Komedyenlikten inandırıcı liderliğe Zelenksi’nin yolculuğu

HABER PORTRE | MUHSİN AHMET KARABAY

Yerkürenin en geniş ve verimli yeşil ovalarına sahip olan Ukrayna, Kiev Knezliğinin kurulduğu 9. yüzyıldan itibaren Doğu Slav kültürünün önemli bir merkezi haline geldi. 13. yüzyılda Moğol istilası sonrasında birliğin çökmesiyle bölge farklı milletlerin hakimiyetinde kaldı.

Ukrayna, 18. yüzyılda Kazak Hetmanlığı’nın kurulmasıyla halk zenginleşmeye başladı. Ardından, bir süreliğine hetmanlığın Polonya ve Rus imparatorluğunun hakimiyetine girmesiyle ortadan kalkan Ukrayna, 1917 Ekim Devrimiyle bu kez Halk Cumhuriyeti adıyla yeniden tarih sahnesine çıktı. SSCB kurulduktan sonra birliğin önemli bir parçası haline dönüştü.

Sovyetler Birliğinin 1991’de dağılmasının ardından Ukrayna yeniden bağımsızlığına kavuştu. 1994’ten itibaren Avrupa Birliği ve NATO ile ortaklık bağları kurmaya çalıştı. 2013 Ukrayna için kritik bir yıl oldu. Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç, her iki anlaşmayı askıya almasıyla ülkede sıkıntılı bir dönem başladı.

604 bin kilometre kare topraklara ve 42 milyon nüfusa sahip Ukrayna, Moldova ile birlikte Avrupa’nın en fakir ülkesi konumunda. Ukrayna ve Polonya, Sovyetler Birliği üyesiyken birbirlerine yakın durumdaydılar. Şimdi ikisi de bağımsız birer ülke. Ancak Polonya ile kıyaslandığında aradaki fark hayli çarpıcı.

2020 itibariyle AB üyesi Polonya’da kişi başına düşen milli gelir 34 bin dolarken, bu birliğe giremeyen Ukrayna’da bu rakam 9 bin 700 dolar seviyesinde.

Bağımsızlığını elde ettikten sonra istikrar kazanamayan Ukrayna, sık sık siyasi ve toplumsal kargaşaya sürüklendi. 2004’te Turuncu Devrimle sonuçlanan olaylar, bugün Rus işgaline gerekçe gösterilen Donetsk ve Lugansk bölgelerinde seçime hile karıştırıldığı iddialarıyla başlamıştı.

Direnişe taktığı turuncu kaşkolla rengini veren ve sonra da Cumhurbaşkanı seçilen Viktor Yuşçenko, Rus ajanları tarafından zehirlenerek kısa bir süre içinde acınası bir değişim yaşadı.

TURUNCU DEVRİM BİTTİ ONUR DEVRİMİ GELDİ

“Turuncu Devrimin” üzerinden 10 yıl geçtikten sonra, ülke bu kez Yevromaydan ya da Onur Devrimini yaşadı.

Yeni Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç’in Ukrayna-Avrupa Ortaklık Anlaşmasını reddetmesiyle bir tepki hareketi oluşmaya başladı. Yanukoviç’in 2014’te görevden alınmasıyla sonuçlanan olaylar sırasında toplumsal tepkiyi ekranlarda lehine kullanmaya çalışan bir isim vardı.

Bu isim ekranlarda kendi halinde oyunculuk yaptığı sanılan 1978 doğumlu, 1.70’lik kısa denilecek boyuyla hicivli komediler yapan Volodimir Zelenski idi. Ülkenin Rusça konuşulan güney kesimindeki sanayi kenti Kryvyy Rih’te, öğretim üyesi baba ve mühendis bir anneden doğmuştu. Yahudi geleneğiyle bağları iyice zayıflamış anne-babanın evladı olan Zelenski’nin dini bağları ebeveyninden daha zayıftı.

Kryvyy Rih ekonomi fakültesine giren genç Zelenski, 2000 yılında buradan avukat olarak mezun oldu. Avukatlık lisansı almasına rağmen, öğrencilik yıllarında başladığı oyunculuk alanında ilerlemeyi seçti.

1997’de kurulan Kvartal 95’te (Çeyrek 95) yaptığı rollerle kazandığı bir yarışmadan sonra peş peşe televizyon dizilerinde rol almaya başladı. 2012’de tartışmalı bir sermayedarın sahibi olduğu 1+1 yayın grubuyla ortak bir yapım anlaşması imzaladı.

Volodimir Zelenski, ülkenin en büyük oligarklarından olan İhor Kolomoisky’ye ait olan 1+1 bünyesinde birbirinden etkili programlara imza attı. Tarihi fars filmlerden, romantik komediye kadar farklı alanlarda çekilen bu film ve diziler, ülkede geniş kesimlerin ilgisini çekmeye başladı.

Zelenski, bu sırada canlandırdığı tiplemelerde ve sahne dışı söylemlerinde siyasi ironilere geniş yer verir oldu. 2014’teki Donbas Savaşında Ukrayna ordusunu destekledi. Buna karşılık hükümetin Rus sanatçıların ülkeye girişini engelleme çabalarına karşı tavır koydu.

