Dün ‘sistem karşıtı’ olan aktörler, bugün sistemin en sadık bekçileri. Bu metamorfoz tesadüf değil, titizlikle planlanmış bir psikolojik harp operasyonunun ürünü. Medyascope vakasından hareketle, modern devletlerin muhalif grupları nasıl ‘yaralı bağlılık’ ile kendilerine bağladığının çok çarpıcı bir örneğini yaşadık.
M. NEDİM HAZAR | YORUM
Bir zamanlar laik-Kemalist düşünce dünyasının sesi olan, Ergenekon davalarında “mağdur” edildiği algısı oluşturulan ve “derin devlet” karşıtı söylemiyle tanınan medya figürleri, bugün nasıl oldu da iktidarın en etkili propaganda araçları haline geldi? Bu sorunun cevabı sanırım, Hilal Kaplan’ın ustaca kullandığı “Nuh’un köpekleri” metaforunda saklı.
Tıpkı Kutsal Kitaplardaki tufan anlatısında Nuh’un gemisine alınan hayvanlar gibi, 15 Temmuz sonrası süreçte Türkiye’nin medya ekosistemi dramatik bir dönüşüm geçirdi. Dün “sistem karşıtı” olan aktörler, bugün sistemin en sadık bekçileri oldular. Bu dönüşümün tesadüf değil, titizlikle planlanmış bir psikolojik harp operasyonunun ürünü olduğunu biraz geç de olsa anlamış bulunmaktayım.
Gökhan Bacık’ın benim de cevap yazdığım malum yazısı ve sonrasında yaşananlar için söylüyorum bunları. Elbette gerekçelerim ve mantıklı izahatım var.
Operasyonun Kalbi: Ruşen Çakır ve Medyascope Vakası
Okuyacağınız bu uzunca makalenin merkezinde, modern Türkiye’deki algı yönetimi operasyonlarının belki de en sofistike örneği yer almakta: Gökhan Bacık’ın “kendini feshet” çağrısından Ruşen Çakır’ın zafer ilanına uzanan koordineli medya operasyonu. Bu vaka, sadece Gülen Hareketi’ne yönelik bir saldırı değil, aynı zamanda modern devletlerin muhalif grupları nasıl psikolojik olarak çökerttiğinin canlı bir laboratuvar örneği mahiyetinde.
İstanbul Belediyesi’nin altı gazeteci ile olan “beslenme” skandalında adı geçen Ruşen Çakır’ın, tam da bu süreçte sergilediği performans, Türk İstihbarat Servisi’nin medya üzerindeki kontrolünün hangi boyutlara ulaştığının çarpıcı bir göstergesi. Çakır, sadece bir gazeteci değil, artık hibrit harp stratejilerinin canlı bir aracı olduğu somut bir gerçek.
Açıkçası bu karanlık oyunu, kısmen “Ezenlerin Pedagojisi” başlıklı karşı analizle deşifre ettiğimi düşünüyorum. Paulo Freire’den ilham aldığım “ezenlerin pedagojisi” kavramlaştırmış ve operasyonun psikolojik mekanizmalarını çıplak gözle görülür hale getirmiştim. (Yazıyı şuradan okuyabilirsiniz) Şimdilerde anlıyorum ki bu müdahale, sadece akademik bir eleştiri değil, medya manipülasyonuna karşı entelektüel direnişin örneğiydi.
Bir Medya Ekosisteminin Metamorfozu
Türkiye’nin son yirmi yılındaki en büyük paradokslardan biri, şüphesiz Ergenekon davasının medya aktörlerinin yaşadığı kimlik dönüşümü olsa gerek. 2007-2013 yılları arasında “derin devlet” ile mücadele ettikleri gerekçesiyle hapis yatan, evlerinde arama yapılan, hakkında dava açılan ve toplumsal linç kampanyalarına maruz kalan bu medya figürleri, (Ki Ruşen Çakır teflon karakteri sayesinde bunların hiç birine maruz kalmamıştır) bugün ironik bir şekilde kendilerini tutuklatan iktidarın en etkili sözcüleri haline gelmiş durumda.
Bu dönüşümün en çarpıcı örneklerini Oda TV etrafında şekillenen medya çevrelerinde görmek mümkün. Soner Yalçın, Barış Pehlivan, Barış Terkoğlu gibi isimlerin başını çektiği bu grup, bir zamanlar AKP iktidarını “İslamcı darbe” yapmakla suçlarken, bugün aynı iktidarın en kritik konulardaki söylemlerini destekleyen yayınlar yapmakta. Ruşen Çakır ve Medyascope da bu dönüşümün belki de en sofistike örneğini temsil etmekte.
