Rusya’da canlı yayında savaşı protesto eden gazeteci: ‘Kimse görmezse’ diye çok korktum

Nasılsınız?

İyi sayılırım, arkadaşlarımla birlikteyim, saklanıyorum. Devam edecek büyük bir stres hissediyorum. Hayatım sonsuza dek değişti, bunu yeni anlamaya başlıyorum. Eski hayatıma geri dönemem. Şu anda çocuklarım için gerçekten endişeleniyorum, oğlum, 17, kızım, 11 yaşında. Sakinleştirici kullanıyorum. Burada benimle değiller ama Moskova’da güvendeler. Rusya’da kalacağız, burada yaşamaya devam edeceğiz.

Fransa Cumhurbaşkanı Macron size sığınma teklif etti, ayrılmayı düşünüyor musunuz?

Hayır, ülkemizden ayrılmak istemiyorum; ben bir vatanseverim, oğlum benden de çok. Kesinlikle ayrılmak istemiyoruz, hiçbir yere göç etmek istemiyoruz.

Aileniz yaptığınız protesto hakkında ne dedi?

Onlar için ağır bir darbe oldu. Annem hala şokta, tamamen bitkin durumda. Bütün bunlar oğlumu çok etkiliyor, zaten bu yaşta zor bir süreçten geçiyor. Beni hepimizin hayatını mahvetmekle suçladı.

Bu durumla nasıl başa çıkıyorsunuz?

Sürekli birbirimizle konuşuyoruz ama psikolojik olarak benim için çok zor, cepheler arasında kaldım. Ailem beni gerektiği gibi desteklemiyor. Bunun da ötesinde, bana karşı olan resmi kamuoyu var, toplumda savaşı destekleyenler ve ona karşı olanlar arasında giderek artan bir çatışma var.

“Savaş”tan bahsediyorsunuz. Bu kelime Rusya’da yasaklandı, Putin yasaları daha yeni sıkılaştırdı. Resmi olarak Ukrayna’ya karşı yaptığı eylemin “özel askeri operasyon” olarak adlandırılması gerekiyor. Sonuçlarından korkmuyor musunuz?

Elbette korkuyorum, daha büyük sonuçlardan.. Ben insanım. Her şey olabilir, bir araba kazası, istedikleri her şey, bunun farkındayım. Ama bir vatandaş olarak benim pozisyonum bu: Bu bir savaş! Görüyorsunuz ya, dönüşü olmayan noktayı çoktan geçtim. Artık bu şekilde açık açık ve topluluk önünde konuşabiliyorum.

Rus silahlı kuvvetleri ve eylemleri hakkında yanlış bilgi yayınlayan herkes, en kötü durumda birkaç yıl hapis olmak üzere yüksek para cezalarıyla karşı karşıya kalır. Doğrudan Putin’e bağlı bir kolluk kuvveti olan Soruşturma Komitesi, sizi zaten araştırıyor. Ciddi bir ceza bekliyor musunuz?

Henüz hakkımda herhangi bir cezai işlem başlatılmadı. Böyle bir durumun gerekçesi olup olmadığını araştırıyorlar. Tabii ki, liderliğin üst düzey temsilcilerinin hakkımda ceza davası açılması çağrısında bulunduğunu duydum. Şu anda 30 bin ruble (yaklaşık 265 Euro – editörün notu) para cezasına çarptırıldım. Bakacak çocuğum olmasaydı, kesinlikle 15 gün tutuklu kalırdım ve şimdi birçokları gibi bir hücrede olurdum. Bu daha nasıl gelişecek bilmiyorum.

Yıllardır Kanal 1 için çalışıyorsunuz. Neden şimdi harekete geçmeye karar verdiniz?

O kadar politize olmadım, gösterilere hiç gitmedim. Buna uzun zamandır bastırdığım bilişsel uyumsuzluk deyin. Biliyor musunuz, memnuniyetsizliğim yıllardır artıyor. Vidalar adım adım daha da sıkıldı: Birincisi, artık valileri (Almanya’daki başbakanlara benzer şekilde Rusya’nın çeşitli bölgelerinin başkanları – editörün notu) eskisi gibi özgürce seçemiyorduk. Ardından 2014’te Ukrayna’daki tüm olaylar, istikrarsızlık, “Donetsk ve Luhansk Halk Cumhuriyetleri”nin ilanı, Alexei Navalny’nin zehirlenmesi geldi. Aynı zamanda, yetkililer yavaş yavaş bağımsız medyayı kapattı veya engelledi.

