GERÇEK GÜNDEM / DERLEYEN: MİRAY TAMER
“(…) Memleket isterim
Ne başta dert, ne gönülde hasret olsun;
Kardeş kavgasına bir nihayet olsun.
Memleket isterim
Ne zengin fakir, ne sen ben farkı olsun;
Kış günü herkesin evi barkı olsun. (…)”
Cahit Sıtkı Tarancı
Türkiye’de işçiler, 1 Mayıs’ı düşük ücretler, temel tüketim maddelerine yapılan zamlar, derinleşen yoksulluk ve artan hak gasplarıyla karşılıyor; barınma, gıda, enerji gibi hayatta kalabilmenin şartı olan temel ihtiyaçlarını dahi karşılamakta zorlanıyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın ‘faiz sebep, enflasyon sonuç’ tezi ve Merkez Bankası’nın ekonomistlerin tüm uyarılarına rağmen bu doğrultuda attığı adımlar, beraberinde her geçen gün daha da artan hayat pahalılığını getirdi. “Çalışanları enflasyona karşı koruyacağız” nidalarıyla 4 bin 253 liraya yükseltilen asgari ücret, yılın dördüncü ayı itibariyle açlık sınırının hayli altında kaldı.
Daha adil, hakların çiğnenmediği ve emeğin özgürleştiği bir memleket özlemi, sadece işçileri değil, aynı zamanda aydın, sanatçı, öğrenci ve toplumun farklı kesimlerini de 1 Mayıs’ta bir araya getiriyor.
Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) ve Kamu Emekçileri Sendikaları Konfederasyonu (KESK), 1 Mayıs’ı Maltepe Meydanı’nda kutluyor.
Peki geçmiş yıllarda ne olmuştu?
Bu coğrafyada ilk 1 Mayıs, İkinci Meşrutiyet’in 1908’de ilanından bir yıl sonra 1909 yılında Üsküp ve Selanik’te kutlandı. Selanik’te Rum, Türk. Yahudi, Bulgar işçiler kol kola yürüdüler. Selanikli işçiler 1910 ve 1911 1 Mayıslarında da meydanlarda olmayı sürdürdüler.
(Fotoğraf: trakyabalkan.org)
1912– İstanbul’daki ilk 1 Mayıs kutlaması günümüzde Şişli’ye bağlı bir semt olan Pangaltı’da gerçekleştirildi. 1913’teyse kutlamalar yasaklandı.
(Fotoğraf: Türkiye Solundan Portreler, Dipnot Yayınları)
1921 – Tersane işçileri 1 Mayıs’ı, işgal altındaki İstanbul’da kutladı. ‘İştirakçi Hilmi’ önderliğinde düzenlenen kutlamalara kızıl bayraklarla katıldılar; Kasımpaşa’dan Şişli’ye kadar yürüdüler.
1922 – İstanbul’daki kutlamalar ağırlıkla sol grupların oluşturduğu ‘1 Mayıs Komisyonu’ öncülüğünde gerçekleştirildi. Sultanahmet Meydanı’nda toplanan işçiler Kağıthane’ye kadar yürüdüler.
O yıl Ankara’da ilk kez 1 Mayıs kutlaması yapıldı. İmalat-ı Harbiye ve demiryolu işçileri iş bırakarak aileleriyle birlikte katıldıkları bir toplantı düzenlediler. Toplantıda işgal güçleri kınanarak Mustafa Kemal’e ve kurduğu hükümete destek verildiği açıklandı.
1923 – İstanbul’da tütün işçileri, askeri fabrika ve demiryolu işçileri, fırıncılar, tramvay, telefon, tünel, gazhane işçileri 1 Mayıs’ı sokakta kutladılar. “Yabancı şirketlere el konsun’, “Sekiz saatlik iş günü”, “Hafta tatili”, “Serbest Sendika ve Grev Hakkı” pankartlarını taşıdılar.
1924 – 1 Mayıs, Amele Bayramı olarak kutlandı.
1925 – Takrir-i Sükûn Kanunu ile her türlü gösteri ve yürüyüşü yasakladı. 1 Mayıslar kitlesel olarak kutlanamaz hale geldi. Bu durum oldukça uzun bir süre devam etti.
