İçinden tarih fışkıran testiler!

YORUM | M. NEDİM HAZAR

Esrarlı bir teras: Yuşa Tepesi (3)

“Dualarla gidin, RAB’be dönün,

O’na, “Bağışla bütün suçlarımızı” deyin,

“Lütfet, dualarımızı kabul et bizi, bağışla!””

(Hoşea’nın (Yuşa) İsrail’e yalvarışı, 13:2)

Mevzuya şöyle girelim mi?

1947 yılının sıcak şubatındayız. Muhammed Ahmed El-Hamid adlı genç bir Bedevi keçi çobanı ve iki kuzeni, kaybolan keçilerini aramaktadırlar. Eriha kentinin 13 km güneyinde, Ölü Deniz’in batı yakasındaki bir tepede bulunan bir delik görürler. Aşağıda mağara gibi bir yerin tepesindedir bu delik. Acaba hayvanları buraya düşmüş ya da başka yoldan girmiş olabilir mi?

El-Hamid, büyükçe bir taş alır ve “İnşallah hayvana denk gelmez diyerek” boşluktan aşağı bırakır.
Kulak kabartır…

Ancak keçi ya da koyun melemesi yerine bambaşka bir ses duyar; bir testinin kırılma sesi!

Bir anda hayvanlarını boş verir ve merak ettiği sesin ne olduğunu görmek için mağaraya inerler.

Tarihi bir an yaşadığının farkında bile değildirler.

Mağaranın zemininde, içinde keten kumaşa sarılı deri yazmaların bulunduğu büyük testiler yan yana durmaktadır.

Testilerin ağzı sıkıca kapatıldığı için yazmalar yaklaşık 1900 yıl boyunca hiç bozulmadan saklı kalabilmişlerdir (bulgular, bu yazmaların M.S. 68 yılında mağaraya yerleştirildiklerini göstermekte).

Tabii iş profesyonellerin eline geçer kısa sürede. 1947’deki keşif ve 1952-1956 yıllarında yapılan kazı çalışmaları sonucunda toplam on bir mağarada bu el yazmalarına rastlanır.

Bunları sınıflandırmak açısından mağaralar numaralandırılmıştır. 1 numaralı Kumran mağarasında bulunan yazmalardan beş tanesi, ismini aldıkları Kudüs’teki Suriye Ortodoks Manastırı Başpiskoposu tarafından satın alınır. Diğer üç yazma ise İbrani Üniversitesi Profesörü E.L. Sukenik tarafından satın alınır.

Ölü Deniz Parşömeni – İşaya bölümünün bir parçası (57:17 – 59:9)

Literatürde “Ölü Deniz Yazmaları – Dead Sea Scrolls” (Ölü Deniz Parşömenleri ya da Ölü Deniz Tomarları olarak da bilinir) bir kısmı İbranice, bir kısmı da artık ölü bir dil olan Aramice ile kâğıt, deri veya bakır plakalar üzerine kaydedilmiş kırk bin adet el yazması parçasından oluşmaktadır. Bu parçaların bir araya getirilmesiyle tam beş yüz kitap yeniden oluşturulmuştur. Hristiyanlığın ve Museviliğin bilinen en eski yazılı kaynakları sayılırlar. (Merak edenler için şurada bir belgeseli mevcuttur)

Yıl 1956.. Son testi de kırılıyor ve içinden tarih fışkırıyor!
Ve testilerin bulunduğu mağaralardan biri.

Tevrat’da bir kavram var: İkincil peygamber.

Hz. Yuşa’yı tanımlarken de “Oniki tane olan ikincil peygamberin (Trey Asar) ilki ve en eskisi” olarak tanımlıyor. (Diğerleri Amos, Yoel, Obadya, Nahum, Mika, Habakuk, Yûnus, Haggay, Tsefanya, Zekarya, Malaki…)

Tanah ve Eski Ahit’in ilk beş kitabı olan Tevrat’ın 4. Kitabı olan Sayılar’da (Ya da Çölde Sayım) şöyle geçiyor: “Efrayim oymağından Nun oğlu Hoşea” (Sayılar, 13:8) Bu isim Hz. Musa’nın Kenan ülkesine gönderdiği casusların arasında geçiyor. Ve hemen bir sonraki ayetinde şu enteresan not var.

Tevrat, Yuşa’nın isim babasını da söylüyor, çok tanıdık biri: “Musa, Nun oğlu Hoşea’ya “Yeşu” adını verdi.” (Sayılar, 13:16) Adını değiştirmiş anlayacağınız!

Tevrat da tıpkı Kutsal kitabımız Furkan-ı Hâkim gibi Yeşu’nun (Yuşa) sürekli Musa peygamber ile beraber gezdiğini yazar. (Tesniye, 32:44)

Hz. Yuşa batılı kaynaklara göre birkaç kez filme de çekildi. 2012 yapımı dindar bir Hristiyan olan (Üç oğlundan birinin adı Joshua’dır) Kevin Downes’ın yönettiği sade suya tirit didaktizm şahikası bir film…

Bu da 2019 yapımı Ryan Daniel Dabson’un yönettiği ve bir peygamberinin ailesini güncel hikayeyle mezcetmesini anlatan film. Vakit ayırmaya değmez.

Fransız matbaacı Guillaume Rouillé’in 1553 yılında bastırdığı “Promptuarium Iconum Insigniorum” isimli ikonografik kitabında Yuşa peygamber.
18. yüzyılda Karelya, Kuzey Rusya’da “Transfiguration church” (Başkalaşım Kilisesi) ikonofrafı tarafından çizilen Yuşa Peygamber.
Siena Katedrali’nde Duccio di Buoninsegna tarafından çizilen Peygamber Hoşea (c. 1309–1311 )

Samarya (Esasen eski kral Şemer’in kendi ismini verdiği bilinir ama Tevrat’ın Türkçe edisyonunda adı Samiriye olarak geçer) genellikle Sümerler ile karıştırılır.