OYNADIĞI ROL, HAYATI OLDU

Zelensky‘nin siyaset sahnesine çıkışı, hayatın sanatı taklit ettiği bir rolle oldu. Artık ülkesinde tanınan bir oyuncu olan Zelenski, bir tarih öğretmeninin cumhurbaşkanı seçilmesine giden yolculuğunu anlatan bir dizide rol aldı.

“Halkın Hizmetkarı” isimli dizide, toplumun rüşvet ve pahalılıktan yaka silktiği bir dönemde tarih öğretmeninin, habersiz çekilen bir videosu ülke çapında viral olur.

Halkın Hizmetarı’ndaki kurgusal karakter öğretmen Vasili Petroviç Holoborodko, artık sorgulayan bir halk kahramanına dönüştü. Tarih öğretmeni, yapılan seçimde yüzde 60’tan fazla oy alarak cumhurbaşkanı seçildi.

Bir komedi tadındaki siyasi hiciv, Zelenski’ye farklı bir ufuk açtı. Filmde oynadığı karakteri gerçek hayata taşıdı. Senarist, oyuncu ve yönetmen olan Volodimir Zelenski, bu dizideki karakter ve onun verdiği mesajların halkta ciddi bir karşılık bulduğunu görünce, “Halkın Hizmetkarı” adını diziden alıp aynı isimle partiye dönüştürdü. Dahası, partinin kurucu kadrosu, dizinin yapımcı şirketinin çalışanları oldu.

Partinin kuruluşu sırasında pek çok kesim, Zelenski’nin bu girişiminin şaka olduğunu sandı. 31 Aralık 2018 tarihinde, yapılacak cumhurbaşkanlığı seçiminde aday olduğunu resmen açıkladı.

Halkın karşısına cumhurbaşkanı adayı olarak çıkan Zelenski’nin, Ukrayna’nın en zengin ve dahası en yozlaşmış oligarklardan biri olan İgor Kolomoiski tarafından finanse edilmesi ve ona ait kurşun geçirmez Mercedes otomobili kullanması eleştirilere yol açtı.

Zelenski, başlangıçta kendini finanse eden Kolomoiski’nin kuklası olacağı yolundaki beklentileri, tıpkı anadili Rusça olduğu halde bir Ukrayna milliyetçisine dönüşmesi gibi, bu iddiayı da boşa çıkardı. Taze siyasetçi, kendisini oligarklara karşı yeniden konumlandırdı.

Zelenski, 2019 seçim kampanyası sırasında siyasi deneyimi olmamasından dolayı “Ukraynalı Donald Trump” olarak nitelendirildi. Bir anlamda cehaletini ve acemiliğini erdem haline dönüştürdü. Güçlü bir siyasi görüşü olmadığını açıkça dile getirdi. Avrupa Birliği ve NATO üyeliği sözü dışında “Vaat yok, hayal kırıklığı yok” söylediği birkaç unutulmaz şeyden biriydi.

31 Mart 2019’da 20’den fazla adayın yarıştığı seçimlerde Zelenski, ilk turda yüzde 30’un biraz üzerinde oy aldı. Rakibi Petro Poroşenko ise yüzde 16’da kaldı. Zelenski, ikinci tur oylamanın son iki gün öncesine kadar Poroşenko ile ekranda tartışmayı kabul etmedi.

Seçime iki gün kala Kiev Olimpiyat Stadında yapılan tartışmada Poreşenko, rakibini Rus basınına karşı koyacak metanetten yoksun bir siyaset acemisi gibi göstermeye çalıştı. Gün içerisinde canlı yayında ikinci bir tartışma yapılacağı duyurulduysa da Zelenski, “Bir gün içinde yeterince tartışma yapıldı” diyerek ikinci tartışmaya çıkmadı.

İkinci tur seçimler 21 Nisan’da yapıldı. Zelenski, oyların yüzde 73’ünü aldı, 20 Mayıs’ta Meclis’te yemin ederek göreve başladı.

Yemin töreni sırasında devlet memurlarına seslenirken yaptığı çağrı, toplumda her kesiminin gönlünü kazandı:

“Resmi dairelere fotoğrafımı asmanızı istemiyorum. Devlet başkanı ikon, idol ya da portre değildir. Politikacı fotoğrafı yerine duvarınıza kendi çocuklarınızın fotoğrafını asın. Kararlarınızı alırken daima onların fotoğrafına bakın.”

Zelenski, cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturduktan kısa süre sonra seçim kararı aldı ve 21 Temmuz 2019’da Ukrayna’yı erken seçimlere götürdü. Halkın Hizmetkarı partisi, 450 sandalyenin 254’ünü alarak mutlak çoğunluğu kazanmış oldu. Artık ülke Zelenski ve Halkın Hizmetkarı partisi iktidarı dönemini yaşamaya başladı.

