda ceza alacak, kimler rehabilitasyon alacak açık çerçeveli olarak buradan çıkması sürecin hukuki olması anlamında önemli” dedi.
Bu sürecin sadece “örgütün bitmesi” değil Türkiye’nin demokratikleşmesi, Türkiye’nin kalkınmaya ve toplumsal refaha daha fazla odaklanması anlamında bir fırsat penceresi olduğun kaydeden Yeşiltaş, “Ancak hepimiz biliyoruz ki silahların susması yani çatışmanın yokluğu sadece ilk adımlardan bir tanesidir. Kalıcı barışın tesis edilmesi için daha kapsamlı ve dayanıklı bir mimarinin inşa edilmesi zorunlu gözükmektedir. İlk aşamada silahların ortadan kalkarak çatışmanın sona ermesi kritik ama bir o kadar da stratejik bir eşiğin, psikolojik bir eşiğin aşılması anlamına gelmektedir” diye konuştu.
“Süreç başarısız olursa şiddet olayları başlar” kaygısı
Yeşiltaş, yaptıkları araştırmalarda katılımcıların yüzde 62’sinin sürecin başarısız olması halinde Türkiye’de şiddet olaylarının yeniden artacağını düşündüğü bilgisini verdi ve hukuki derinlik ve toplumsallaşmanın önemine vurgu yaptı.
SETA: Barış, güvenlik beklentisi yüzde 70’in üzerinde
Yeşiltaş, toplumsal barış beklentisinin yüzde 77 oranında olduğunu, güvenlik kaygılarının bitmesi beklentisinin yüzde 76, terörün sona ermesi beklentisinin de yüzde 75 olduğunu kaydederek toplumun hem barış alanında hem de güvenlik bağlamında süreci sahiplendiğini ifade etti.
DİTAM: İkna edilmesi gereken Türkler, adalet duygusunun sağlanması gereken Kürtler
Dicle Toplumsal Araştırmalar Merkezi’nden (DİTAM) Mesut Azizoğlu, komisyondan beklentilerin sürecin hukuksal alt yapısının oluşması ve toplumsal mutabakatın sağlanması olduğunu kaydetti.
Çözüm için ikna edilmesi gereken kesimin Türkler, adalet duygusunun sağlanması gereken kesimin Kürtler olduğunu ifade ederek çözüme ulaşmanın zor olacağını söyledi.
“Zihniyet değişimi hukuksal değişimlerden çok daha zor olacak”
“Zihniyet değişimi hukuksal değişimlerden çok daha zor olacak” diyen Azizoğlu, “Toplumun ikna edilmesi uzun zaman alacak, belki hiç ikna olmayacak kesimler olacak. Sorunun çözümsüzlüğünün yaratacağı maliyetlerin, risklerin topluma anlatılması gerekiyor” diye konuştu.
Kürt meselesinin kimlik, eşitlik, hukuk ve demokrasi meselesi olduğunu ifade eden Azizoğlu, Kürt meselesinin tanımında ve çözümünde ortaklaşılması gerektiğini söyledi.
Sedat Yurtdaş, Leyla Zana’nın yeminini hatırlatarak başladı
DİTAM adına söz alan ikinci isim Sedat Yurtdaş, 1990’lı yıllarda milletvekili olduğunu ve o yıllarda Leyla Zana’nın Kürtçe yemininin büyük bir infial yarattığını hatırlatarak sözlerine başladı. Yurtdaş, Kürtçenin tüm kurumlarda konuşulabildiği bir Türkiye’nin sadece Kürtler için değil tüm toplum için bir eşitlik ve özgürlük müjdecisi olacağını söyledi.
“Turgut Özal’ın kaybı barış fırsatının kaybı oldu”
Yıllar içinde tanıklık ettiği çözüm girişimlerini aktaran Yurtdaş, Turgut Özal’ın ölümünün barış fırsatının kaybı olduğunu, Özal’ın ölümünden kısa bir süre sonra 33 askerin öldürüldüğünü ve sonraki süreçte faili meçhullerin, köy yakmaların rutin bir devlet pratiğine dönüştüğünü Ve sonraki yıllardaki çözüm girişimlerini örneklerle anlattı.
