ANKARA – 2024 yılında AİHM kararları uygulanmadı, Kobanê Davası siyasetçileri ile gazetecilere ceza yağdırıldı, kayyım ataması için davalar jet hızıyla karara bağlandı. Faili meçhul cinayetler, taciz ve tecavüz suçluları ise cezasızlık zırhıyla korundu.
Türkiye’de yargı bağımsızlığı ve yürütmenin yargıya müdahalesine dair tartışmalar geçmiş yıllarda olduğu gibi 2024 yılında da gündemdeydi. Muhalif siyasetçiler, gazeteciler, doğa savunucuları, gençler, kadınlar ve toplumun diğer tüm çevreler, uzun yıllardır iktidarın bir aparatı olarak hareket eden yargının hedefindeydi. Buna karşı kadın ve çocuklara dönük suçlara karışanlar, muhalifleri hedef alanlar, devlet adına “suç” işleyen asker, polis ve korucular ise cezasızlık zırhıyla korundu. Hukuksuzluk nedeniyle demokrasi daha büyük yara alırken, Türkiye’yi de yasaklar, yolsuzluklar ve yoksulluk ülkesi haline getirdi.
SOSYAL EŞİTSİZLİKLER
Ülkedeki sosyal eşitsizlik, yoksul kesimlerin adalete erişimini engelledi. Ekonomik zorluklarla boğuşan yurttaşlar, yargı giderleri nedeniyle dava açmakta dahi zorlandı. Düşük gelirli gruplara yönelik hukuki yardımların yetersizliği de adalete erişimi engelleyen farklı bir nokta oldu.
AİHM KARARLARI UYGULANMADI
2024 yılı, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) verdiği kararların uygulanmadığı bir yıl oldu. AİHM’in kararlarını denetleyen Avrupa Konseyi ile Birleşmiş Milletler (BM), yıl içerisinde Türkiye’ye dair birçok rapor yayınladı. Raporlarda, Türkiye’de ifade ve basın özgürlüğünün endişe verici düzeyde gerilediği, medyanın yüzde 90’ının hükümet kontrolünde olmasının demokratik tartışma ortamını engellediği vurgulandı.
Avrupa Konseyi, yıl içerisinde AİHM kararlarına rağmen tutsaklıkları süren Halkların Demokrasi Partisi (HDP) eski Eş Genel Başkanı Selahattin Demirtaş ve iş insanı Osman Kavala’nın serbest bırakılması çağrısı yaptı.
İHLALLERİN KAYNAĞI: İMRALI SİSTEMİ
AİHM, İmralı F Tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Cezaevi’nde tecrit altında tutulan PKK Lideri Abdullah Öcalan’ın şartlı salıverilme hakkına sahip olmaksızın ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkum edilmesine (umut hakkı) dair 18 Mart 2014’te “ihlal” kararı verdi. Türkiye, söz konusu kararın üzerinden 10 yıl geçmesine rağmen bu yıl da adım atmadı.
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, 17-19 Eylül tarihlerindeki toplantısında “umut hakkı”nı gündemine alarak, Türkiye’ye 25 Eylül 2025’e kadar süre verdi. Komite, Türkiye’den bu süre içinde yasal düzenleme yapmasını istedi.
Abdullah Öcalan’ın avukat ve ailesiyle görüşmeleri 2024 yılında engellendi. Abdullah Öcalan, 2024 yılı içerisinde sadece 23 Ekim’de bir aile görüşü gerçekleştirebildi. Abdullah Öcalan’ın durumu, Türkiye’de yargı ve insan hakları alanındaki eksikliklerinin en önemli göstergelerinden biri oldu.
TÜRKİYE GERİLEDİKÇE GERİLEDİ
2024 yılında yargı bağımsızlığının zedelendiğine birçok rapora yansıdı. İsveç ve Norveç’in ilk sıralarda yer aldığı WJP Hukukun Üstünlüğü Endeksi’nde Türkiye, 142 ülke arasında 117’nci sırada yer aldı. Temel haklar ve hükümetin yetkilerinin sınırlandırılması başlıklarında en düşük skorları aldı. Türkiye, AİHM’den 48 mahkûmiyet alırken, Norveç ve İsveç gibi ülkeler sıfır mahkûmiyet aldı. Türkiye, RSF’nin Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nde 165’inci sırada yer aldı.