Ukrayna’ya karşı savaşın başlaması benim için geri dönüşü olmayan bir noktaydı. Kimse – ne ben, ne arkadaşlarım ve ailem – bunu beklemiyordu. Rusya’nın, ABD ve NATO’ya kılıçlarını salladığını düşündük. Diplomatlar konuşur, her şeyi etkisiz hale getirir, durum sakinleşir. 24 Şubat sabahı uyandığımda Putin’in Ukrayna’ya karşı “Donetsk ve Luhansk Halk Cumhuriyetleri” ile sınırlı kalmayıp Rus ordusunun Kiev’e doğru ilerlediğini duyduğumda şok oldum. Berbattı. Rusya’daki her normal düşünen insan, artık eskisi gibi yaşayamayacaklarının farkındaydı.

Odessa’da doğdunuz. Ukrayna’da hala akrabalarınız var mı, protestonuzun nedeni bu muydu?

Bu kardeş bir ulusa karşı bir savaştır! Bunu aklı başında kimse kabul edemez. Babam Ukraynalı, annem Rus. Bu doğru, Sovyet döneminde Odessa’da doğdum. Ama ben bir yaşındayken Rusya’ya gittik, hayatımın geri kalanını burada geçirdim. Babam Odessa’da öldü, mezarı orada. Hala akrabalarım, halalarım, kuzenlerim var ama onlarla çok az temasım var. Benim için protesto öncelikle pasifist bir eylemdi, bir an önce sona erdirilmesi Rusya’nın ve dünyanın çıkarınadır. Batı’daki birçok insanın anlamadığı bu savaşa Rusların da karşı olduğunu göstermek istedim. Buradaki bilge ve eğitimli insanların çoğunluğu bu savaşa karşı çıkıyor.

Protestonuzun başkaları tarafından planlandığına, sahnelendiğine inananlar var…

Bunu daha önce okudum, ama ben gerçek bir insanım, buradayım. Sahte değilim, bu bir montaj da değildi. Kanal 1 stüdyosundaydım, yayıncı olayı doğruladı, aynısını yapabilecek meslektaşlarım var. Protesto sadece benim fikrimdi. Şimdi anlıyorum ki olası tüm versiyonlar yayılıyor, tüm propaganda güçleri iftira atmak için bana yönlendiriliyor.

Kremlin sözcüsü Peskov sizi suçluyor…

Evet, ne dediğini biliyorum (Peskov protestoyu »holiganizm« olarak adlandırdı – editörün notu). Artık burada bir numaralı düşmanım.

Bu sonuçları bekliyor muydunuz?

Çok suçlandım, öfkelendim, bunu protestomla ifade etmek istedim. O anda bu kadar geniş kapsamlı sonuçları düşünmüyordum, şimdi bunların farkına varıyorum. Her gün daha da fazla.

Eyleminizin uzun süredir planlı görünüyor. Ne zaman karar verdiniz?

Haftada bir kanalda çalışıyoruz, bir hafta çalışma, bir hafta izin. Pazar gününe kadar boştum. O gün kağıt kalem aldım, mutfakta posteri çizdim ve olaydan sonra Facebook’ta yayınladığım videoyu kaydettim. Planımı ailemden, arkadaşlarımdan veya iş arkadaşlarımdan kimseyle tartışmadım. Kimse bilmiyordu, aksi takdirde muhtemelen yanlış da giderdi. Bazıları savaşa karşı olduğumu biliyordu, ama daha fazlası değil.

Pazartesi günü kanalda ne oldu?

Çalışmalarıma her zamanki gibi başladım, stüdyoda kameraların tam olarak nerede olduğunu, nasıl hareket ettiklerini, nerede durabileceğimi gözlemledim. Kimse beni görmezse her şeyin boşa gideceğinden çok korktum. Sonra hızla stüdyoya koştum – her zaman görevde olan ve bize göz kulak olan polisin yanından geçtim. Artık tepki veremezdi, zaten açılmış poster elimdeydi ve moderatörün arkasında duruyordum. Ondan sonra hızla iş yerime geri döndüm ve bekledim. Sonra çok sayıda şef bana geldi – hepsi sordu: ‘Sen miydin?’ Hiç kimse buna inanmak istemedi. Ondan sonra uzun konuşmalar başladı, polisler geldi. Saatler sürdü.

O konuşmalar nasıldı?

Haber müdür yardımcısı dostane bir biçimde istifa etmemi istedi. Ben yapmadım, çok duygulandım. Bugün bir e-posta yazacağım, istifamı sunacağım. Polis memurları cep telefonumu elimden aldılar ve benimle Rusya’daki siyasi durum hakkında çok kibarca sohbet ettiler. Aşırılıkçılıkla mücadele bölümünün bir başkan yardımcısı tarafından da sorgulandım, sürekli kimi şefler tarafından aranıyordu. Yetkililer uzun süre protesto etmeye kendimin karar verdiğime inanmak istemediler. Beni etkileyen Batı’ya nasıl bağlı olduğumu sorup durdular. Ben sadece bir vatandaş olarak konumumu ifade ettim.