1935 – 1 Mayıs, ‘Bahar ve Çiçek Bayramı’ adı altında resmi tatil günü ilan edildi.
(Kaynak: İstanbul’un Kitabı)
1951 – İşçilere tatilde yarım yevmiye ödenmesi kabul edildi.
1956 – İşçilere tam yevmiye ödenmesine karar verildi.
1976 – 50 yıllık aradan sonra tekrar sokağa çıkarak özgürleşti ve Taksim Meydanı’nda büyük bir miting yapılarak kutlandı DİSK’in düzenlediği miting Türkiye’de kitlesel işçi bayramlarının başlangıcı oldu.
KANLI 1 MAYIS
1977 – Saat 14.30’da başlayacak kutlamalar için alan, sabahın erken saatlerinden itibaren dolmaya başladı. 500 bin emekçinin akın ettiği meydanda iğne atılsa yere düşmeyecekti.
(Fotoğraflar: DİSK Arşivi)
Akşam saat 19.00’u biraz geçe, konuşmalar devam ederken çevredeki binalardan halkın üzerine ateş açıldı.
(Fotoğraflar: Coşkun Aral)
Çok sayıda kişi yaralandı. Kayıtlarda adı geçmeyen, sadece isimleri bilinenlerle birlikte 41 kişi hayatını kaybetti.
1978 – Bir yıl önceki katliama ve provokasyona rağmen 1 Mayısta yüz binler yine Taksim Meydanı’ndaydı. Bu kez işçi örgütleri ve siyasi partiler alanın güvenliğini kendi sağlamış ve bir başka provokasyona izin vermemişti.
(Fotoğraflar: Coşkun Aral)
1979 – İstanbul’da 1 Mayıs kutlamaları yasaklandı ve sokağa çıkma yasağı ilan edildi. Sokağa çıkan Türkiye İşçi Partisi (TİP) Genel Başkanı Behice Boran ve bine yakın kişi gözaltına alındı. Boran ve 330 Türkiye İşçi Partili, 6 Mayıs’ta tutuklandı.
(TİP korteji ve önünde Behice Boran – Fotoğraf: Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakfı)
1980: 12 Eylül darbesinden önce son ‘yasal’ 1 Mayıs kutlamaları yapıldı. Sıkıyönetim altındaki İstanbul, Ankara ve İzmir’de gösteriler yasaklandı. DİSK, Mersin’de ‘izinli’ 1 Mayıs kutlaması yaptı. DİSK Genel Sekreteri Rıza Güven, mitingdeki konuşması sonrası gözaltına alındı ve Adana Sıkıyönetim Komutanlığı’na gönderildi.
(Fotoğraf: Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakfı)
1981 – Darbe yönetimi, o zamana kadar ‘Bahar ve Çiçek Bayramı’ adıyla resmi tatil günü olan 1 Mayıs’ı çalışma günleri arasına dahil etti.
DARBE SONRASI İLK 1 MAYIS KUTLAMASI EMEK SİNEMASI’NDA
1987 – Genel Hizmet İş ve Last Petkim-İş’in çağrısıyla, 1980 sonrası ilk resmi bildirimli kitlesel 1 Mayıs kutlaması kapalı salonda, İstanbul Emek Sineması’nda gerçekleştirildi.
1988 – ‘1 Mayıs salonlarda değil, alanlarda kutlanmalıdır’ sloganıyla, 1 Mayıs’ı alanlarda kutlama düşüncesi çeşitli sosyalist dergilerden oluşan Dergiler Platformu’na önerildi ve kabul edildi. 1 Mayısla binlerce kişi “10 yıl sonra 1 Mayıs’ı 1 Mayıs Alanı’nda” kutlamak için Taksim’e yürüdü. Polis kuşatmasına rağmen Taksim’e girdiler, yüzlerce kişi gözaltına alındı.
İŞÇİ MEHMET AKİF DALCI’NIN ÖLÜMÜ
“Beş bin kardeş yürüyor güneşe,
Mehmet kavgayı öğretiyor ( …)”
1989 – İstanbul’da 1 Mayıs’ı kutlamak İçin İstiklal Caddesi’nden Taksim’e yürümek isteyen 2 bin kişilik grup, polis tarafından dağıtıldı. İşçi Mehmet Akif Dalcı polis kurşunuyla hayatını kaybetti. 400’ü aşkın gösterici gözaltına alındı.
