PROF. M. EFE ÇAMAN | YORUM
Bu yazı daha geniş yazılması gereken düşüncelerin bir özetidir ve bu nedenle eksikleri olacaktır. Kimseye cevap yetiştirmek amacı gütmüyorum. Kötü niyetim olamaz. Gördüklerimi paylaşacağım. Bu konular bilimsel veya akademik bir yazı ile ele alınamaz; fikirlerle alakalı konulardır. Bu nedenle mümkün olduğunca samimi ve basit bir dil kullanarak yazıyorum. Yorumlarınıza ve eleştirilerinize de açığım.
Bunlarda anlaştıysak, başlayayım.
Gülen Hareketi Türkiye’deki birçok İslami hareket gibi yıllarca devletin şüphesiyle sınandı. Türk devlet elitlerinin Homo Respublicus – ideal Cumhuriyet insanı – profiline uymayan her grup gibi Gülen Hareketi mensupları da yıllarca kendilerine eşit vatandaş muamelesini çok gören bir yapının ısrarla ve kararlılıkla mücadele ettiği, dışladığı, ayrımcılığa tabi tuttuğu bir uygulamanın mağduru oldular.
Türk devleti Cumhuriyet’le beraber İslami sivil örgütlenmeyi bir iç tehdit olarak algıladı. 1920’ler ve 30’arla sınırlı olmayan, devletin genetiğine sirayet eden bir refleksten bahsediyorum. 1940’ların ve 50’lerin ardından, görece bir serbestlik başlasa da, devletin ana refleks olarak Müslümanlık kimliğini başat olarak benimseyen birey ve gruplara yönelik tutumu fazla değişmedi. Bu durum, birçok İslam merkezli grubu devletin içine girerek onu dönüştürmeye yönlendirdi. Madem devlet böyleydi, içeriden bu devleti dönüştürmek dışında bir yol yoktu. Bu ister istemez devlete “adam sokmak”, devlette “yapılanmak” olarak görülen, genellikle de açıktan değil, latent biçimde takip edilen bir politika oldu.
1980’lerle beraber Türk-İslam Sentezi ideolojisiyle yeniden biçimlendirilen Kemalizm, yeni adıyla Atatürkçülük, İslam’la devletin ana gövde ideolojisi olan Kemalizm’i birleştirdi ve bu yeni ideoloji İslamcılık türevi yönelimlere kapıyı araladı.
Türkiye’deki bu görece yumuşama, sadece İslami akımları kapsamıyordu. Devletçe tehdit olarak sınıflandırılan diğer fikir akımları da – örneğin Marksist-Leninist veya Pantürkist ideolojiler de – 1982’den sonra başlayan yumuşamanın etkisiyle ve 141-142 ve 163’ün kaldırılmasıyla ciddi bir iyimserlik atmosferi yarattı. Ülkücüler ve solcular hapishaneden çıkarıldı, İslamcı veya İslami pozisyonlarından dolayı devletin şamarını yiyenler rehabilite edildi. Bu demek değildi ki mutlak bir demokratikleşme gerçekleşmişti. Hayır. Ama eskisine oranla çok büyük bir yumuşamaydı bu.
İşte bu dönemde kendisini devleti İslamileştirmek değil, bireyleri İslami değerleri de dikkate alarak, modern eğitim metotlarıyla eğitmek ağırlıklı bir hareket olarak Gülen Hareketi adını sıklıkla duyurmaya başladı. Türkiye’de eğitim sektörüne yatırım yaptılar ve başarılı oldular. Diğer bir sektör, 1980’lerin ikinci yarısından itibaren liberalleşen medya sektörüydü. Önceleri marjinal bir gazete görünümünde olan Zaman giderek kitleselleşti ve içerisine farklı görüşlerden yazarları ve düşünürleri kattı.
Görsel medyada da Samanyolu grubu Türkiye pazarında önemli bir yer edindi. Hareket, Soğuk Savaş’ın sonlanmasıyla beraber 1990’larda dünyaya açılarak Türkiye’de başarılı olan “kolej” tipi okulları eski Sovyet coğrafyası başta olmak üzere Balkanlar’da, Orta Asya’da, Afrika’da ve başka uzak coğrafyalarda açarak bölge ve ülke elitlerinin çocukları dâhil, eğitimli elitlerin çocuklarını iyi eğitim almaları için gönderdiği bir tür “Robert Kolej” veya “Galatasaray Lisesi” türevi imaj elde etti.
Başarılı oldular. Başarıları Türkiye’de ses getirdi. İyi üniversitelere öğrenci sokmaya başladılar. Buralardan mezun olan iyi eğitimli bireyler ikinci, üçüncü, dördüncü nesiller olarak Hareket’e daha fazla dinamizm kattı.