Umut hakkının istisnasız herkes için uygulanması gerektiğine dikkat çeken Yurtdaş, geçmişle yüzleşme çalışmasının yapılmasının da önemine dikkat çekti. Yurtdaş ayrıca Diyarbakır, Batman, Van gibi belediyeler Kürtçe için ödenek gösterilerek bu konuda öncülük yapılmasını önerdi.
Rawest Araştırma: Kürtler hem Türkiyelileşiyor hem de Kürtlük bilinci artıyor
Kürt toplumunda son yıllarda ciddi bir sosyolojik değişme olduğunu kaydeden Rawest Araştırma Direktörü Roj Girasun, Kürt sosyolojisinin artık yerleşik, şehirli, daha eğitimli ve Türkiye ile daha entegre olduğunu söyledi. Girasun, sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksindeyse Kürt toplumunun en büyük eşitsizliği yaşadığının altını çizdi.
Girasun, ”Araştırmalarımızda bulduğumuz en güçlü ve ilginç veri şu: Kürtler hem Türkiyelileşiyor hem de Kürtlük bilinci artıyor. Bu ilk başta paradoks gibi görünse de aslında bu bir sentez. Yani Kürtler daha fazla kendilerini Türkiye’nin bir parçası olarak görüyorlar ama Kürt kimliği kültürü ve dili üzerinden Kürtlüğe de sahip çıkıyorlar” diye konuştu.
“Kürtlerin yüzde 65’i silahla hak aranmasına kategorik olarak karşı”
Kürt toplumunun sosyal değişim ve dönüşüm sürecinin Kürtlerin silahlı mücadeleye bakışını da değiştirdiğini kaydeden Girasun, “Bizim süreçten önce yaptığımız araştırmalarda Kürtlerin yüzde 65’i silahla hak aranmasına kategorik olarak karşı olduğu görülüyor. Geriye kalan yüzde 35’i oluşturan yüzde 20’lik kesim ise kaygılı ve tereddütlü. Sadece kalan yüzde 15’lik kesim silahla hak aramaya onay veriyor” dedi.
“Siyaset Kürt toplumunun sosyal değişimine uyum sağlamalı”
Ortada bir sosyal değişim ve bunun dayattığı bir çözümün var olduğunu vurgulayan Girasun, “Siyaset bu sosyal değişime uyum sağlamalı, önünü açmalı, kendini ve devleti dönüştürmeli” dedi.
“Destek yüzde 70, başarı beklentisi yüzde 40”
Çözüm sürecine verilen desteğin yüzde 70’lere yaklaştığını belirten Girasun sürecin başarılı şekilde yürütüldüğünü düşünenlerin ve sürecin başarıyla sonuçlanacağına inananların oranının ise yüzde 40 – 45 bandında seyrettiğini belirtti. Girasun, “Kürt kamuoyunun önemli bir kısmı hükümetin adım atacağına, Türklerin çoğunluğu güvenmiyor, inanmıyor; PKK’nin gerçekten silah bırakacağına güvenmiyor. Öte yandan muhalif Türk kamuoyu ise bu sürecin bir seçim yatırımı olduğunu düşünüyor ve bir demokratikleşme sağlayacağına inanmıyor. Ama ilginç biçimde bu güvensizlik yaygın bir süreç karşıtlığına da dönüşmüyor. Aslında bu sessiz onay sürece açılmış bir kredi olarak okunabilir” diye konuştu.
“Kürtlerin üçte ikisinin süreçten beklediği Demirtaş’ın serbest bırakılması”
Girasun, Selahattin Demirtaş’ın serbest kalması ve kayyımların geri alınmasının güven artırıcı adımlar olacağını söyledi ve ”Araştırmalarımıza göre Kürtlerin 3’te ikisinin süreçten beklediği ilk adım Demirtaş’ın serbest bırakılmasıdır. Yaptığımız ölçümler ve kamuoyu araştırmalarına göre bu süreci Kürtler ve Türkler nezdinde toplumsallaştırabilecek en etkili aktör Demirtaş’ken onun hala içerde tutulması bir handikaptır” dedi.