1990 – İstanbul’un çeşitli semtlerinde yapılan 1 Mayıs eylemlerinde 40 kişi yaralandı, 2 bin kişi gözaltına alındı Yaralılardan Gülay Beceren felç oldu.
1991 – İstanbul’da yasaklara rağmen yapılan 1 Mayıs gösterilerinde 10 eylemci yaralandı ve toplam 600 kişi gözaltına alındı. İzmir’de Balık Hali önünde gerçekleştirilen toplantı 12 Eylül sonrasının ilk yasal mitingi oldu.
1992 – Sendikalar Ankara’da bir salonda toplanarak 1 Mayıs’ı kutladı. 12 Eylül’den sonra ilk 1 Mayıs mitingi de İstanbul Gaziosmanpaşa Meydanı’nda düzenlendi. İzmir’de düzenlenen mitingde ise slogan atanlar, polis tarafından denize fırlatıldı.
1993 – 1 Mayıs, yeniden meydanlarda kutlanmaya başladı. Türk-İş, İstanbul’da Abide-i Hürriyet Meydanı’nda toplandı ve 60 bin kişi katıldı. DİSK ise aynı gün Pendik Meydanı’ndaydı.
(Fotoğraf: DİSK Arşivi)
1994 – İstanbul ve Ankara’da 1 Mayıs’ı kutladıktan sonra dağılan vatandaşlar polis tarafından coplandı. Sosyal Demokrat Halkçı Parti Milletvekili Salman Kaya da polisten şiddet gördü. İki gün sonra Kaya’yı döven üç polis ve Ankara Emniyet Müdürü Orhan Taşanlar görevden alındı.
1995 – Hak-İş’in içinde yer almadığı Demokrasi Platformu, İstanbul, İzmir, Mersin, Adana ve Ankara’da 1 Mayıs’ı kutladı.
1996 – İstanbul’un Kadıköy ilçesinde yapılan kutlamalara 150 bin kişi katıldı. Açılan ateş sonucu Hasan Albayrak, Yalçın Levent ve Dursun Odabaş hayatını kaybetti, 67 kişi yaralandı. Gözaltına alınanlardan Akın Reçber gördüğü işkence sonucunda 20 Mayıs günü yaşamını yitirdi.
1997 – Türk-İş, DİSK ve KESK’in organizasyonuyla İstanbul, Ankara, Adana, Mersin, İzmir, Antalya, Denizli ve Uşak’ta yürüyüş ve miting düzenlendi.
1998 – 1 Mayıs kutlamaları, Türk-İş, Hak-İş, DİSK ve KESK, İstanbul, Ankara, İzmir, Mersin, Adana, Çanakkale, Diyarbakır, Malatya, Gaziantep ve Samsun’da yapıldı. İstanbul’daki etkinlik, Şişli’de Abide-i Hürriyet meydanındaydı.
1999 – İstanbul’da DİSK ve KESK, Şişli Abide-i Hürriyet meydanında, Türk-İş ve Hak-İş ise salonlarda kutladı.
2000 – “Küresel saldırıya karşı gücümüz birliğimiz” sloganıyla tüm Türkiye’de kutlandı. Türk-İş, DİSK, KESK ve Hak-İş’in ortaklaşa düzenledikleri miting, Şişli Abide-i Hürriyet meydanındaydı.
2001, 2002, 2003 – 1 Mayıs, Çağlayan’da kutlandı.
(Fotoğraf: Öğrenci Kolektifleri)
2004 – DİSK ve KESK 1 Mayıs’ı Taksim’de kutlama kararını açıkladı. Ancak yapılan görüşmeler sonucunda Türk- iş. 1 Mayıs’ı Abide-i Hürriyet Meydanı’nda kutlarken, DİSK ve KESK Fatih, Saraçhane’deydi.