Bu dönemde elbette rekabetçi ortamda kamu sektöründe daha fazla temsil edilmeye başladılar. Öğretmen, maliyeci, savcı, polis, akademisyen, mühendis, doktor – yani her türlü alanda ve meslekte temsil edilmeye başladılar. 1990’larda ve erken dönem 2000’lerde Hareket soldan ve sağdan birçok siyasetçi tarafından övüldü, takdir edildi. Bunda Hareket’in kendisini ısrarla güncel siyasetin üzerinde algılaması ve görece nesnel-yansız bir pozisyon alması etki oldu.
Elbette bu bir sağ ve dindar-muhafazakâr hareketti; buna şüphe yoktur. Ancak bir şeyh-mürit ilişkisinin ve esoterik-irrasyonel örgünün değil, daha Weber’yan bağlamda Protestanımsı ve gelişime-modernleşmeye açık görünümde bir örgütlenme olarak görüldüler. Bülent Ecevit gibi Türk solunun efsane lideri başta olmak üzere birçok sol aydın, siyasetçi ve elit Cemaat’in bu yönüyle olumlu, Türkiye kumaşına katkı yapan bir hareket olarak algıladı. Eğitimli ve ağzı laf yapan, dinini bilmekle beraber rasyonel akıl gerektiren konularda profesyonel hareket edebilen kadrolar, tepki çekmedi.
Milli Görüş ve Müslüman Kardeşler profili tarikatlar, cemaatler ve diğer örgütlenmelerden çok farklıydılar. Hatta öyle ki, Hareket, bu diğer İslamcı-İslami örgütlenmeleri de etkiledi. Onları da mülayimliğe, eğitime, bilimle barışık olmaya ve moderniteye sevk eden bir tür rol model görünümünde oldu. Başarıları nedeniyle oldu bu.
AKP iktidara geldiğinde bu kadroları kendilerine yakın gördü. “Bizim çocuklar” olarak algıladı. Kendi tabanlarında yetişmiş eleman sıkıntısı olan Milli Görüş geleneği, Gülen Hareketi’yle stratejik işbirliğini bir kazan-kazan ilişkisi olarak algıladı ve tasarladı. Parti programı AB ile bütünleşme ve Cumhuriyet’i liberal demokrasiyle taçlandırma yönelimli olan AKP, Hareket’e ters gelmedi. Onlar da bu kazan-kazan işbirliğini olumlu gördü. Hem Türkiye vizyonlarına uygundu bu, hem de harekete daha geniş etki alanı açabilecek, devletle tam bir barış ve ona entegrasyon sağlayabilecekti. Türkiye sunduğu modelle İslam coğrafyalarında rol model olacak, habis İslamcı, anti-Batı’cı, antisemitik İslamcı ideolojilere bir tür alternatif oluşturabilecekti. Konu uzun ve özet olduğu için kısa kesiyorum, ama beklentiler üç aşağı beş yukarı bence bu yöndeydi.
Şimdi karşımızda terör örgütü ilan edilmiş bir Hareket var!
Devlette “yapılanmış” hatta “devlete sızmış” deniliyor. Soru çaldıkları, kamu hiyerarşisine alternatif bir emir komuta ağı kurdukları, her kuruma imamlar atayarak devletin altını oydukları ifade ediliyor. Sohbet toplantıları ve bağış kampanyaları kriminalize edilmiş vaziyette. Kermesleri suç delili olmuş. Açtıkları legal ve devlet kontrolündeki banka rejim yargısı tarafından terör finansmanı olarak kabul ediliyor. Okulları ve dershaneleri örgüt iltisakı kanıtı olarak görülüyor.
Oysa okullarına giden ve mezun olan binlerce AKP’li ve MHP’li (ve diğer siyasi yönelimlerden) insan bugün devlette çalışmaya devam ediyor, gazete ve televizyonlarında çalışmış veya yazmış-maaş almış insanlar arasında MİT müsteşarı ve cumhurbaşkanının damadı var. Saysak fotoroman olacak bir vodvil oynanıyor.
Şimdilerde PKK ve lideri Öcalan’ın aklandığı bir ortam var ülkede. İyidir, elbette ki olsun. Aklı başında kimse terörün ve Türk üstünlükçü politikaların devamını istemez. PKK silah bırakma kararı aldı, devletle pazarlık yapıldı/yapılıyor. Öcalan’ın rehabilite edilmesi, hapishanelerdeki PKK’lıların ve Kürt siyasi hareketi mensuplarının özgürlüklerine kavuşturulması gibi yüksek hedefler konuldu, bu yönde gelişmeler oluyor.
