Türkiye’nin insan hakları karnesi

Esra ÇİFTÇİ

İSTANBUL – İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin Birleşmiş Milletler’de kabulünün yıldönümü nedeniyle Bugün, 10 Aralık Dünya İnsan Hakları Günü. Ancak Türkiye imzacısı olduğu İnsan Hakları Bildirgesi’nin hükümlerini sık sık ihlal ediyor.

İnsan Hakları Günü’nde, İnsan Hakları Derneği (İHD) ve Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) Dokümantasyon Birimi/Merkezi’nin verilerinden yola çıkarak Türkiye’nin hak ihlaller karnesini derledik:

YAŞAM HAKKI

2022 yılının ilk 11 ayında yaşam hakkı ihlalleri şunlar;

– Kolluk güçlerinin yargısız infazı, dur ihtarına uyulmadığı gerekçesiyle veya rastgele ateş açması sonucu 1’i çocuk 15 kişi yaşamını yitirdi, 1’i çocuk ve 12’si mülteci toplam 23 kişi yaralandı.
– Güvenlik güçlerine veya resmî kurumlara ait araçların çarpması sonucu en az 3 kişi yaşamını yitirdi, 1’i çocuk 2 kişi yaralandı.
– Hapishanelerde hastalık, intihar, şiddet, ihmal vb. çeşitli gerekçelerle en az 61 kişi yaşamını yitirdi.
– Nefret içerikli saldırılar sonucu 15 kişi yaşamını yitirdi, 41 kişi yaralandı.
– Yapılan saldırılar sonucu 1 gazeteci yaşamını yitirdi, en az 3 gazeteci ise yaralandı.
– Zorunlu ya da muvazzaf olarak askerlik görevini yaparken en az 10 kişi kaza, patlama veya şüpheli bir şekilde yaşamını yitirdi, 6 kişi yaralandı.
– İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi’nin (İSİG) verilerine göre iş kazaları/cinayetleri sonucu Türkiye’de 2022 yılının ilk 10 ayında en az 1521 işçi yaşamını yitirdi.

İŞKENCE VE KÖTÜ MUAMELE

Anayasanın ve evrensel hukukun yasaklamasına ve insanlığa karşı bir suç olmasına rağmen işkence Türkiye’nin insan hakları sorunu olmaya devam ediyor. 2012 yılının ilk 11 ayında yaşanan işkence ve kötü muamele suçlarının bazıları şunlar:

– 143’ü çocuk olmak üzere, en az 5.148 kişi işkence ve kötü muamele niteliğindeki uygulamalar ile gözaltına alındı, en az 42 kişi yaralandı.
– Sokakta ve açık alanda en az 225 kişi, ev baskınları sırasında 28 kişi işkence ve diğer kötü muameleye maruz kaldı.
– 310 mahpus cezaevlerinde işkence ve kötü muameleye maruz kaldı.
– Hapishanelerde hastalık, intihar, şiddet, ihmal vb. çeşitli gerekçelerle en az 61 kişi yaşamını yitirdi.

DÜŞÜNCE VE İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ

İnsan haklarının önemli prensiplerinden biri olan düşünce ve ifade özgürlüğünde yaşanan engeller 2022 yılında da devam ediyor;