(Fotoğraf: Sosyalist Emek Hareketi)
2005 – Kadıköy tekrar 1 Mayıs kutlamalarına açıldı. Kutlamalar, bir sonraki yıl da burada yapıldı.
2007 – DİSK ve KESK, 1977’deki katliamın 30. yılında Taksim’de olacaklarını duyurdu. Ancak İstanbul Valisi, meydana çıkılmaması için geniş ‘güvenlik önlemleri’ aldı. Gaz bombalarının orantısız kullanılması nedeniyle 75 yaşındaki İbrahim Sevindik hayatını kaybetti.
DİSK BİNASINA SALDIRI
2008 – 1 Mayıs, ‘Emek ve Dayanışma Günü’ olarak kutlanması yasal olarak kabul edildi; ancak yine ‘resmi tatil’ olmadı. DİSK, KESK ve Türk-İş, 1 Mayıs’ta Taksim’de olacaklarını açıkladılar. DİSK binasına sabahın erken saatlerinde polis tarafından saldırı düzenlendi.
(27 Kasım 2012 tarihli haber: Cumhuriyet gazetesi)
Yaşananların ardından Türk-İş Taksim’e çıkılmayacağını açıkladı. DİSK ve KESK başkanları da, İstanbul Valisi ve Başbakan ile yapılan görüşmelerin ardından Taksim’e çıkılmayacağını duyurdu.
1 Mayıs ara sokaklarda çatışmalar gölgesinde kutlandı. Çok sayıda kişi gözaltına alındı, yaklaşık 40 kişi yaralandı.
‘MAKUL SAYIDA KALABALIK’ TAKSİM’DE
2009 – 1981’de yasaklanan 1 Mayıs, ilk kez ‘resmi bayram’ olarak kabul edildi. 1909’da Selanik’te yapılan kutlamanın 100. yıl dönümünde Taksim’e ‘makul kalabalığın’ girilmesine izin verildi.
(Video: Gazeteci Güventürk Görgülü)
Taksim’de konuşmalar sürerken polis, civardaki sokaklardan meydana ulaşmak ve kutlamaya katılmak isteyenlere ‘müdahale etti.’ Çağdaş Hukukçular Derneği (ÇHD) gözaltına alınanların sayısının 400’ü geçtiğini açıkladı.
33 YIL SONRA RESMEN TAKSİM: 200 BİN KİŞİ KATILDI
“1977’den bu yana bu uğurda yitirdiğimiz arkadaşlarımızın isimlerini haykırmak için buradayız.”
2010 – 32 yıl sonra Taksim Meydanı ilk kez ‘eyleme’ açıldı. Taksim Meydanı’na üç ana yoldan çıkıldı; Gümüşsuyu, Mecidiyeköy – Şişli ve Tarlabaşı Bulvarı. Programdan önce sendikalar 1977’de meydana gelen olaylarda ölenler için Kazancı Yokuşu’na karanfil bıraktı. Büyük bir coşku ve heyecanla 200 binin üzerinde katılımcı ile görkemli bir kutlama yapıldı.
EFSANE PANKART YILLAR SONRA TAKSİM’DE
2011 – ‘1 milyon kişi Taksim’e’ çağrısıyla gerçekleştirilen kutlamaların, Küba’nın ardından dünyadaki ikinci büyük kutlamalar olduğu söylendi. Meydana dört ayrı kortejle yüründü. 1977’deki 1 Mayıs’a damga vuran ‘ellerinden zincirlenmiş işçi’ pankartı yeniden yerine asıldı.
2012 – 1 Mayıs, Taksim’de ve ülke genelinde bayram havasında kutlandı. Ancak bir daha çeşitli bahanelerle kitlelerin Taksim’e çıkmasına izin verilmedi.
TAKSİM MEYDANI 1 MAYIS KUTLAMALARINA KAPATILDI: GEREKÇE, ‘İNŞAAT’
2013 – İstanbul Valisi Hüseyin Avni Mutlu, inşaat gerekçesiyle Taksim’in kutlamalara kapalı olduğunu açıkladı. Kitleler yine de Taksim’e girmek istedi, pek çok yerde polisle vatandaşlar arasında çatışmalar yaşandı. Çağdaş Hukukçular Derneği 26 kişinin gözaltına alındığı, üçü ağır toplam yedi kişinin yaralanarak hastaneye kaldırıldığını duyurdu.