Ergenekon davalarının medya boyutunda yaşanan süreç, aslında Türkiye’deki güç dengesinin nasıl değiştiğinin mikroskobik bir örneği. 2000’li yılların başında, laik-Kemalist medya establishment’ı güçlü bir pozisyondaydı. Milliyet, Hürriyet, Cumhuriyet gibi gazeteler ve onların köşe yazarları, kamuoyunun şekillenmesinde belirleyici rol oynuyorlardı. Bu medya çevresi, AKP iktidarına karşı sistematik bir muhalefet yürütmekte, özellikle laiklik konusunda keskin bir duruş sergilemekteydi.
Ancak Ergenekon davalarıyla birlikte bu medya establishment’ının önemli figürleri hedef alınmaya başladı. İlkin gazeteci İpek Çalışlar’ın gözaltına alınması, ardından Oda TV çalışanlarının tutuklanması, nihayet köşe yazarlarının ve editörlerin yargılanması süreci, bu kesimi hem psikolojik hem de maddi açıdan çökertmişti. Mahkeme salonlarında yıllarca savunma yapan, aileleri parçalanan, ekonomik sıkıntı yaşayan bu isimler, 15 Temmuz’dan sonra beklenmedik bir şekilde “rehabilite” edildiler.
Yaralı bağlılık!
Bu rehabilitasyon süreci, sadece hukuki bir af değil, aynı zamanda derin bir psikolojik manipülasyon operasyonuydu. Yıllarca “derin devlet ajanı” olmakla suçlanan bu kişiler, 15 Temmuz sonrasında kendilerini suçlayanların “gerçek darbe girişimcisi” olduğunu öğrenmişlerdi. Bu durum, onlarda bir tür “Stockholm Sendromu” oluşturmuş, kendilerini kurtaran iktidarı “gerçek demokrat” olarak görmeye başlamışlardı.
Ruşen Çakır’ın durumu bu açıdan özellikle ilginçtir. 1990’larda İslamcı hareketlerin içinden çıkmış, sonrasında “muhalif gazeteci” kimliği edinmiş, Ergenekon sürecinde doğrudan hedef alınmamış ancak çevresindeki pek çok ismin tutuklanmasına şahit olmuştu. 15 Temmuz sonrasında ise kendisine Medyascope platformu tahsis edilerek, “bağımsız gazeteci” görünümü altında iktidarın söylemlerini destekleyen yayınlar yapmaya başlamıştı.
Bu dönüşümün altında yatan psikolojik mekanizma, esasen bir tür “yaralı bağlılık” modelidir. Travma sonrası stres bozukluğuna benzer şekilde, bu kişiler kendilerine acı veren sistemi tamamen reddetmek yerine, onunla özdeşleşme yolunu seçmişlerdi. Çünkü tamamen reddetmek, yaşadıkları acının boşuna olduğunu kabul etmek anlamına gelecekti ki bu psikolojik olarak dayanılmaz bir durumdu.
Dahası, bu medya aktörleri artık “eski Türkiye’nin” temsilcisi olmadıklarını, “yeni Türkiye’nin” öncüsü olduklarını düşünmeye başlamışlardı. Erdoğan’ın “Eski Türkiye – Yeni Türkiye” dikotomisini içselleştiren bu isimler, kendilerini “demokratik dönüşümün” parçası olarak görmekteydiler. Bu durum, onların vicdani rahatlık bulmasını sağlamakta, geçmişteki muhalif kimliklerini “cahillik dönemi” olarak yorumlamalarına olanak tanımaktaydı.
Kontrollü Muhalefet Mekanizması
Bu dönüşümün en tehlikeli yanı, bu medya organlarının tamamen iktidar yanlısı bir çizgiye geçmemiş olmalarıydı. Aksine, onlar “eleştirel muhalefet” görünümünü korumaya devam etmeliydi. Ancak bu muhalefet, iktidarın belirli sınırlar içinde tolerans gösterdiği, hatta teşvik ettiği bir muhalefetti.
Örneğin, ekonomik sorunları eleştirebilir, bazı bakanları hedef alabilir, hatta Erdoğan’ın bazı kararlarını sorgulayabilirlerdi. Ancak iktidarın temel meşruiyet kaynaklarına, ana söylemlerine ve stratejik hedeflerine dokundukları anda sert tepkiyle karşılaşacaklardı!