YARGIDAN JET ‘KAYYIM’ KARARLARI
Yargı, yıl içerisinde birçok muhalif siyasetçinin davasını jet hızıyla karara bağladı. Özellikle Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi’nden (DEM Parti) 31 Mart yerel seçimlerinde belediye eşbaşkanlığına seçilen isimlerin uzun yıllardır süren davaları karara bağlandı. Yine siyasi faaliyetler gerekçesiyle belediye eşbaşkanları hakkında başlatılan soruşturmalar ve verilen cezalar da kayyımlara gerekçe yapıldı.
İlk kayyım 3 Haziran’da Colemêrg Belediyesi’ne atandı. Sonra sırasıyla Esenyurt (31 Ekim), Mêrdîn (4 Kasım), Êlih (4 Kasım), Xelfetî-Halfeti (4 Kasım), Dêrsim (22 Kasım) ve Pulur-Ovacık (22 Kasım), Mîks-Bahçesaray (29 Kasım) belediyelerine kayyım atandı.
Colemêrg Belediyesi’ne kayyım atanmasında, Colemêrg Belediye Eşbaşkanı Mehmet Sıddık Akış hakkında 10 yıldır süren dava gerekçe yapıldı. Kayyım atandıktan sonra 5 Haziran’da görülen duruşmada jet hızıyla karar verilerek, Akış 19 yıl 6 ay hapis cezasına çarptırıldı. Sonrasında Akış’a farklı bir davadan 9 yıl hapis cezası verildi.
Yine 20 Kasım’da Dêrsim Belediye Eşbaşkanı Cevdet Konak ile Pulur Belediye Başkanı Mustafa Sarıgül’e 6 yıl 3’er ay hapis cezası verildi. 10 yıl önceki bir cenaze törenine katılım gerekçesiyle verilen cezanın hemen ardından kayyım atandı.
Son irade gasplarıyla birlikte 2016’dan 2024’e kadar 155 kez belediyelere kayyım atanmış oldu.
YÜRÜTMENİN YARGIYA MÜDAHALESİ
Hâkimler ve Savcılar Kurulu’nun (HSK) yapısı dönük müdahale sürdü. 2024’te en az 43 yargıcın, hükümeti eleştiren kararlar aldıkları gerekçesiyle görevden alındığı rapor edildi. Aynı zamanda Anayasa Mahkemesi üyelerinin seçimi de yürütmenin etkisi altında. 2024’te atanan iki üyenin, AKP’li Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın danışmanlarından seçilmesi eleştirilerin odağında oldu.
İŞKENCE VE KÖTÜ MUAMELE
İşkence ve kötü muamele devam etti. 2024 yılının 11 ayında TİHV’e işkence ve diğer kötü muamele şikayetiyle 692 kişi başvurdu. Raporda, asker-polislerin toplanma ve gösteri özgürlüğü kapsamında yapılan barışçıl eylem ve etkinliklere müdahalesi sonucu 81’i çocuk olmak üzere, en az 2 bin 805 kişinin işkence ve diğer kötü muamele niteliğindeki uygulamalar ile gözaltına alındığı bilgisine yer verildi. Ancak söz konusu ihlallere dair sınırlı sayıda soruşturma açıldı. Açılan soruşturmalar ise cezasızlıkla sonuçlandı.
CEZAEVLERİ
Yargı kararlarının etkilediği yerlerin başında cezaevleri geldi. Cezaevleri, yıl boyunca işkence ve diğer kötü muamele uygulamalarıyla gündemden düşmedi. Cezaevlerinde en az 594 tutsağın işkence ve kötü muamele gördüğü raporlara yansıdı. Adalet Bakanlığı verilerine göre cezaevlerinde 709 tutsak ve tutuklu/hükümlü yaşamını yitirdi. Ayrıca insan hakları kuruluşlarına binlerce hak ihlali başvurusu yapıldı. Tutsaklar, yaşadıkları ihlallere karşı yaptıkları başvuruların büyük bölümünden sonuç alamadı.
GAZETECİLER YARGI KISKACINDA
Gazetecilere yönelik hak ihlalleri devam etti. Dicle Fırat Gazeteciler Derneği’nin (DFG) verilerine göre yılın ilk 11 ayında 63 gazeteci hakkında soruşturma, 52 gazeteci hakkında dava açıldı. gazetecilere toplam 138 yıl 11 ay 28 gün hapis cezası verildi. Yargılaması devam eden gazeteci sayısı 833.
29 Ekim 2022’de tutuklanan ve 16 Mayıs 2023 tarihinde tahliye edilen Mezopotamya Ajansı (MA) muhabirleri Berivan Altan, Selman Güzelyüz, Diren Yurtsever, Hakan Yalçın, Emrullah Acar, Zemo Ağgöz ve Deniz Nazlım ile JINNEWS muhabiri Öznur Değer, 6 yıl 3’er ay hapis cezasına çarptırıldı.