En az 20 defa avukat isteyip istemediğim soruldu hep ‘hemen arayabilirsin’ dediler ama izin verilmedi. Ayrıca ailemi 18 saatten fazla aramama izin verilmedi. Daha sonra beni bir mahkemeye götürdüler. Tüm gece ve gün boyunca avukatım yok sanıyordum. Ta ki beni arayıp sonunda bulana kadar.

Kanal 1’de editör olarak tam olarak ne yaptınız?

Dış haberlerde çalıştım, Reuters ve Eurovision gibi uluslararası ajanslarla iletişim kurdum, Batı haberlerini takip ettim, araştırma yaptım, yurtdışından politikacılar ve uzmanlarla röportajlar kaydettim ve programlarımız için haberler hazırladım.

Bu, sürekli olarak farklı bir realite gördüğünüz ama bunu kanalda göstermediğiniz anlamına gelir.

Evet, yaptım. Her devletin kendi çıkarları için savaştığını anlıyorum, bir bilgi savaşındayız. Ancak ülkemizde devlet propagandası, Ukrayna’daki savaştan önce bile korkunç biçimler almıştı. Artık savaş başladığına göre, propagandaya katlanmak imkansız. 25 yıl önce gazeteciliğe başladığımda, böyle bir aldatmacaya karışmamak için adalet için mücadele etmek istiyordum.

Genel olarak, gerçeğin arada bir yerde olduğunu düşünüyorum, Rusça, Ukraynaca ve uluslararası tüm kaynakları araştırmanız gerekiyor. Çalışmamda bütün resmi gördüm, şu anda Polonya’da ve başka yerlerde bulunan Ukraynalı mülteciler, savaşta her şeyini kaybeden, evleri yıkılan, yaralanan ve ölen Ukraynalıları gördüm. Uluslararası ajansların görüntüleri sürekli ekranlarımıza geliyordu. İlk kanaldaki resimleri göstermedik. Kendi ölülerimizi bile…

Uzun süre devlet propagandası yaptınız, buna nasıl dayandınız?

İş ağır bir yük haline geldi. Devlet televizyonunda çalışan çoğu insan neler olduğunu çok iyi anlıyor. Yanlış bir şey yaptıklarını çok iyi biliyorlar. Onlar sadık propagandacılar değiller. İş ve kendi ahlaki pusulaları arasında sürekli içsel olarak mücadele ediyorlar. Kanal 1’in yalan söylediğini biliyorsunuz, devlet yayıncılarının çoğu yalan söylüyor. Çoğu zaman objektif olarak haber yapılmıyor. Ancak meslektaşlarım ailelerine bakmak zorundalar, mevcut siyasi iklimde başka bir iş bulamayacaklarını biliyorlar.

Nasıl çalışılacağına, nelerin yayınlanıp yayınlanmayacağına dair talimatlar var mıydı?

Elbette, Kremlin’in ne söyleyip ne söyleyemeyeceğinize dair yönergeleri var. Her şey açıkça düzenlenmiştir. Talimatlar, iletim hattı aracılığıyla sıradan çalışanlara iletilir. Neyi ve nasıl isimlendirebiliriz, hangi formülasyonlarla, hangi uzmanları davet etmemize izin verildi ve hangilerine izin verilmedi. Ukrayna’da, programa çıkanlar çoğunlukla yalnızca Rus yanlısı temsilcilerdi.

Tüm siyasi baskılara rağmen burada yıllardır iyi gazetecilik yapmaya çalışan bağımsız medyadan meslektaşlarımız var. Birçoğu yurt dışına kaçmak zorunda kaldı.

Buna çok üzülüyorum. Birçok zeki ve yetkin insan ihraç edildi. Onlar bizim geleceğimiz. Ülkemiz için bu, karanlığa gömüleceği anlamına geliyor.

Şimdiye kadar iyi bir hayatınız oldu. Facebook sayfanızda da görebileceğimiz gibi Batı Avrupa da dahil olmak üzere çok yere seyahat ettiniz.

Evet, hayatım güzeldi, şikayet edemezdim, Moskova’daki orta sınıfın hayatıydı.

Artık bitecek. Planlarınız neler?

Hayatım tamamen farklı olacak. Ne olacağını bilmiyorum. Savaş zamanlarında kim bilir. Zaten kimse plan yapamaz. Savaş tüm planları alt üst etti ve özellikle Ukrayna’da çok fazla acıya neden oldu. Devlet yayıncılarından diğer meslektaşlarımın da yavaş yavaş istifa ettiğini okumaktan memnunum.