İtiraf etmek lazım ki, bu kontrollü muhalefet modeli, iktidar için son derece işlevseldi.
Çünkü kamuoyunda “Basın özgürlüğü var, eleştiri yapılıyor!” algısı oluştururken, aslında gerçek muhalefeti marjinalleştirmekteydi. Vatandaşlar, Ruşen Çakır gibi “bilinen muhalif” figürlerin iktidarı eleştirdiğini gördüklerinde, sistemin demokratik işlediğini düşünmeliydiler. Ancak bu eleştiriler, iktidarın stratejik hedeflerini destekleyecek şekilde dozajlanmalıydı.
Medyascope’un Gülen hareketine yönelik söylemi bu durumun mükemmel örneği. Platform, iktidarın diğer konularda eleştirilebileceğini göstermek için çeşitli konularda muhalif yayınlar yaparken, Gülen hareketi konusunda iktidardan bile daha sert bir çizgi takınmakta. Bu durum, platformun “gerçek bağımsızlık” gösterisi değil, iktidarın belirlediği sınırlar içinde hareket ettiğinin açık kanıtı niteliğinde.
Güvenilirlik Maskesi ve Propaganda Etkisi
Bu medya aktörlerinin en büyük silahı, geçmişteki muhalif kimliklerinden kaynaklanan güvenilirlik algısı. Kamuoyunun önemli bir kesimi, özellikle laik-Kemalist çevreler, bu isimleri hâlâ “mağdur” ve “muhalif” olarak görmekte. Bu algı, onların söylemlerinin propaganda değil, “objektif gazetecilik” olarak algılanmasına neden olmakta.
Ruşen Çakır’ın durumu bu açıdan çok özel. Kendisi, 1990’larda İslamcı hareket içinden çıkarak “seküler” bir kimlik edinmiş, 2000’lerde AKP eleştirisi yaparak “muhalif gazeteci” statüsü kazanmıştı. Bu geçmişi, onun bugün yaptığı yayınlara “objektiflik” görünümü katmaktaydı. İzleyiciler, “Bu adam eskiden AKP’yi eleştiriyordu, demek ki şimdi söyledikleri doğru” şeklinde düşünmeliydi.
Bu güvenilirlik maskesi, propaganda etkisini katlanarak artırmakta. Çünkü insanlar, açık propaganda kaynaklarına karşı savunma mekanizması geliştirirken, güvendikleri kaynaklardan gelen mesajları filtrelemeden kabul etmekteler. Dolayısıyla, Ruşen Çakır’ın ağzından çıkan “Gülen hareketi kendini feshetmeli!” mesajı, TRT’den çıkacak aynı mesajdan çok daha etkili olmak zorunda!
Konuyla ilgili önceki yazımda da belirttiğim gibi, bu durum, Antonio Gramsci’nin “hegemonya” kavramının pratikteki karşılığı. İktidar, muhalefeti fiziki olarak ezmek yerine, onu kendine dönüştürerek hegemonyasını pekiştirmekte. Bu şekilde, muhaliflerin kendileri iktidarın söylemlerini yaymakta, toplumsal rıza üretimi sürecine katkıda bulunmaktalar.
Gökhan Bacık Operasyonu: Anatomik Bir İnceleme
İlk bakışta, Gökhan Bacık’ın “Devlet, Cemaat, Siyasi Çözüm: Bir Yol Haritası Önerisi” başlıklı yazısı, akademik bir analiz ve yapıcı çözüm arayışı gibi göründü bana. Yazının dili ölçülü, tonu makul, yaklaşımı bilimsel gibiydi zira. Ancak bu masum görünümün altında, modern psikolojik harp operasyonlarının en sofistike tekniklerinin uygulandığı karmaşık bir manipülasyon yapısı yattığını Çakır’ın sonraki hamlelerinin akabinde anladım.. Ve Bacık’ın “Kişisel kanaatim vitrindeki bu ilahiyatçı ve gazetecilerin büyük bir kısmı mahrem yapının PR ekibi olarak çalışıyor.” Cümlesinin tesadüfi sarf edilmediğini daha iyi kavramış oldum.
Bacık’ın yazısı, bir siyaset bilimci tarafından kaleme alınmış gibi görünse de, aslında istihbarat servislerinin “beyaz propaganda” dediği tekniğin mükemmel bir örneğiydi. Beyaz propaganda, kaynağı açık olan, görünürde objektif bilgi sunan ancak gizli ajandaya hizmet eden propaganda türü. Bacık’ın yazısı tam da bu kategoriye girmekte, çünkü açık kimliği ve akademik üslubuyla güvenilirlik hissiyatı oluştururken, aslında Gülen hareketini psikolojik olarak çökertme amacına hizmet etmekteydi.
