ANKA Ekonomi Editör Zülfikar Doğan, yaptığı haftalık analizinde, Net Hata ve Noksan (NHN) kaleminde kaynağı belirsiz döviz çıkışlarının kasım itibarıyla yıllık 18 milyar 406 milyon dolara yükseldiği aktardı. Doğan, ”Şimşek cari açıktaki düşüş için ‘aldığımız önlemler işe yaradı’ dese de 18,4 milyar dolarlık kaynağı belirsiz döviz çıkışının izahı yok” dedi.
Doğan’ın haftalık analizinde yaptığı değerlendirmeler şöyle:
”2024’te dış ticaret açığındaki düşüş, ödemeler dengesi bilançosuna ve cari açığa da iyi geldi. Yıl sonunda 82,2 milyar dolara gerileyen dış ticaret açığı, 2023’e göre 24,2 milyar dolar azaldı. Bu tablo özellikle başta altın olmak üzere ithalata getirilen bazı kısıtlamalar ve kota uygulamaları yanında faizlerin artırılarak finansmana erişimin zorlaştırılması, ihracata dönük sanayinin ara malı, hammadde ithalatının düşmesi ve sanayi üretiminin aylardır gerilemesi ile sağlandı. Ancak bedeli, büyüme hızının düşmesi ve ekonominin yavaşlayarak durgunluğa girmesi oldu.
Altın ithalatına kotayla dış ticaret açığında sağlanan düşüş, cari açığı da aşağı çekti. Ocak-kasım dönemi 11 aylık cari açık 5,6 milyar dolarla geçen yılın aynı döneminin yüzde 85,5 altında kaldı. Yıllık cari açık, 2023 sonundaki 40 milyar 439 milyon dolara karşılık kasım sonu itibarıyla 7 milyar 372 milyon dolara indi.
İthalatta düşüşle dış ticaret açığının azalması ve cari açığın küçülmesine en büyük katkı altın ithalatına uygulanan kotadan geldi. 7 Ağustos 2023’te başlatılan kota uygulamasıyla işlenmemiş altın ithalatı aylık 12 tonla sınırlandı. Böylece 2023 sonunda 31 milyar 156 milyon dolar olan altın ithalatı, MB’nin 2024 Kasım Ödemeler Dengesi verileriyle 16 milyar 686 milyon dolara indi. 2024 sonunda toplam ithalat bir önceki yıla göre 17 milyar dolar azalırken bunun 14 milyar 470 milyon doları kota uygulamasıyla yüzde 46,5 düşen altın ithalatından sağlandı.
Kaynağı belirsiz 18,4 milyar dolarlık döviz çıkışı kaçak altına mı?
Altın ithalatı yaklaşık 15 milyar dolar gerilerken Ödemeler Dengesinde dikkat çeken gelişme, kaynağı belirsiz döviz giriş-çıkışlarını gösteren Net Hata ve Noksan (NHN) kaleminde kaynağı belirsiz döviz çıkışlarının kasım itibarıyla yıllık 18 milyar 406 milyon dolara yükselmesi. AKP döneminde bazı yıllarda 20 milyar doları aşan NHN’yi hata ya da kayda girmemiş işlemlerle izah etmek güç. Pek çok gelişmiş ve gelişmekte olan ülke Merkez Bankası’nın verilerinde bu kalem neredeyse sıfır.
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek cari açıktaki düşüş için ‘aldığımız önlemler işe yaradı’ dese de 18,4 milyar dolarlık kaynağı belirsiz döviz çıkışının izahı yok. Kotadan bu yana kaçak altın operasyonları arttı. Havaalanlarının VIP salonlarında Dubai’den getirdikleri kilolarca altınla yakalanan ‘dokunulmaz’ vekiller, üst düzey bürokratlar yanında, külçe altınla yakalanan yolcular haberlere yansıyor. İki ay önce haklarında altın kaçakçılığı iddiası olan MHP’li üç milletvekili Devlet Bahçeli’nin talimatıyla istifa ettirildi.