– TTB Başkanı ve TİHV yönetim kurulu üyesi Prof. Dr. Şebnem Korur Fincancı 26 Ekim günü İstanbul’da evinde gözaltına alındı. Daha sonra Ankara’ya götürüldü ve 27 Ekim günü Ankara 3. Sulh Ceza Mahkemesi tarafından tutuklandı ve Sincan Cezaevine götürüldü. Fincancı’nın tutukluluğuna 582 avukatın imzasıyla yapılan itiraz 9 Kasım günü reddedildi.
– Osman Kavala, ‘hükümeti ortadan kaldırmaya teşebbüs’ suçundan ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ile cezalandırılırken Mücella Yapıcı, Çiğdem Mater, Hakan Altınay, Mine Özerden, Can Atalay, Tayfun Kahraman, Yiğit Ali Ekmekçi ise ‘hükümeti ortadan kaldırmaya yardım etme’ suçundan 18 yıl hapis cezası ile cezalandırılarak tutuklandılar.
– 63 gazeteci gözaltına alındı, 30 gazeteci tutuklandı, 9’u adli kontrol, 1’i ev hapsi tedbiriyle serbest bırakıldı. 1 gazeteci sınır dışı edildi, 2 gazetecinin ülkeye girişi engellendi.
– Saldırılar sonucu 1 gazeteci yaşamını yitirdi, en az 3 gazeteci ise yaralandı. 5 gazeteci tehdit edildi.
– 15 gazeteci haber takibi sırasında kolluk kuvvetlerinin fiziksel şiddetine maruz kaldı.
– 24 gazeteci hakkında soruşturma başlatıldı. 252 basın çalışanı hakkında açılan 107 davanın görülmesine devam edildi.
– Sosyal medya paylaşımları gerekçesiyle 1’i çocuk 90 kişi gözaltına alındı, 6 kişi tutuklandı, 7 kişi adli kontrol şartıyla serbest bırakıldı.
– 13 sanatçı haklarında açılan davalarda yargılandı.
– En az 31 kişi Cumhurbaşkanı’na hakaret iddiasıyla haklarında açılan davalarda yargılandı. Aynı gerekçeyle 2’si çocuk 1’i gazeteci 11 kişi gözaltına alındı, 6 kişi tutuklandı.
– Alevilere yönelik ırkçı ve ayrımcı saldırılar sonucu 3 kişi yaralandı.

TOPLANTI VE GÖSTERİ ÖZGÜRLÜĞÜ HAKKI

Toplanma ve gösteri yapma özgürlüğü de örgütlenme özgürlüğünde olduğu gibi engeller sürüyor.

– Valilikler ve kaymakamlıklar tarafından 19 ilde ve 3 ilçede en kısası 1, en uzunu 30 gün olmak üzere 72 kez tüm eylem ve etkinlikler yasaklandı.
– En az 482 barışçıl toplantı ve gösteriye kolluk güçleri tarafından müdahale edildi, 54 etkinlik ise engellendi. Bu müdahaleler sonucunda, 143’ü çocuk olmak üzere, en az 5148 kişi işkence ve kötü muamele niteliğindeki uygulamalar ile gözaltına alındı, en az 42 kişi ise yaralandı.
– Kolluk güçlerinin barışçıl toplantı ve gösterilere yönelik müdahalesi sonucu en az 5323 kişi işkence ve diğer kötü muameleye maruz kaldı.
– Kadın ve LGBTİ+ hakları için yapılmak istenen 30 barışçıl toplantı ve gösteriye müdahale edildi. 35’i çocuk en az 1032 kişi gözaltına alındı, en az 6 kişi yaralandı.
– İşçi ve emekçiler tarafından yapılan barışçıl toplantı ve gösterilere 132 kez müdahale edildi. 3 toplantı ve gösteri engellendi, en az 663 kişi gözaltına alındı, 9 kişi yaralandı.
– Çevre ve kent hakkı ile ilgili yapılan barışçıl toplantı ve gösterilere 15 kez müdahale edildi, en az 92 kişi gözaltına alındı.
– 1 Eylül Dünya Barış Günü kapsamında yapılan 3 barışçıl toplantı ve gösteriye müdahale edildi. En az 108 kişi gözaltına alındı, en az 1 kişi yaralandı.
– 1 Mayıs İşçi Bayramı kapsamında yapılan barışçıl etkinliklere yönelik müdahalelerde en az 220 kişi gözaltına alındı, 7 kişi adli kontrolle serbest bırakıldı. En az 2 kişi yaralandı.
– Hapishanelerle ilgili 62 barışçıl toplantı ve gösteriye müdahale edildi, 17 toplantı ve gösteri engellendi. En az 268 kişi gözaltına alındı, 16 kişi adli kontrol şartıyla serbest bırakıldı, en az 10 kişi yaralandı.
– Ekonomik krizle ilgili yapılan 8 barışçıl toplantı ve gösteriye müdahale edildi, 3 toplantı ve gösteri engellendi, en az 66 kişi gözaltına alındı.
– Öğrenciler tarafından çeşitli gerekçeler ile yapılan 10 barışçıl toplantı ve gösteriye müdahale edildi. En az 192 kişi gözaltına alındı.
– Adalet Bakanlığı’nın verilerine göre 2021 yılında Cumhuriyet Başsavcılıkları tarafından 2911 Sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’na muhalefetten 7.704 kişi hakkında soruşturma başlatılırken, bunlardan 3.575’i hakkında kamu davası açılmasına karar verildi.
– Aralarında Cumartesi Anneleri/İnsanları’nın da olduğu 4’ü çocuk 1223 kişinin, barışçıl toplantı ve gösterilere katıldıkları için haklarında açılan 63 davada yargılanmalarına devam edildi. Söz konusu davalarda 319 kişi beraat ederken, 1’i ağırlaştırılmış müebbet olmak üzere 44 kişi toplam 142 yıl 8 ay hapis ve 3500 TL para cezasıyla cezalandırıldı.
– Konser, festival, turnuva, tiyatro oyunu gibi 27 etkinlik mülki idare amirleri tarafından yasaklanırken, 27 etkinlik de belediyeler, kamu kurumları ya da organizasyon şirketleri tarafından kimi zaman tepkiler nedeniyle kimi zaman gerekçesiz olarak iptal edildi.