Tarlabaşı’nda polisin attığı gaz fişeği kafasına isabet eden 17 yaşındaki Dilan Alp, ağır yaralandı.
Galata Köprüsü, 1970’de yapılan bakım çalışması dışında ilk kez bugün kaldırıldı. İstanbul’da metro, metrobüs, vapur, motor, tramvay seferleri iptal edildi; birçok yol ulaşıma kapatıldı.
POLİS ANONSU: ‘ARANIZDA SAPANI OLANLAR VAR, GÜVENLİK RİSKİ YARATIYOR’
2014 – İktidar partisi AKP, 2013’te düzenlenen Gezi Parkı eylemlerinden bir yıl sonra 1 Mayıs’ın Taksim dışındaki bir meydanda kutlanması şartını koştu. Ancak kitleler Taksim’e çıkmak istedi. İstanbul Valiliği provokasyon istihbaratı olduğunu ileri sürerken, Şişli’de kurulan polis barikatındaki mikrofondan şu ses yükseldi: “Aranızda sapanı olanlar var, güvenlik riski yaratıyor.”
DİSK Başkanı Kani Beko ile polis arasındaki görüşmeler sürerken kitleye ‘müdahale edildi.’ Avukat Yıldız İmrek’e göre gaz kullanımına ilişkin tüm kurallar ihlal edildi, evlere dahi gaz atıldı. Çok sayıda kişi yaralandı.
2015 – Taksim Meydanı yine 1 Mayıs kutlamalarına kapatıldı. Sarı basın kartı olan gazeteciler ve polislerin dışında kimsenin alana giriş çıkışına izin verilmedi. İzin verilen sendikalar Birleşik Kamu İş, Aksiyon İşçi Sendikaları Konfederasyonu, Cihan Sen, Yol İş, Hak-İş ve Türk-İş Taksim Anıtı’na çelenk bıraktı.
1 Mayıs’ı Taksim’de kutlamak isteyen kitleler, ara sokaklardan meydana ulaşmaya çalıştı. İstanbul Valisi Vasip Şahin, 203 kişinin gözaltına alındığını, altısı polis 18 kişinin yaralandığını duyurdu.
Aynı gün Cumhurbaşkanlığı konutunda işçilerle buluşan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ‘İstanbul’u felç etmemek için Taksim’i yasakladıklarını’ söyledi: “Taksim bir ya da birkaç sendikanın değil ki. Kendinize güveniyorsanız, gidin o (izinli) meydanlarda miting yapın.”
BİR YANDA KUTLAMA, BİR YANDA MÜDAHALE
2016 – Taksim Meydanı’na çıkan tüm yollar yaya ve araç trafiğine kapatıldı. DİSK, KESK, TMMOB ve TTB, kutlamaları Bakırköy Halk Pazarı Meydanı’nda gerçekleştireceklerini duyurdu. Bakırköy’deki miting ‘az sayıda gözaltı’ ve engelleme ile sona erdi.
1 Mayıs’ı Taksim’de kutlamak isteyenlere ise polis yine ‘müdahale etti.’ Mecidiyeköy’de gaz bombası, plastik mermi ve tazyikli su kullanıldı. Bir eylemci gaz kapsülüyle gözünden yaralandı. Tarlabaşı’nda dolaşan TOMA, karşıdan karşıya geçmeye çalışan bir kişiye çarptı. Şişli Etfal Hastanesi’nde tedavi altına alınan Nail Mavuş hayatını kaybetti. 1 Mayıs Hukuk tarafından açıklanan verilere göre, Taksim’e çıkmak isteyen 52 kişi gözaltına alındı.
2017 – İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, 1 Mayıs’ın yine Taksim’de kutlanmayacağını duyurdu. DİSK, KESK, TMMOB ve TTB, geçen yıl olduğu gibi Bakırköy Halk Pazarı’nda toplanma çağrısı yaptı.
Taksim Meydanı’na çıkmak isteyen 165 kişi ise gözaltına alındı. Serbest bırakılmaları için Çağlayan Adliyesi’nde nöbetçi hakimle görüşmek isteyen avukatlar görevli kimsenin olmadığını belirterek tutanak tuttu.
