RÖPORTAJ | Afganistan’da kadın gazetecinin adı yok! - İnternet Haberler Köşe Yazıları Yorumlar Siyaset Ekonomi Spor

YÜKSEL DURGUT |

Time dergisinin 2022’de ‘Yılın Kadını’ seçtiği 12 kadından birisi oldu Zahra Joya. Ayrıca BBC tarafından da en etkili 100 kadından birisi olarak onurlandırıldı. Gazeteci ve aktivist kimliğinin yanı sıra ünlü oyuncu Angelina Jolie ile yaptığı röportaj sonrası hayatı değişti.

2015 yılında Taliban tarafından taşlanarak öldürülen 19 yaşındaki bir kadının adını kurucusu olduğu Rukhshana Media’ya verdi. İngiliz Gazetecilik Ödüllerine layık görüldü. Afganistan’daki kadın ve kız çocuklarının bilinmeyen hikayelerini dünyaya anlatmak ve kadın gazetecileri desteklemek amacıyla ‘Women Report Afghanistan’ projesini dünyaca ünlü İngiliz gazetesi The Guardian ile ortak yürüttü.

Angelina Jolie röportajında Taliban’ın Afganistan’da ilk iktidara geldiğinde kız çocuklarının eğitimini yasakladığında 5 yaşında olduğunu ve erkek çocuğu gibi giyinerek okula gitmek için her gün iki saat yürümek zorunda kaldığını anlattı.

İngiltere’de sürgünde gazetecilik hayatını sürdüren Zahra Joya ile Afganistan’ı ve İngiltere’de geçirdiği sürgün hayatını konuştuk.

YD: Taliban’dan sonra Afganistan’da gazetecilerin durumu daha da kötüye gidiyor. Peki ya kadınlar, kadın gazeteciler ne durumda?

ZJ: Taliban’ın Afganistan’da kontrolü ele geçirmesinden sonra gazeteciler ve özgür medya ne yazık ki saldırıya uğradı diyebiliriz. Çünkü yüzlerce özgür medya kurumu kapatıldı. Akabinde birçok deneyimli gazeteci de yüksek riskler nedeniyle ülkeyi terk etti.

Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü’ne (RSF) göre kadın gazetecilerin yüzde 80’inden fazlası işlerini kaybetti. Kadın gazetecilerin Afganistan’da bir gazeteciyle birlikte çalışmalarına izin verilmiyor. Ancak bir grup kadın gazeteci hala çalışıyor, fakat çok fazla kısıtlamayla karşı karşıyalar. Yani biliyorsunuz, başörtüsü takmaya zorlanıyorlar. Televizyon spikerleri bile haberleri okurken peçe takmak zorunda.

Ayrıca kadınlar başörtüsü takmadan ve peçesiz röportaj veremiyor. Özgür medya ve bağımsız gazeteciler Batı’nın son 20 yılda Afganistan’da elde ettiği büyük bir kazanımdı. Ne yazık ki bu büyük kazanımı kaybettik.

YD: Taliban’dan önce yani bu özgür ve bağımsız kazanım sürecinde kadın gazeteciler için hayat nasıldı?

ZJ: Oldukça iyiydi, fakat o zaman da Afganistan her zaman olduğu gibi gazeteciler için tehlikeli bir ülkeydi. Yine de Taliban döneminden iyiydi çünkü yasalarımız vardı. Benzersiz bir kanunumuz vardı, medyaya eşi benzeri olmayan bir rol biçiliyordu. Ve önceki hükümet medya özgürlüğü için çok iyi ve koruyucu bir teşkilatlanmaya sahipti. Kabil’de Kültür ve Enformasyon Bakanlığımız vardı. Bu bakanlık gazeteciler için özel bir destekçiydi. Şimdi gazetecilere yardım edebilecek bağımsız bir kuruluş yok.

YD: Afganistan’da hala acı çeken gazeteciler var. Kadın gazeteciler, isimlerini değiştirerek haber-makale yazabiliyorlar. Diğer gazeteciler de Taliban’a karşı yazı yazmaktan korkuyorlar. Gazeteciler Afganistan’da ifade ve basın özgürlüğünü geri kazanmak için ne yapabilirler ve yapmalılar?

ZJ: Taliban iktidarı ele geçirdikten sonra, ülke içindeki sıradan insanlar bile ifade özgürlüklerini kaybettiler. Örneğin sosyal medyada Taliban’a karşı bir şey paylaşmalarına veya yazmalarına bile izin verilmiyor. Şayet biri paylaşım yaparsa, o adamın yada kadının Afganistan’da olduğunu tespit ederlerse kesinlikle giderler ve onu bulurlar.