Kuzey ve Doğu Suriye’de 19 Aralık’ta katledilen gazeteciler Nazım Daştan ve Cihan Bilgin için yapılan protesto eylemlerinde çok sayıda gazeteci gözaltına alındı ve tutuklandı. Protestolarda 31 gazeteci gözaltına alındı ve bunlardan 7’si tutuklandı. Tutuklanan gazeteciler şöyle: Gülistan Dursun, Hayri Tunç, Enes Sezgin, Osman Akın, Can Papila, Pınar Gayıp ve Serpil Ünal.
Böylece tutuklu gazeteci sayısı 43’e çıktı.
SOKAĞA ÇIKMA YASAKLARI
Yargıdaki cezasızlık politikaları nedeniyle keyfi uygulamalar devam etti. 2024’ün ilk 11 ayında, 25 il, 1 ilçede en kısası 1, en uzunu 15 gün olmak üzere 83 kez eylem etkinlik yasağı kararı alındı. 358 barışçıl toplantı ve gösteriye müdahale edilirken, en az 4 bin 368 kişi ise işkence ve diğer kötü muamele niteliğindeki uygulamalar ile gözaltına alındı.
İnsan hakları örgütleri, dernek, vakıf, emek ve meslek örgütleri yargı baskısından nasibini aldı. En az 76 kişi gözaltına alındı, 22 kişi tutuklandı. En az 404 kişi ise haklarında daha önceden açılmış 92 davadan yargılandı. Bu kişilerden 84’ü farklı sürelerde hapis cezasıyla cezalandırıldı.
KADIN CİNAYETLERİ VE CEZASIZLIK
Cezasızlık politikalarından güç alan erkekler, yıl boyu kadınları katletti. JINNEWS’in 11 aylık şiddet çetelesine göre, 347 kadın katledildi, 195 kadın ise şüpheli şekilde yaşamını yitirdi. Kadınları korumayan mekanizmalar katledildiklerinde ise “alacaklı” olarak ailelerinin kapısına dayandı.
52 FEZLEKE MECLİS’E GÖNDERİLDİ
42 milletvekili (1 AKP, 2 bağımsız, 12 CHP, 1 DBP, 16 DEM Parti, 1 DEVA, 3 İYİP, 3 MHP, 2 Saadet, 1 TİP milletvekili) hakkında toplam 52 fezleke Meclis’e gönderildi. Aralık 2023’ten Aralık 2024’e kadar DEM Parti’ye, bileşenlerine dönük operasyonlarda en az 3 bin 948 kişi gözaltına alındı, en az 632 kişi ise tutuklandı.
Fezleke, gözaltı ve tutuklamanın yanı sıra fiziki saldırılar da devam etti. 2024 yılında DEM Parti binalarına 7 fiziki saldırı gerçekleştirildi. 20 Şubat’ta Esenyurt, 24 Nisan’da Êlih, 10 Ekim’de Îdir, 18 Kasım’da Esenyurt’ta DEM Parti binalarına baskın düzenlendi.
KOBANÊ DAVASI’NDA CEZA YAĞDI
MEHMET AĞAR’LARA BERAAT
Yargıtay, eski bakan Mehmet Ağar’ın da aralarında bulunduğu 18 sanıklı JİTEM davasında verilen beraat kararını onadı. Sanıklar, 1993-96 yılları arasında 19 faili meçhul cinayetten yargılanıyordu.
GAR KATLİAMI DAVASI
Ankara’da 10 Ekim 2015 tarihinde Tren Garı Meydanı’nda yapılmak istenen Barış Mitingi’ne dönük DAİŞ saldırısına dair davada, 1 Temmuz’da karar verildi. Tutuklu sanıklar Yakup Şahin, Hakan Şahin, Resul Demir, İbrahim Halil Alçay, Hacı Ali Durmaz, Erman Ekici, Talha Güneş, Hüseyin Tunç, Metin Akaltın ve Erman Ekici’ye “insan öldürmekten” 101’er ker ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası verdi. Ayrıca “insan öldürmeye teşebbüs” suçundan da 379’ar kere 18 yıl hapis cezası verdi. Mahkeme heyeti, Erman Ekici hakkında “insanlığa karşı suçtan” beraat verilmesine karar verdi. Kararın gerekçesinde, 103 kişinin katledilmesi “insanlığa karşı suç” olarak sayılmadı.
ÖNE ÇIKAN YARGI KARARLARI
Yıl içerisinde yargı alanında yaşanan bazı önemli gelişmeler şöyle:
7 Ocak: Yargıtay, Wan’da Berivan Bayram’ı katleden Rıdvan Bayram’a verilen ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını onadı.