2018 – Sendikalar, 1 Mayıs’ın Taksim’de kutlanması için İstanbul Valiliği’ne yaptıkları başvurunun reddedilmesi üzerine Maltepe’deki miting alanında toplanmaya karar verdi. Bununla birlikte yine de Taksim’e çıkmak isteyen kitleler vardı.
İstanbul Emniyet Müdürlüğü, 60 kişinin Beşiktaş’ta, 6 kişinin Maltepe’de, 16 kişinin Beyoğlu’nda, 2 kişinin Şişli’de gözaltına alındığını açıkladı.
2019 – DİSK, KESK, TMMOB ve TTB ile kimi siyasi partiler, 1 Mayıs kutlamaları için Bakırköy Halk Pazarı’nı adres gösterdi. Taksim’e çağrı yapan gruplar ise bir kez daha polis müdahalesiyle karşılaştı. Meydana çıkmayı başaran ve “Meydanlar halka kapatılamaz” sloganı atan 14 Devrimci Gençlik Birliği üyesi ters kelepçeyle gözaltına alındı.
TAKSİM YİNE YASAK: GEREKÇE BU SEFER ‘KORONAVİRÜS’
2020 – Tüm dünyada etkili olan yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgını nedeniyle pek çok ülke gibi Türkiye’de de sokağa çıkma yasağı ilan edildi. DİSK, Taksim’e yürüme talebini İstanbul Valiliği’ne iletti ancak bu, ‘sosyal mesafenin korunmasıyla ilgili kurallara uygun olmadığı’ gerekçesiyle reddedildi.
Yine de Taksim’e yürüyen DİSK üyesi 25 kişi gözaltına alındı. Aynı gün 1 Mayıs’ı kutlamak için sokağa çıkan 48 kişi daha gözaltına alındı. ‘Sokağa çıkma yasağını ihlal’ ve ’emre itaatsizlik’ gerekçeleriyle bu kişilere idari para cezası kesildi.
KORONAVİRÜS GÜNLERİNDE İKİNCİ 1 MAYIS: 250 GÖZALTI
2021 – DİSK, KESK, TMMOB ve TTB, 1 Mayıs’ı kutlamak ve hayatını kaybedenleri anmak için Taksim Meydanı’nda buluşarak Taksim Anıtı’na çelenk bıraktı. DİSK Genel Başkanı Arzu Çerkezoğlu, işçi sınıfının bir araya gelmesine tahammül edemeyenlerin Taksim Meydanı’nı barikatlarla çevirdiğini ve bu barikatların da iktidarın salgın sürecindeki tercihlerinin simgesi olduğunu ifade etti:
“Bu barikatlar binlerce işçinin Kod 29 ile işten çıkarılmasını anlatıyor. Bu barikatlar 3 milyona yakın işçinin ve ailesinin günde 50 liraya yaşamasını anlatıyor. Bu barikatlar 16 milyon işçinin virüsle buluşmasını anlatıyor. Bu 1 Mayıs’ta ‘umut yan yana’ dedik. 1 Mayıs direniştir, bu ülkenin çocuklarımızın daha doğmamış torunlarımızın geleceğidir. Bu kapanma sürecinde çalışmak zorunda kalan işçilerin, işsizlerin, gençlerin, kadınların, eşitlik ve özgürlük için direnenlerin, bu toprakların aydınlık geleceği için mücadele eden bütün sınıf kardeşlerimizin 1 Mayıs’ı kutlu olsun.”
Farklı güzergahlardan Taksim’e çıkmak isteyenlere polis ‘müdahale etti.’ 212’si İstanbul’da olmak üzere ülke genelinde 250’ye yakın kişi gözaltına alındı.
Sabri Dilek yazdı: İşgal İstanbul’unda 1 Mayıs
Faruk Eren yazdı: 13 yaşında- 1977 Taksim 1 Mayıs’ında: İlk katliam, ilk cenaze töreni
***Mutluluk, adalet, özgürlük, hukuk, insanlık ve sevgi paylaştıkça artar***