Anayasa değişikliği gibi daha kapsamlı adımlar söz konusu. Hatta Öcalan’ın siyasete girmesi, Meclis’te konuşması (veya vekil olması) gibi konular, bizzat Ülkücü Hareket lideri MHP Genel Başkanı Bahçeli tarafından savunuluyor. Kimse bunlara itiraz etmiyor. Edenler de bunu siyaseten yapıyor ve ayrıca zaten az sayıdalar.
Bunu örnek alan bazı yazarlar “Gülen Hareketi de devletle görüşsün, müzakere etsin, kendisini feshetsin, organize faaliyetlerini terk etsin, siyasi çözüme odaklansın, hukuki çözüm olması ihtimali çok uzak ve beklemek gerçekçi değil; Türkiye’deki mağdurlar nefes alsın” gibi fikirler ileri sürüyor.
Ben her türlü fikrin değerli olduğunu ve tartışmadan zarar gelmeyeceğini düşünüyorum. Dahası ben kimim ki; Gülen Hareketi’yle tek bağım TR724’ye yazıyor olmam. Cemaati de Hareketi de bilmem. Hiçbir sohbetlerine katılmışlığım yok. Sol ve seküler bir aileden geliyorum. Dindar da değilim. Müslüman da değilim ayrıca! Ancak bunlar benim de dışarıdan da olsa fikir beyan etmeme engel değil.
Yorumum şu yönde:
Kanımca devletle pazarlık ve PKK örneğinden hareket çok mantıklı değil. Öncelikle PKK silahlı bir mücadele yürüttü. Kendisinin yöntem olarak silahlı milis hareketi olduğunu reddetmiş değiller. Bu onları NATO ve AB terör listelerine soktu zaten. 45 yıldır bu mücadeleyi yürüttüler. Paramiliter ve sınır aşan bir yapıdır. Devlet bu grubun tehdidini sonlandırmayı son 50 yılın bir numaralı iç siyasi önceliği olarak tespit etmiştir. Bu hareket bir etnik tabana dayanıyor. Kürt Halkı bir millet ve doğumla kazanılan bir aidiyet üzerine kurulu bir “hayali cemaat”. PKK, bu grubu askeri olarak temsil iddiasında. Kürt Siyasi Hareketi de PKK mücadelesini geniş olarak sahiplenmiştir. Bunun bir tepkisel hareket olduğunu düşünüyorlar. Haklıdırlar.
Gülen Hareketi ise seçilmiş bir grup aidiyetidir, gönüllülük esasına dayanır. Grubu terk etmek her zaman mümkün ve bireysel bir kararla yapılabilecek bir şey. Zaten eleştiri getiren kalemlerin önemli bir bölümü eskiden Gülen Hareketi’ne mensup olmuş ve sonradan Hareket’ten ayrılmış insanlar.
Gülen Hareketi herhangi bir pazarlık kalemine sahip mi? PKK silah bırakacak, fiili paramiliter grubunu lağvedecek. Gülen Hareketi ne yapacak? Kermes düzenlemeyi, okul açmayı, burs toplamayı, gazete çıkarmayı, sohbet toplantısı düzenlemeyi mi sonlandıracak? Bankasına, gazete ve televizyonlarına, okullarına ve üniversitelerine, derneklerine, özel-tüzel mülklerine el konmuş, kapatılmış, yağmalanmış zaten. Tek bir direnişleri yok.
Polis baskınları dokuz yıldır devam ediyor. 2.5 milyondan fazla insan işlemden geçirilmiş. İnsanlar kamudan atılmış, takibata alınmış. Bir tür sosyal soykırım ortamı söz konusu. Buna karşın tek bir şiddet içeren direniş yok! Bulunan ateşli silahı geçtim, çakı, hatta silah niyetine kullanılmış kahvaltı bıçağı yok! Pazarlık yapılırken devlete ne verilecek?
PKK iki şey veriyor: Silahların bırakılması ve paramiliter ordusunun dağıtılması. Gülen Hareketi teorik olarak ne verebilir bu rejime? Gerçekten bilmediğim için, aklım ermediği için belki de, naifçe soruyorum! “Biz kendimizi feshettik!” deseler mesela, devlet de çıkıp iyi o zaman, sorun kalmadı mı diyecek? Belki. Peki madem bunu bir an için varsayacağız, o halde mesela Hareket’i terk edip onu yerden yere vuran eski Cemaat’çi bireylere devlet neden haklarını hukuklarını teslim etmiyor?