16 Ocak: AYM, Kürt siyasetçi Aysel Tuğluk’un yaşamını yitiren annesi Hatun Tuğluk’un cenazesinin defin işlemleri sırasında yaşanan saldırıya dair “özel hayata saygı hakkının” ihlal edilmediğine hükmetti.
16 Ocak: Şirnex’in Hezex (İdil) ilçesinde 3 Eylül 2021’de bisiklet sürerken zırhlı aracın çarpması sonucu hayatını kaybeden 7 yaşındaki Miraç Miroğlu’na çarpan polis hakkında “taksirle öldürme” suçundan açılan davada Miroğlu “kusurlu” bulundu. Polis hakkında beraat kararı verildi.
30 Ocak: AYM’nin 2 kere tahliyesine yönelik karar verdiği ancak Yargıtay’ın aldığı karar nedeniyle tahliye edilmeyen tutuklu Can Atalay’ın vekilliği düşürüldü.
9 Şubat: Göç İzleme Derneği’nin (GÖÇİZDER) yönetici ve üyelerinin de aralarında bulunduğu 24 kişi hakkında “örgüt üyeliği” iddiasıyla açılan davada beraat kararı verildi.
14 Şubat: Yargıtay, DTK nedeniyle 10 yıl 6 ay hapis cezası verilerek görevden alınan Amed Büyükşehir Belediyesi Eşbaşkanı Hülya Alökmen’in cezasını, “DTK delegasyonunda yer almanın, faaliyetlerine katılmanın tek başına suç olmadığı” gerekçesiyle bozdu.
2 Mart: “8. Yargı Paketi” olarak bilinen kanun teklifi, Meclis Genel Kurulunda kabul edildi.
7 Mart: Siyasetçiler Figen Yüksekdağ, Ertuğrul Kürkçü, Aysel Tuğluk, Nazmi Gür, Esat Canan, Adil Zozani, Halil Aksoy ve Hüsamettin Zenderlioğlu’nun yargılandığı davada; Zozani’ye 7 yıl 6 ay, Aksoy’a 7 yıl 6 ay, Aysel Tuğluk’a 6 yıl, Gür’e 6 yıl hapis cezası verildi. Mahkeme, Esat Canan’ın beraatine karar verdi.
28 Mart: HDP eski MYK üyesi 12 kişinin, “Ermeni Soykırımı” açıklaması nedeniyle yargılandığı davada her bir isme ayrı ayrı 5 ay hapis cezası verildi.
4 Nisan: Hakimler ve Savcılar Kurulu, Wan Büyükşehir Belediye Eş Başkanı Abdullah Zeydan’ın memnu haklarının iadesi kararını veren Diyarbakır 5’inci Ağır Ceza Mahkemesi hakkında inceleme başlattı.
19 Nisan: Dedeoğulları ailesinin 7 üyesine yönelik gerçekleşen saldırı davasında yerel mahkemenin bozma kararı sonrası yeniden görülen davada, sanıklara eylemin “hiddet ve şiddetli elemin altında gerçekleştiği” iddiasıyla indirim uygulandı.
25 Nisan: AYM, Kobanê Davası kapsamında bir süre tutuklu yargılanan HDP eski MYK üyesi Can Memiş’in “haksız tutuklama” başvurusuna dair ihlal kararı verdi.
9 Mayıs: KHK ile kapatılan Özgürlükçü Demokrasi Gazetesi’nde çalışan 6 gazeteci ve bir gazete dağıtımcısı hakkındaki davada karar çıktı. Mehmet Ali Çelebi’ye 3 yıl 9 ay hapis cezası verilirken, gazeteciler Reyhan Hacıoğlu, İhsan Yaşar, İshak Yasul ile Hicran Ürün hakkında ise ayrı ayrı 3 yıl 1 ay 15 gün hapis cezası verildi.
16 Mayıs: AKP’li Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı’na Can Atalay kararlarıyla AYM ve Yargıtay arasında aylar süren krizde Yargıtay 3’üncü Ceza Daire heyetinin başkanı olan Muhsin Şentürk’ü atadı.
21 Mayıs: 10 Ekim Ankara Gar Katliamı’nda kamu görevlilerinin sorumluluğu olduğuna yönelik yapılan dokuz bireysel başvuruyu karara bağlayan AYM, “Hayatını kaybedenlerin ölümlerinde sağlık hizmetinin gecikmesi ya da alana gaz sıkan polislerin sorumluluğunun olup olmadığının tam olarak anlaşılamadığı” gerekçesiyle “kabul edilemezlik” kararı verdi.