Kuzey ve Güney Krallıkları Haritası. Shomron, Samarya’nın İbranicesidir. MÖ 830lar.
Safed’deki mezarlıkta Hoşea’nın Mezarı olarak bilinen yapı. Enteresandır Safed, İsrail’in en yüksek şehridir.

Peki nedir Yuşa Peygamber’in özellikleri. Önce Kitab-ı Mukaddes’e bakalım:

“Tanrı, Hoşea Kitabı’nda şöyle diyor: “Halkım olmayana halkım, Sevgili olmayana sevgili diyeceğim.” (Romalılar, 9:25)

Bu özellikleri başlıklar halinde sıralayacak olursak:

İsim ve Köken: Yazdığımız gibi Hosea, Eski Ahit’in “Hosea Kitabı” adını taşıyan bölümünde anlatılan bir ikincil peygamber. İsmi İbranice’de “kurtuluş” veya “yardım” anlamına gelir. Hosea, İsrailoğulları’na mesajlarını iletmek üzere seçilen bir peygamberdi.

Mesaj ve Görev: Peki neydi bu görevi ve mesajı? Hosea, M.Ö. 8. yüzyılda yaşayan ve Kuzey Krallığı (İsrail Krallığı) döneminde faaliyet gösteren bir peygamberdir. Görevi, halkını Tanrı’ya geri dönmeye ve sadakatlerini yeniden kazanmaya çağırmaktı.

Sadakatsizlik Metaforu: Ahd-i Atik’i dikkatle incelediğimizde Yuşa peygamberin hikayesinde çok derin bir metafor kullandığı görülür. Hosea, evliliği bir metafor olarak kullanarak İsrailoğulları’nın Allah’a olan sadakatsizliğini anlatır. Hosea’nın karısının onu terk etmesi gibi, İsrailoğulları da Rablerine sadakatlerini terk etmişti.

İhanet: Hosea’nın bireysel hayatı, İsrailoğulları’nın Allah ile olan ilişkisini anlatan sembolik bir anlatıya dönüştüğünü görüyoruz. Hosea’nın karısı, İsrail’i temsil ediyordu ve onun sadakatsizliği, İsrailoğulları’nın putperestlik ve dini ihaneti olarak yorumlanıyordu.

Tevbe ve ikazlar: Hosea, İsrailoğulları’nı tövbe etmeye çağırdı ve onları tek olan Allah’a dönmeye ve yalnızca O’na tapmaya çağırdı. Aksi takdirde, yıkım ve ceza ile karşılaşacaklarını bildirdi.

Ve Umut: Hosea Kitabı, İsrailoğulları’nın düşüşünü ve cezalandırılmasını anlatmasına rağmen, sonunda umutlu bir tonla sona erer. Hosea, halkının tövbe etmesi ve Rablerine dönmesi durumunda, Allah’ın onları bağışlayacağı ve kucaklayacağına dair bir umut mesajı verir.

Dinî İkonoklazm: Önce İkonoklazm nedir ona bakalım: “bir kültürün kendi dini ikona ve diğer sembollerine ya da anıtlarına dini ya da politik güdülerle planlı saldırısı”na deniliyor. Hosea’nın mesajında putperestlik ve dini ihanet önemli bir tema olarak vurgulanmıştır. Allah’a olan aidiyet ve bağlılığın yalnızca O’na yönelmesi gerektiği vurgulanırken, sair tanrılara ve putlara tapmanın reddedilmesi gerektiği belirtiliyor.

16’ncı yüzyıldan Protestan Reform ikonoklazmı. Nijmegen’de bulunan St. Stevenskerk’teki rölyef heykellere, Beeldenstorm’taki saldırısı

Allah Sevgisi: Hosea Nebi, Allah’ın İsrailoğulları’na olan sevgisini ve merhametini vurgular. Hosea’nın mesajı, İsrail halkının sık sık sapkınlığına rağmen, Allah’ın onları hala sevdiği ve kucakladığına dair bir mesaj taşır.

Kıssadan Hisse: Hosea Kitabı, sadakat, tövbe ve Allah’la irtibat… Bu kavramların altı ısrarla çizilir. İsrailoğulları’nın hataları ve sapkınlığı, Rabb’e olan bağlılığın önemini anlamaları için bir ders olarak sunulur.

Etki ve Miras: Hosea Kitabı, Eski Ahit’te yer alması ve İncil’de de referanslara sahip olması nedeniyle hem Yahudi hem de Hristiyan inançlarında önemli bir yere sahiptir. Hosea’nın mesajı, Allah sevgisi, tövbe ve sadakatin önemi gibi temaları vurgulayarak, dini öğretilerin anlaşılmasına ve uygulanmasına yardımcı olmuştur.

En azından benim yaptığım okumalarda bu neticeyi çıkardım.

Yine uzadı değil mi?

Durun daha kendi kaynaklarımız Yuşa Peygamberi nasıl anlatıyor ve yerli efsanelerle mezcederek bir anlam damıtmaya çabalayacağız, en çok da “17 metrelik boy” meselesini bir kurcalayalım ve ardından Said Nursi’ye bağlayacağız inşallah.

*Manşetteki görsel: Yeşu, Güneşe Gibeon Üzerinde Durmasını Emrediyor, 1816, John Martin.