Operasyonun Çok Katmanlı Tasarımı
Birinci Katman: Kaynak Güvenilirliği İnşası
İlk olarak bu operasyonda Bacık’ın seçilmesi tesadüf değildi bence. Onun profili, bu operasyon için mükemmel bir araç oluşturmaktaydı. Öncelikle, kendisi Gülen Hareketi içinde hasbelkader bulunmuş birisiydi. Bu durum, yazısına “içeriden gelen eleştiri” görünümü katacaktı ki bu, psikolojik manipülasyonun en etkili formlarından biriydi. İnsanlar, dışarıdan gelen eleştirilere karşı savunma mekanizması geliştirirken, “kendi aralarından” çıkan eleştirileri çok daha kolay kabul etmekteydi.
Bacık’ın akademik kimliği de operasyonun güvenilirliğini artıran ikinci faktördü. “Profesör” “Doktor” unvanı, onun söylediklerini bilimsel objektiflikle ilişkilendirmekte, kamuoyunda “Bu kişi duygusal değil, rasyonel düşünüyor” algısı oluşturmaktaydı. Oysa akademik unvan, hiçbir zaman politik manipülasyona karşı koruma sağlamamıştı. Tarih, Nazi Almanya’sından Sovyet Rusya’ya kadar pek çok örnekle doluydu: akademisyenler de pekala propaganda aracı olabilmekteydi.
Üçüncü faktör ise Bacık’ın “kopmuş” profilinin oluşturabileceği güvenilirlik algısıydı. Kamuoyu onu “artık o hareketin parçası olmayan, dolayısıyla objektif olabilen” biri olarak görmekteydi. Bu algı, onun söylemlerinin “tarafsız analiz” olarak yorumlanmasına neden olacaktı. Oysa gerçekte, Bacık’ın kopuş süreci ve şu anki pozisyonu, onu başka güç odaklarının etkisi altına sokmuş olabilirdi.
İkinci Katman: Mecra Seçiminin Stratejik Hesabı
Yazının Medyascope’ta yayınlanması, operasyonun en kritik unsurlarından biriydi. Bu seçim, birden fazla stratejik avantaj sağlamaktaydı. Hesaplanmayan ise, Medyascope’un Gülen Hareketi’ne düşman söylemiyle bilinmesi, yazının “objektif eleştiri” değil “düşmanca saldırı” olarak algılanma riskiydi.
İkinci olarak, Ruşen Çakır’ın “muhalif gazeteci” imajı, platforma bir legitimite katmaktaydı. İnsanlar, “Bu adam eskiden iktidarı eleştiriyordu, demek ki bağımsız” algısıyla Medyascope’u güvenilir bulmaktaydı. Bu güvenilirlik transferi, Bacık’ın yazısına da yansımakta, yazı sanki objektif bir platformda yayınlanmış objektif bir analiz gibi görünmekteydi.
Üçüncü olarak, hedef kitlenin medya tüketim alışkanlıkları da hesaplanmıştı. Gülen hareketine yakın çevreler, ana akım medyaya güvenmemekte, “alternatif” olarak gördükleri mecralara yönelmekteydi. Medyascope, tam olarak böyle bir “alternatif medya” olmasa da en azından muhalif görünümdeydi!
Üçüncü Katman: Psikolojik Manipülasyon Teknikleri
Bence Bacık’ın yazısının en sinsi yanı, kullandığı psikolojik manipülasyon teknikleriydi. Bu teknikler o kadar ince işlenmişti ki, fark edilmeleri çok zordu. Ki bende öyle oldu.
Kendini Feshetme Dayatması: Bacık, “tıpkı PKK gibi örgütlenme biçimini feshetmeli” derken, aslında Gülen Hareketi’ni silahlı bir örgütle eşitlemekteydi. Bu analoji, sadece yanlış olmakla kalmamakta, aynı zamanda hareketin meşruiyetini de sorgulatmaktaydı. PKK ile Hizmet Hareketi arasında kurulan bu bağlantı, kamuoyunda “Demek ki ikisi de aynı kategoride!” algısı oluşturmaya matuftu. Bu durum, Edward Bernays’in “propaganda sanatı” dediği tekniğin klasik bir örneğiydi: iki farklı şeyi zihinlerde ilişkilendirerek, birinin özelliklerini diğerine transfer etmek.