Kaçakta kazanç kiloda 3-4 bin dolar, altın ithalatı düşmedi, kayıt dışına kaydı
Mücevher İhracatçıları Birliği kota nedeniyle yasal yoldan ithal edilenin üç katı kaçak altın girdiğini, kaçak altında kazancın kiloda 3-4 bin dolara çıktığını savunuyor. Sektör temsilcileri altın ithalatının düşmediğini, kayıt dışına kaydığını vurguluyor. Dolayısıyla kaçak-kayıt dışı tonlarca altının karşılığı milyar dolarlar ‘kaynağı belirsiz’ şekilde yurt dışına transfer ediliyor. 18,4 milyar dolara yükselen kaynağı belirsiz döviz çıkışı bu açıdan dikkat çekici. Sektördeki herkesin bildiği bu duruma iki yıldır göz yumulması milyarlarca liralık gümrük ve ithalde alınan KDV kaybına yol açtı. Milyar dolarların birilerine akmasına, kayıt dışı servetlerin katlanmasına olanak sağlandı. Bakan Şimşek şimdi şubatta altın kotasını gevşetmeye ve aylık kotayı 12’den 14 tona çıkartmaya mecbur kaldı.
Hazine piyasadaki tüm fonları emecek, 2025 daha zor olacak
Aralıkta sadece bir ayda 829,2 milyar TL ile 101 yıllık Cumhuriyet tarihinin aylık bütçe açığı rekorunu kıran 2024 bütçesi, yılı 2,1 trilyon TL açıkla kapattı. Bütçe harcamalarının yüzde 44 oranındaki yıllık enflasyonun 19 puan üzerinde yüzde 63 artması, tasarruf önlemlerinin sözde kaldığını gösterdi. Bu tabloya göre enflasyonla mücadele için herkesten harcama ve tüketimi kısmasını isteyen iktidar, israf derecesindeki harcamalarla enflasyonun asıl sorumlusu.
2025 bütçesinde ise hazinenin borçlanma ihtiyacı daha da artacak. Faiz ödemeleri ana para ödemelerinin çok üzerinde gerçekleşecek. Eski Hazineci, Dünya Bankası uzmanı Coşkun Cangöz hazinenin yüklü borçlanmalarla piyasalardan neredeyse tüm fonları çekeceğini vurgularken; ‘Hazine yurt içinde net fon talep eder durumda olacağı için Merkez Bankasından kredilerde gevşeme ve faizlerde indirim bekleyen kesimler Hazinenin güçlü talebi nedeniyle 2025 yılında umduklarını pek bulamayabilirler’ diyor.
Londra’da enflasyonla mücadeleye ve faiz indirimine devam sözü
Londra’da yabancı bankalar ve yatırımcılarla kaynak toplantıları düzenleyen Merkez Bankası Başkanı Fatih Karahan ile Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ikna turlarını sürdürüyor. Ocakta mevsimsel nedenlerle enflasyonun yüksek çıkacağını ifade eden Karahan ve Şimşek’in yabancılara yaptıkları sunumlar buna rağmen Merkez Bankası’nın 23 Ocak’taki toplantıda faizi 2,5 puan daha indireceğini işaret ediyor. Ticaret Bakanı Ömer Bolat’ın ocakta 6 puan indirilerek yüzde 29,9’a çekilen ihracat reeskont kredi faizinin şubatta tekrar düşürüleceğini dile getirmesi ise parasal gevşeme adımlarının hızlanacağının göstergesi.
Moody’s’den 2025’in ilk not artışı gelebilir
Kredi derecelendirme kuruluşları uzun bir aradan sonra geçen yıl peş peşe yaptıkları not artışlarıyla Mehmet Şimşek’e ve programına oldukça cömert destekler verdiler. Bu yılın ilk not değerlendirmesini 24 Ocak’ta Moody’s yapacak. Moody’s büyük ihtimalle bir kez daha Şimşek programına destek için Türkiye’nin kredi notunu bir kademe daha artırarak B1’den Ba3’e yükseltecek. Ancak görünümü pozitiften ‘durağana’ çevirerek ekonomi yönetimine örtülü bir uyarıda bulunması da kuvvetle muhtemel.”