Girasun’dan “Mehmet Ali Çalışkan” hatırlatması
CHP’ye yönelik kent uzlaşısı operasyonlarını hatırlatan Girasun, bu operasyonların sürece ve hukuki vaatlere duyulan güveni zedelediğini belirtti. Girasun, “Bu operasyonlar kapsamında tutuklanan, yıllardır yaptığı araştırmalarla demokrasi, barış ve sivilleşmeye büyük katkılar sunmuş saygın araştırmacı meslektaşımız Mehmet Ali Çalışkan bugün keşke hapishanede olmasa sürece çok katkı sunacak değerli çalışmalar yapabilir ve hatta bugün Meclis Komisyonuna bunları sunuyor olabilirdi” dedi.
“Şara gibi Abdi de Ankara’ya gelebilmeli”
Sürecin en önemli zorluklarından birinin Suriye meselesi olduğunu belirten Girasun, “Eğer kardeşlik duygusu toplumsallaşır ve 86 milyonun ortak duygusu haline gelirse tıpkı Şara’nın Ankara’ya gelebilmesi gibi Mazlum Abdi’nin Ankara’ya gelebilmesinin zemini yaratılmalı ve Suriye’deki çözümün yolu bir kardeş başkentten Ankara’dan geçmelidir” ifadelerini kullandı.
“Kürtler milli maçlarda büyük oranda Türkiye’yi tutuyor”
Kürt Araştırmaları Merkezi Başkanı Reha Ruhavioğlu, Kürtlerin 3’te 2’sinin Kürt kimliğini güçlü bir şekilde sahiplendiğine vurgu yaptı. Kürt kimliği güçlenirken Türkiye’ye aidiyetin zayıflamadığına dikkati çeken Ruhavioğlu, “İki yıl arayla yaptığımız araştırmaya bakıyoruz. Aynı soruya, kendisini Türkiye’ye ait hissedenlerin oranı yüzde 52’den 65’e yükselmiş durumda. Dahası örneğin Türkiye’nin milli maçlarında kimi tutuyorsunuz diye sorduğunuzda rakip takımı tutanların oranı yüzde 10’un altındaydı, yüzde 10’u bulmuyor. Dolayısıyla toplumun büyük bir kesimi kültürel ve duygusal olarak Türkiye’nin bir parçası hissediyor” dedi.
“Kürtler Kürtlüklerinden vazgeçmeden Türkiye’nin bir parçası olabilirler”
Ruhavioğlu şöyle devam etti:
”Kürtler Kürtlüklerinden vazgeçmeden Türkiye’nin bir parçası olabilirler. Bunun potansiyeli var. Türkiye’de güçlü bir Kürt kimliği oluşuyor. Bunun iyi anlaşılmasının önemli olduğunu düşünüyorum. Bu süreç güçlü bir Kürtlüğün ve Türkiye’ye aidiyetin pekiştiği bir süreç olabilir. Bunun için de süreci güçlendirecek adımlara ihtiyaç var.”
“Kürtlere süreci sorduğumuzda ‘Demirtaş nerede?’ diyerek ironiyle cevap veriyor”
Kürtlerin süreç içerisinde haklarının konuşulmadığı kanaatinde olduğunu ifade eden Ruhavioğlu, kayyımların görevlerine devam etmesinin Ekrem İmamoğlu’nun, Ahmet Özer’in hapiste olmasının kaygı verdiğini anlattı. Ruhavioğlu ayrıca “Kürtlere süreçle ilgili bir şey sorduğunuzda, genel olarak ‘Selahattin Demirtaş’ nerede diyerek ironiyle cevap veriyor” dedi.
Kayyımların geri çekilmesi ve Selahattin Demirtaş dahil tutuklu Kürt siyasetçilerin serbest bırakılmasının Kürtler açısından anlamlı adımlar olacağına işaret eden Ruhavioğlu, Kürtlerin diğer beklentilerinin de anadili meselesi ve Anayasal tanınma olduğunu söyledi.