PUTİN’İN DONBAS BÖLGESİ HESAPLARI

Rusya lideri olan Vladimir Putin’in Ukrayna üzerine bitmek tükenmek bilmeyen hesapları vardı. Putin, 2014’te Ukrayna’ya bağlı Kırım özerk bölgesini kendi topraklarına ilhak etti. Dünyanın bu adıma cılız tepki vermesi, Putin’e sonraki planlarını hayata geçirme yolunda cesaret verdi.

Kendini “Yeni Çar” olarak gören Putin, Ukrayna’nın Rusça konuşan Donetsk ve Lugansk bölgesindeki ayrılıkçıları tahrik etti. “Donbas Savaşı” ya da “Doğu Ukrayna Krizi” denilen olaylarda, Rusya yanlılarıyla Ukrayna birlikleri arasında 8 yılda 15 binden fazla insan hayatını kaybetti.

Zelenski, Rusya’yı sınırına asker yığmakla suçladı. Moskova yönetimi, Kiev’in provokasyon yaptığını ve bunun Ukrayna’da bir iç savaşa yol açabileceğini öne sürdü. 2021 sonunda Rusya, yörüngesinde hareket eden Belarus ile birlikte çok geniş çaplı bir ortak tatbikata girişti.

On binlerce Rus askeri ve zırhlı aracı, Ukrayna’nın etrafını doğudan ve kuzeyden sarmış oldu. Karadeniz’de ise Rus donanmasına bağlı birlikler, Kırım üzerinden “tatbikat” adı altında Ukrayna’ya tam bir kuşatmaya girişti.

Ukrayna lideri Zelenski, bu tatbikatın Rusya’nın ülkesini işgal provası olduğunu söyleyerek ABD, NATO ve AB’yi Ukrayna’ya destek olmaya çağırdı. Ateşkes hali sürüyor görünse de 2022 yılına girildiğinde bölge barut fıçısı gibiydi.

Rus lider Putin’in Ukrayna ile ilgili niyetlerini her fırsatta açık ettiğini söyleyen Cumhurbaşkanı Zelenski, halkını muhtemel bir Rus işgaline karşı aylar önceden hazırlamaya girişti.

Kadınlar, gençler, hatta çocuk yaştakiler silah bulamasalar bile maket silahlarla eğitim almaya başladı. Muhtemel bir Rus işgaline karşı ülkelerini korumayı öğrenmeye çalıştılar.

Rus lider Putin, takvim yaprakları 22.02.2022 tarihini gösterdiği gün, ülkesinin Donetsk ve Lugansk bölgelerinin bağımsızlığını tanıdığını açıkladı. Dahası, bu bölgelere “barış koruma birlikleri” göndereceğini ilan etti.

Dünya kamuoyu, bu iki bölgenin Ukrayna’dan koparılmak istendiğini tartışırken Putin, 24 Şubat’ta Kremlin’de güvenlik toplantısından sonra Batılı ülkeleri hem tehdit eden, hem de meydan okuyan bir çıkış yaptı. NATO’nun komşu ülkeleri bile birliğe üye yaparak kendisini kuşattığını ve tehdit ettiğini öne süren Putin, buna izin vermeyeceğini duyurdu. Dahası, Batı’yı nükleer silahlarla tehdit etti.

Zelenski, Rus lider Putin’e seslenerek iki ülkenin savaşa ihtiyacı olmadığını söyledi. Ukrayna’nın bir saldırıya uğraması halinde kendilerini savunacaklarını belirten Zelenski, “Bize saldırdığınızda yüzlerimizi göreceksiniz sırtlarımızı değil” dedi. Batılı ülkelerin kendilerini yalnız bıraktığını belirten Ukrayna lideri, “Yardım sağlamazsanız savaş kapınızı çalacak” diye uyardı.

OYUNCULUKTAN BAŞKOMUTANLIĞA GEÇİŞ

Aynı akşamın sabahında da Rus birlikleri Ukrayna’yı üç yönden işgale girişti. Kritik hedef başkent Kiev’di, ele geçirilecek bir numaralı isimse Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski idi. Batılı ülkelerden gelen sığınma tekliflerinin hepsini geri çevirdi.

Rus askerleri Ukrayna’nın içlerine doğru ilerlerken, Zelenski ülkesinde bir direniş hareketini başlattı. Sık sık çektiği videolarla halkın karşısına çıktı ve moral aşılamaya çalıştı. Moral videolarını cep telefonuyla kendi kayda alıyordu.

Volodimir Zelenski artık, yepyeni bir kimlikle Ukrayna halkının önündeydi. Başlarda askeri üniforma içinde görülse de sonra askeri üniforma olmayan haki renkli sivil bir kıyafet içinde olmayı tercih etti.

Ukraynalılar, artık Zelenski’nin başkomutanlığında Rus işgaline karşı topyekun bir var olma mücadelesi vermeye başladı.

Ukrayna’nın, kendisinden onlarca kat büyüklüğündeki Rus ordusuna karşı başlattığı mücadele, başarıya kavuşacak mı bunu önümüzdeki günler gösterecek. Ama dünya komedyenlikten gelip başkomutanlık yapan bu ufak tefek adamı hiç unutmayacak.