Mağdur Suçlama Mekanizması: Yazıda, yurtdışındaki hareket mensuplarının “gizli konformizm” içinde olduğu iddia edilmekteydi. Bu yaklaşım, esasen mağdurları kendi durumlarının sorumlusu ilan etmeyi amaçlıyordu. Sürgün yaşayan, ailesinden ayrı düşen, mesleğini kaybeden insanların hayatta kalma çabalarını “kayıtsızlık” olarak etiketlemek, tipik bir “victim blaming” tekniğiydi. Bu tekniğin mağdurların psikolojik direncini kırmak için kullanıldığı bilinir.
Devlet Kutsallaştırması: “Devletin ontolojik üstünlüğü” ifadesi, belki de yazının en tehlikeli yanıydı. Bu yaklaşım, devleti metafizik bir varlık olarak konumlandırmakta, onu eleştirilemez ve sorgulanamaz kılmaktaydı. Carl Schmitt’in “egemen, istisna haline karar veren kişidir” tanımlamasını andıran bu yaklaşım, demokratik değerleri hiçe saymakta, devleti mutlak otorite olarak sunmaktaydı.
Gülen’in Vefatı Sonrası Psikolojik Durum
Operasyonun zamanlaması da tesadüf değildi. Fethullah Gülen’in vefatından sonra hareket içinde yaşanan belirsizlik, bu tür psikolojik operasyonlar için ideal bir zemin oluşturmuştu. İktidara göre lidersiz kalan bir hareket, yön arayışı içindeydi ve bu durum onu manipülasyona açık hale getirmekteydi.
Bacık’ın yazısı, tam da bu psikolojik kırılganlık anında yayınlanmıştı. Hareket mensupları, “ne yapacağız, nereye gideceğiz” sorularına cevap ararken, önlerine “makul” görünen bir çözüm önerisi konulmuştur: “Kendinizi feshedin”. Bu öneri, çaresizlik içindeki insanlara cazip görünebilir, çünkü “en azından bir çıkış yolu” sunmaktadır.
Akademik Dil ile Kamufle Edilen Propaganda
Yazının belki de en tehlikeli yanı, akademik bir dil kullanarak propaganda yapmasıdır. Bacık, “siyaset bilimi perspektifi”, “tarihsel analiz”, “karşılaştırmalı yaklaşım” gibi kavramları kullanarak, yazısına bilimsel görünüm katmaktadır. Ancak bu akademik kamufelajın altında, bilimsel objektiflikten uzak, ideolojik bir ajanda yatmaktadır.
Örneğin, PKK ile Gülen hareketi arasında kurduğu analoji, bilimsel açıdan tamamen geçersizdir. İki farklı fenomeni aynı kategoride değerlendirmek, temel metodolojik hatadır. Ancak bu hata, akademik dil kullanılarak kamufle edilmekte, okuyucu tarafından fark edilememektedir.
Benzer şekilde, “siyasi çözüm” kavramının kullanımı da manipülatiftir. Siyasi çözüm, genellikle çatışan taraflar arasında müzakere ile varılan anlaşmayı ifade eder. Ancak Bacık’ın önerdiği “çözüm”, aslında tek taraflı bir teslimiyettir. Bu durum, kavramların manipülatif kullanımının tipik bir örneğidir.
Operasyonun Hedeflenen Etki Alanları
Bu operasyonun birden fazla hedefi vardır. Birincil hedef, tabii ki Gülen Hareketi’dir. Ancak operasyonun ikincil hedefleri de mevcuttur. Bu yazı, aynı zamanda Türkiye kamuoyuna “makul çözüm arayışı” mesajı vermekte, iktidarın “demokratik” görünümünü desteklemektedir. Uluslararası kamuoyuna ise “Türkiye’de bile bu hareketin kendi mensupları eleştiriyor” mesajı verilmektedir.
Operasyonun üçüncü hedefi ise hareket içindeki farklı görüşlü kesimleri birbirine düşürmektir. Bacık’ın yazısı, hareket içinde “ılımlılar” ile “radikaller” arasında kutuplaşma yaratmayı hedeflemektedir. Bu kutuplaşma, hareketin içten çökmesine yol açabilir ki bu da operasyonun nihai hedefidir.
Çok önemli bir mevzu, devam edeceğiz elbette.
Kaynak: Tr724
***Mutluluk, adalet, özgürlük, hukuk, insanlık ve sevgi paylaştıkça artar***