“Meclis Başkanı bir Amedspor maçını stadyumda izleyebilir”
Ruhavioğlu, güven artırıcı adımlar için bazı öneriler de sundu ve şöyle konuştu:
“Sayın Meclis Başkanı komisyondan bazı arkadaşlarla birlikte Diyarbakır Stadyumu’nda bir Amedspor maçını izlemeye gelebilir. Ama bunun yanında DEM Parti heyeti, belki Meclis Komisyonumuzla birlikte, Türkiye’yi milli takımının bir maçında milli takımı destekleyebilir, protokolde görünebilir. Türk toplumunun da böyle bir beklentisi olduğunu düşünüyorum.”
“Sürece destek yüzde 60’ın altına düşmedi”
Ankara Enstitüsü Başkanı Hatem Ete seçmenin oy verme davranışında sürecin henüz bir etkisi olmadığını ifade etti. Ete, seçmenin oy verme tercihini AKP ve CHP arasında yaşananların etkilediğini kaydederek “19 Mart’tan bu yana yaşananlar seçmenin oy verme dinamiğini çok daha fazla etkiliyor” dedi.
“Toplum sürece geç kalınmış bir sosyal sorumluluk projesi olarak bakıyor”
Süreçle ilgili desteğin son dönemde yüzde 60’ın altına düşmediğini kaydeden Ete, bu desteğin partilerin oy oranını etkilemediğini söyledi. Seçmenin bu meseleyi iktidarın topluma sunduğu bir proje olarak algılamadığını kaydeden Ete, “Toplum bu meseleyi siyasetin uzunca bir süredir üzerine alması gereken geç kalınmış bir sosyal sorumluluk projesi olarak bakıyor. Bu mesele çözülmeli olarak bakıyor” diye konuştu.
Güven eksikliğinin panzehiri somut gelişmeler olacak
Sürece güvenin düşük seviyelerde olduğunu ifade eden Ete, “Güven eksikliğinin en önemli panzehiri somut gelişmeler olacak. Somut gelişmeler olduğunda güven duygusu inşa edilecek” dedi.
“Suriye’nin ön koşul olmaması gerçekçi olur”
Suriye konusunda devlet ve örgüt arasında taban tabana görüş farkı olduğunu belirten Ete, “Suriye’deki gelişmeleri çözüm sürecinin bir ön şartı haline getirmemenin daha pragmatik ve gerçekçi olacağını düşünüyorum” dedi.
Barışa destek yüksek sürece güven düşük
Sosyopolitik Saha Araştırmaları Merkezi Başkanı Yüksel Genç, ilk defa bir çözüm ve barış sürecinde toplumsal temkinin çok uzun sürdüğünün altını çizdi. Barışa desteğin yüksek, sürece güvenin düşük olduğunu kaydeden Genç, ”Bu asimetrik durumun aşıldığını söylemek güç” dedi.
Ocak ayında bölge illerinde yaptıkları araştırmada sürecin olumlu sonuçlanacağını düşünenlerin oranının yüzde 18 olduğunu kaydeden Genç, örgütün fesih kararının ardından mayıs ayında yaptıkları araştırmada kalıcı barış getireceğini düşünenlerin oranının yüzde 36’da kaldığını söyledi.
Genç, güven artırıcı adımlara ilişkin Kürtlerin beklentilerini şöyle sıraladı:
- İnfaz kanununda değişiklik
- TMK’nin kaldırılması
- Hasta tutukluların bırakılması
- Umut hakkının tanınması
- Süreci yürütenlere yasal güvence sağlanması
- Kayyım uygulamalarının sonlandırılması
Siyasi af çıkarılması
Anadile ilişkin taleplerin bölge insanı için çok önemli olduğunu belirten Genç, “Anadilini kimlik haklarına dönük önemli bir çerçeveleme aracı ve güvence olarak görüyorlar. Anadilde eğitimin süreçte olmazsa olmaz bir adım olduğunu düşünüyorlar. Sadece anadilinde eğitim değil anadili için yasal ve anayasal güvence beklentisi var” dedi.