Kaldı ki, diyelim devlet hiçbir şey beklemediğini, yeter ki Cemaat’in faaliyetlerini sonlandırmasını talep etti, gerçekten de kurumsal olarak en tepeden bir bildirge yayınlandı, kendilerini feshettiklerini beyan ettiler. Peki, devlete nasıl güvenecek insanlar? Karşıda “affedecek” bir devlet mi var? Kendi anayasasına bile uymayan, AİHM kararlarını tınlamayan bir rejim her gün yüz kişi, yüz elli kişiyi gözaltına alıyor. Rejimin diskuru (FETÖ söylemi) resmi tarihe eklemlenmiş durumda. Bu sorunlar varken nasıl bir “siyasi çözüm” olacak? Bugün (çok uzak bir ihtimal de olsa) siyasi çözüm oldu varsayalım, yarın bunun iptal edilmeyeceğinden insanlar nasıl emin olacak?
Gülen Hareketi’nin nasıl yönetildiğini bilmem. Şeffaflık sorunları olduğu ileri sürülüyor. Bu konuda yorum yapabilecek bir bilgim-deneyimim az değil, sıfırdır. Yani eleştiriler haklı da olabilir. Bu bambaşka bir konu ve alandır. Bunun Hareket, devletle pazarlık ve fesih gibi meselelerle hiçbir alakası yok. Hareket’in bir bölümünün alengirli ilişkilere girmiş olabileceği iddia ediliyor. Bu dahi olsa, hiçbir şey kitleselleştirilmiş ve suçun şahsiliği ilkesini ezen yorumları ve uygulamaları haklı çıkartamaz. Yani bunlar siyasi çözüm için argüman olamaz.
Hareket şeffaf değilse, hesap verilebilirlik ilkesine göre yönetilmiyorsa bu kötü bir şeydir, ama bu Hareket’i terör örgütü yapmaz, işlenilen kabahat en fazla ekonomik suç takibatına alınabilir. O da bu ortamda, bu rejimde yapılamaz. Bağımsız ve tarafsız mahkeme yok Türkiye’de! Bunları herkes biliyor. Batılı ülkeler, mahkemeler, göç bürokrasisi, polis ve istihbarat, herkes bunların bilincinde.
Ötesi berisi yok, AİHM ve BM kararları dâhil, birçok güçlü kanıt, Hareket’le ilintisi olan veya olduğu iddia edilen bireylerin hukuklarının çiğnendiğini defalarca ortaya koydu. Şimdi koyunları elinde bıçak olan kasaba teslim olmaya ikna edecek argümanların iyi niyetli de olsalar ileri sürülmesi fiilen yapılabilir bir şey mi emin değilim. Rasyonel midir? Bundan hiç mi hiç emin değilim.
Bakın şunu eklemeden geçemeyeceğim. Rejim Hareket’in terör örgütü olmadığını bal gibi biliyor! 15 Temmuz konusundaki varsa rolünün – bu da tartışma konusu – planlama vs. boyutlarda olmadığını da biliyorlar. Haydi, bir grup velev ki bu darbeye katılmış olsun (hipotetik olarak, akıl yürütme anlamında söylüyorum). Bu, kolektif takibatı meşrulaştırabilir mi? Kaldı ki ortaya ne kanıt koyuyorlar? Dediğim gibi, tüm “kanıtlarını” uluslararası mahkemeler ve diğer devletlerin yargı organları geçersiz görüyor. Gazete köşe yazıları ve yalancı tanık ifadeleri dışında bir şey ortaya koyamadılar on yıldır.
Biliyorum, herkes yıldı. Buna bir KHK’lı olarak ben de dâhilim.
Ancak beklemek zor da gelse, Türkiye’ye kısmen de olsa hukuk gelmeden bu konular çözülmez. Siyasi pazarlık yapılsın türü beklentileri psikolojik olarak da niyet olarak da anladığımı düşünüyorum. Fakat bu hem teknik olarak mümkün değil (PKK gibi devlete sunabileceğiniz bir şeyiniz yok; ya da Trump gibi ifade edecek olursak, elinde kartın yok), hem de karşınızdaki aktör (rejim) güven vermiyor.
Farz edelim pazarlık edildi, geri dönün dediler. Uçağa binip geri dönecek kaç kişi vardır? Bu önerileri ortaya atanlar eşlerini ve çocuklarını yanlarına alıp o rejimin hüküm sürmekte olduğu ülkeye geri dönecekler mi?
Bu yazıyı bir polemik yazısı olarak okumayacağınızı umut ediyorum. Nesnel olmaya çalıştım. Umut veremediğimin farkındayım. Dikkate almadığım noktalar mutlaka vardır. Ama genel hatlarıyla konu budur. İstek başka bir şey, olan durumsa daha başka!
Sürç-i lisan olduysa affola.
Kaynak: Tr724
***Mutluluk, adalet, özgürlük, hukuk, insanlık ve sevgi paylaştıkça artar***