28 Mayıs: Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, 6-8 Ekim Kobanê direnişi kapsamında haklarında soruşturma yürütülen 5 eski HDP milletvekili hakkında iddianame hazırlandı.
25 Haziran: İkinci Kobanê Davası’nda tutuklanan HDP eski milletvekili Hüda Kaya yurtdışı çıkış yasağı ile tahliye edildi.
3 Temmuz: JINNEWS ve MA muhabirlerinin de aralarında bulunduğu 11 gazetecinin yargılandığı davada, 8 gazeteci hakkında 6 yıl 3 ay hapis cezası verildi.
11 Temmuz: AKP-MHP tarafından Meclis’e sunulan 9’uncu Yargı Paketi görüşmelerine Meclis Adalet Komisyonu’da görüşülmeye başlandı.
27 Temmuz: AYM, Emine Şenyaşar hakkında AKP eski Milletvekili İbrahim Halil Yıldız’a hakaret ettiği gerekçesiyle verilen adli para cezasına dair ihlal kararı verdi.
29 Temmuz: BM İşkenceye Karşı Komite, Türkiye raporunu yayımladı. Raporda, “Türkiye, İmralı Cezaevindeki Abdullah Öcalan, Hamili Yıldırım, Ömer Hayri Konar ve Veysi Aktaş’ın aileleri ve avukatlarıyla ziyaretini ve iletişimini derhal kolaylaştırmalı ve bu tür temaslara sınırlama getirmekten kaçınmalıdır” vurgusu yapıldı.
3 Ekim: Adalet Bakan Yardımcısı Akın Gürlek, Şaban Yılmaz’ın yerine İstanbul Başsavcılığına atandı.
8 Ekim: AYM, Şirnex’teki sokağa çıkma yasağı sürecinde hayatını kaybeden R.G.’ye dair başvuruda “yaşam hakkı ihlali” kararı verdi.
14 Ekim: AYM, “Bijî Serok Apo” ile “PKK halktır halk burada” sloganlarının düşünce ve ifade özgürlüğü kapsamında olduğuna karar verdi.
18 Ekim: Şenyaşar ailesine dönük saldırı davasında tüm sanıklar hakkında tahliye kararı verildi.
21 Ekim: Narin Güran’ın katledilmesine ilişkin hazırlanan iddianamede Salim Güran, Yüksel Güran, Enes Güran ve Nevzat Bahtiyar hakkında ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası istendi.
7 Kasım: Meclis Genel Kurulu’nda görüşülen 9’uncu Yargı Paketi’nde yer alan kadının soyadı ile ilgili 15’inci madde geri çekildi.
14 Kasım: Meclis Genel Kurulu’nda kabul edilen 9’uncu Yargı Paketi Resmî Gazete’de yayımlandı.
28 Kasım: HDK ve HDP’li 38 ismin “örgüt üyesi olmak” iddiasıyla yargılandığı davada, 21 kişi hakkında üyelik iddiasıyla 6 yıl 3 ay ceza verildi. 3 kişi hakkında “propaganda” suçlamasıyla 1 yıl 3 ay ceza verildi.
28 Kasım: AYM, PKK Lideri Abdullah Öcalan’a dönük 15 Şubat uluslararası komplo protestosunda atılan slogan ve pankartlar gerekçe gösterilerek verilen cezayı “ihlal” saydı.
29 Kasım: Colemêrg’in Gever (Yüksekova) ilçesinde 18 Temmuz 2017’de evine yapılan baskın sırasında polisin açtığı ateş sonucu yaşamını yitiren Necmettin Fendik ile ilgili görülen davada, sanık polis A.F.K.’ye 1 yıl 8 ay hapis cezası verilerek, hükmün açıklanması geri bırakıldı.
29 Kasım: Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan (SGK) kazanç sağlamak için önceden anlaştıkları özel hastanelerin yoğun bakım ünitelerine sevk ettikleri bebeklerin yaşamlarını yitirmelerine neden oldukları ortaya çıkan “Yenidoğan Çetesi” davasında 13 özel hastane ve 3 şirkete kayyım atandı.
6 Aralık: “Yenidoğan Çetesi” davasının üçüncü dalgasında gözaltına alınan 14 kişiden 11’i tutuklandı.
22 Aralık: 7’si gazeteci 9 kişi tutuklandı.
Yarın: Kürtler ve Gençlik
MA / Fırat Can Arslan
Kaynak: Mezopotamya Ajansı.
***Mutluluk, adalet, özgürlük, hukuk, insanlık ve sevgi paylaştıkça artar***