Genç, CHP’ye yönelik operasyonların sürece olan güveni çok hızlı biçimde düşürdüğünü de kaydetti.
Yüksel Genç: 26 yıl önce gelen barış grubunun üyesiyim, bu süreci kaybetme lüksümüz yok
Kendisinin 26 yıl önceki çözüm sürecinde Türkiye’ye gelen ilk barış grubunun üyelerinden biri olduğunu ifade eden Genç, “Benim hikayem bu süreçte silahlarını yakanların neden Türkiye’ye gelemediğinin açık örneği. Benim hikayem demokratikleşme konusunda atılmamış adımların neye mal olduğunun en açık göstergesi” dedi. Genç, geçen sürede on binlerce insanın hayatını kaybettiğini hatırlatarak bu sürecin canlı tanığı olarak hayıflandığını söyledi ve “Yeni süreci kaybetme lüksümüz yok” dedi.
“‘Van nasıl Cenevre olur?’ diye sormamız lazım”
Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV) Kurucu Direktörü Güven Sak, TEPAV’da ekonomiye ilişkin çalışma ve araştırmalar yaptıklarını belirterek “Çok boyutlu bir mesele olduğuna göre değişik katmanlarında neler yapılabileceğine dair, kamu idaresinde hazırlıkların yapılması gerekir” dedi.
Bu süreçte de turizme odaklanılabileceğini kaydeden Sak, “Bundan sonra bugüne kadar orada atmadığımız adımları nasıl atabileceğimizi düşünmemiz gerekiyor” diye konuştu.
Süreç başladığında Van’da turizme ilişkin çalışma başlattıklarını söyleyen Sak, turizme ilişkin bazı verileri paylaşarak “Van’ı Nevşehir’e nasıl dönüştüreceğimizi düşünmemiz lazım”, “‘Van nasıl Cenevre olur?’ diye sormamız lazım” dedi.
Dünyanın dört bir yanından gelenleri kuşatacak imparatorluk anayasası
GENAR Araştırma Başkanı İhsan Aktaş, sürece olumlu desteğin yüzde 50 ila 59 arasında olduğunu, sürecin başarıya ulaşıp ulaşmayacağı konusunda ise tereddütler olduğunu söyledi.
“Zamanı gelmiş bir fikirden daha kıymetli bir şey yok” diyen Aktaş, şöyle devam etti:
“Komisyon öncelikli olarak hukuki sorunları ele almalı. Bazı hukuki sorunlar çözülürse bunun yansımaları çok olumlu olur.”
Dünyanın dört bir tarafından gelen herkesi kapsayan imparatorluk anayasası
Uzun vadede bir anayasa çalışması gündeme gelirse “Türklük – Kürtlük tartışmalarının ötesinde, dünyanın dört biri yanından gelenleri kuşatacak bir imparatorluk anayasası” olması gerektiğini ifade etti.
Kurtulmuş’tan CHP’li üyelere teşekkür
Tüm konuşmalar tamamlandıktan sonra toplantıyı bitirmeden önce kısa bir değerlendirme yapan Meclis Başkanı Numan Kurtulmuş, CHP’li komisyon üyelerine teşekkür etti. Kurtulmuş, “Bu komisyon kurulduğu günden itibaren içinde bulunduğu şartlar ne olursa olsun CHP‘li arkadaşlar en yüksek desteği verdiler. Bu çok kıymetli ve anlamlı” dedi.
Komisyon çalışmalarını en kısa sürede bitirmek için sağlam bir irade olduğunu gördüğünü kaydeden Kurtulmuş, “İnşallah en kısa sürede tamamlayarak genel kurula sağlam bir raporla, yasal düzenlemeler ve diğer düzenlemeler başta olmak üzere demokratikleşme, hukuk konusundaki beklentilerinizi de ileterek sağlam bir raporu meclise çerçeve olarak sunacağız” dedi.