ÖRGÜTLENME ÖZGÜRLÜĞÜ İHLALLERİ

Türkiye’de örgütlenme özgürlüğünün üzerindeki engeller de devam ediyor. 2022 yılında kısaca yaşananlar şunlar.

– 2022 yılının ilk 11 ayında; farklı dernek, vakıf, sendika, meslek örgütü, inisiyatif ve platformların üye ve yöneticisi olan en az 126 kişi gözaltına alındı, 27 kişi tutuklanırken 45 kişi adli kontrol şartıyla serbest bırakıldı.
– Farklı dernek, vakıf, sendika, meslek örgütleri, inisiyatif ve platformların üye ve yöneticisi olan en az 155 kişi hakkında daha önceden açılmış 30 davada, 2 kişi beraat ederken 36 kişi toplam 229 yıl 10 ay ve 15 gün hapis cezasıyla cezalandırıldı.
– 3’ü eski belediye eş başkanı olmak üzere 11 belediye başkanı ya da eş başkanı, 1 belediye başkan yardımcısı, 7 belediye meclisi üyesi, 3 muhtar olmak üzere yerel yönetimlere seçilmiş 22 kişi gözaltına alındı, 2 kişi tutuklanırken 3 kişi adli kontrol şartıyla serbest bırakıldı.
– 1 milletvekilinin vekilliği hakkında kesinleşmiş mahkeme kararına dayanarak düşürüldü ve milletvekili tutuklandı.
– 4 milletvekili hakkında soruşturma başlatıldı. AKP’li 3 milletvekili hakkında 4, CHP’li 11 milletvekili hakkında 20, DBP’li 1 milletvekili hakkında 18, DP’li 1 milletvekili hakkında 2, HDP’li 50 milletvekili hakkında 203, TİP’li 3 milletvekili hakkında 10, Zafer Partisi’nden 1 milletvekili hakkında 2 ve bağımsız 2 milletvekili hakkında 5 olmak üzere 72 milletvekili hakkında toplam 264 fezleke TBMM’ye gönderildi.
– 1 milletvekilinin aracına silahlı saldırı düzenlendi, 3 milletvekili tehdit edildi.
– HDP’ye ait 1 il, 7 ilçe binasına; DEVA Partisi’ne ait 2 ilçe binasına, EMEP’e ait 1 ilçe binasına ve CHP’ye ait 1 ilçe binasına olmak üzere siyasi parti binalarına toplam 12 kez saldırı düzenlendi.
– Donma, boğulma, kaza ve yangın gibi nedenlerle en az 55 mülteci/sığınmacı yaşamını yitirdi, 45 mülteci/sığınmacı yaralandı.
– 20 ayrı olayda ırkçı ve nefret içerikli saldırılar sonucu 12 mülteci/sığınmacı yaşamını yitirdi., 14 mülteci/sığınmacı yaralandı.