Maalesef şu anda sayısını tam olarak hatırlamıyorum ama birçok gazeteci Taliban hapishanesinde. Biz de bu durumu en azından sosyal medyada protesto etmeye çalışıyoruz. Taliban’dan onları serbest bırakmasını istemeye çalışıyoruz, ama Taliban ile konuşabileceğimiz bir kanal yok. Dinlemiyorlar.

YD: Sürgündeki gazeteciler bulundukları yerlerde bu konuda ne yapıyorlar?

Ben konuşmalarımda sürgün gazetecilerden defaatle bahsediyorum. Çünkü bu bizim buradan yapabileceğimiz nadir eylemlerden biri. En azından Taliban’ın insanlara karşı davranışlarını ve eylemlerini belgelemek için çalışmak zorundayız. Bu yüzden en azından etrafımızı bilgilendirmeye ve ülkedeki insanların sesini duyurmaya çalışıyoruz. Ama bu kesinlikle çok zor.

Sürgünde çalışırken pek çok zorluk yaşarsınız. Bizi hedef haline getirebilecek güvenlik sorunlarımız var. Ayrıca sürgündeyken bu ülkelerin kurallarına uymak zorundayız, bilirsiniz, bu topluma entegre olmak zorundayız ve hepimiz aynı zamanda mülteciyiz. Mali problemlerle boğuşuyoruz. Ama bence eğer geride kalanlarla birlikte olmak istiyorsak, en azından yardım etmek istiyorsak, orada Taliban ile baş başa kalan insanlarımız için en azından bu zorluklarla yüzleşmemiz gerekiyor.

YD: Sürgündeki bir gazeteci olarak karşılaştığınız en büyük zorluk neydi?

ZJ: Ailemin güvenliğiyle ilgili sorunlar yaşadım. Ailem Taliban’ın baskısı nedeniyle Afganistan’ı çok hızlı bir şekilde terk etti. Ayrıca Afganistan’daki ve buradaki meslektaşlarımın güvenliği konusunda da kaygılıyım ve büyük endişelerim var. Sürgündeki bir gazeteci için finansal zorluklar hepimizin ortak problemi. Çalışma zaman dilimimiz Afganistan’a uymuyor. Saat farkıyla karşı karşıyayız.

Benim ülkem, evim, ailem yok!

YD: Angela Jolie ile yaptığınız röportajdan sonra hayatınız nasıl değişti?

ZJ: Pek bir şey değişmedi. Çünkü ben bir gazeteciyim, kendi sesim, platformum var. Bu yüzden Time Dergisi tarafından seçilmenin ve Angelina Jolie ile röportaj yapmanın benim için bir ayrıcalık olduğunu düşünüyorum. Ama bazen etrafımda benimle ilgilenen ünlü insanları gördüğümde bu bana iyi bir his veriyor. Benim ülkem, evim, ailem yok. Öte yandan çevremde iyi ve ilgili insanlar var. Bu benim için mutluluk verici bir duygu.

YD: Afganistan’da yeni gazetecilerin yetişme şansı var mı?

ZJ: Kadın gazeteciler için şans maalesef sıfır. Çünkü Taliban kadın gazeteciler için gazetecilik eğitimi almayı yasakladı. Yine de birçokları için bir şans var. En azından üniversitede gazetecilik öğrenebilirler. Ama benim kadın gazetecilere tavsiyem henüz pes etmemeleri. Umutlu olun. Haklarınız için mücadele edin. Sonunda bu zorlukların üstesinden geleceğiz. Ayrıca Rukhshana Media, benim kuruluşum, kadın gazeteciler için çok eşsiz bir platform. Onlara gazeteci olma şansı vermek için bu tür bir ayrıcalığa sahibiz.

Zahra Joya, 2022 yılında Time’ın Yılın Kadını seçtiği 12 kadından biriydi. Gazeteciliği ile tanındı ve Angelina Jolie ile röportaj yaptı.Joya, 20 Eylül 2022 tarihinde Bill & Melinda Gates Vakfı tarafından verilen 2022 Değişim Yaratan Ödülü’nü almıştır. Aralık 2022’de BBC 100 Kadın’dan biri olarak onurlandırıldı. Rukhshana Media, İngiliz Gazetecilik Ödülleri 2021’de Marie Colvin Ödülü’nü aldı.