Dün İngiltere’de yerel yönetimler ve bir milletvekilliği, İskoçya ve Galler’de de özerk parlamentolar için milyonlarca seçmenin oy kullandığı seçimlerde oyların sayımı sürüyor.
İlk sonuçlara göre, Hartlepool bölgesindeki milletvekilliği ara seçimini Muhafazakar Parti açık ara ile İşçi Partisi’nden aldı, daha önce kendisinde olmayan 4 belediye meclisinin kontrolünü ele geçirdi, İşçi Partisi ise bir meclisin kontrolünü kaybetti.
Ancak 143 yerel yönetim için yapılan belediye meclisi seçimlerinde henüz çok az sonuç belli oldu. Sayımı sonuçlanan 17 belediye meclisinden yedisini Muhafazakar Parti, altısını İşçi Partisi alırken, dört belediye meclisinde hiçbir parti üstünlük sağlayamadı.
Dün geceden itibaren farklı zamanlarda başlayan oy sayımları, pandemi nedeniyle alınan önlemlerin de etkisiyle yavaş gelecek ve bütün tabloyu görmek Pazartesi gününü bulabilecek.
Yaklaşık 48 milyon seçmeni kapsayan İngiltere yerel ve ara seçimleri, 12 Aralık 2019’daki son genel seçim zaferi sonrası Avrupa Birliği’nden ayrılma (Brexit) sürecini tamamlayan ve Covid-19 salgını krizini yönetmek durumunda kalan Boris Johnson liderliğindeki Muhafazakar Parti iktidarının pandemi sonrası ilk sandık sınavı olarak görülüyor.
Önemli işaretler neler?
Şu ana kadar belli olan sonuçlar arasında özellikle Hartlepool bölgesi milletvekilliği ara seçimini Muhafazakar Parti’nin açık ara farkla ana muhalefetteki İşçi Partisi’nden alması bu bakımdan önemli görülüyor. Hartlepool, seçim bölgesi oluşturulduğundan bu yana ilk kez İşçi Partisi değil Muhafazakar Parti bölgede seçim kazandı.
Boris Johnson liderliğindeki Muhafazakar Parti 12 Aralık 2019’daki son seçimlerde, İşçi Partisi’nin geleneksel tabanı sayılan eski sanayi yerleşimlerinin bazılarında öne geçmeyi başarmıştı.
Bu seçimler Muhafazakarların yerelde ve geleneksel İşçi Partisi kalelerinden biri sayılan Hartlepool bölgesinde bu başarıyı koruyup koruyamayacaklarını ve diğer yandan sormak gerekirse İşçi Partisi’nin kayıplarını telafi etmeye başlayıp başlamadığını göstermesi bakımından önemliydi.
Hartlepool’dan ilk işaret gelmiş oldu. Belediye başkanlıkları ve belediye meclislerinde değişen ağırlıklar da diğer önemli gösterge olacak.
İskoçya’daki özerk parlamento için yapılan seçimlerin sonuçları ise Birleşik Krallık’ın birliği bakımından hayati önem taşıyor.
Kimler seçiliyor?
Birleşik Krallık’ın İngiltere, İskoçya ve Galler bölgelerinde yapılacak seçimlerde;
İngiltere’deki 143 belediyenin yaklaşık 5 bin meclis üyesi (kısmi yerel seçim)
Londra Büyükşehir Belediye Meclisi’nin 25 üyesi
İngiltere’de başkent Londra dahil 13 kentin belediye başkanları
39 ilin emniyet politikaları ve kolluk gücünden sorumlu kişiler
İngiltere’de Hartlepool seçim bölgesinde yeni milletvekili
İskoçya Parlamentosu’nun 129 üyesi
Galler Parlamentosu’nun 60 üyesi belirlenecek.
İngiltere’de yerel seçimler normalde birer yıl arayla iki kez yapılıyor. Ülkedeki toplam 343 yerel yönetimin bir kısmı 2019’da seçilmiş, kalan 143 yerel yönetim için 2020’de yapılması gereken seçimler ise pandemi nedeniyle bu yıla bırakılmıştı.
Hangi sonucu ne zaman öğreneceğiz?
Hartlepool milletvekilliği seçimi: Bu sonuç Cuma (bugün) sabahı açıklandı ve Muhafazakarlar bu sandalyeyi İşçi Partisi’nden açık farklı aldı.
İngiltere’deki belediye meclisleri ve belediye başkanlıkları: Bir kısım belediye meclisi seçiminin sayımı geceden başladı, bunların sonuçları gün içinde gelebilir. Ama sonuçlar hafta sonunda da gelmeye devam edecek.
Londra Belediye Başkanı ve Belediye Meclisi: Bazı belediye meclisi üyelikleri Cuma günü öğleden sonra ya da akşam üzeri belli olmaya başlayacak. Belediye Başkanı oylarının sayımı ise Cumartesi günü başlıyor ve muhtemelen Cumartesi akşamı belli olacak.
Polisten sorumlu yerel yetkililer: Bu seçimin sonuçları da Pazartesi gününe kadar netleşecek.
İskoçya Parlamentosu: Oyların sayımına Cuma sabahı başlandı. İskoçya seçimlerinde iki tür oy kullanılıyor. Dar bölgelerden çıkacak milletvekilleri için kullanılan oyların Cumartesi gününe kadar belli olması bekleniyor. Ancak bölgelere göre dağıtılan oyların sayımı ve hangi partilerin adaylarının kazandığının anlaşılması bundan sonra yapılabilecek.
Galler Parlamentosu: Sayım sonuçlarının Cuma akşamına açıklanması bekleniyor.
Londra neden önemli?
Yerel seçimlerde dikkatlerin en çok üzerinde toplandığı yer kuşkusuz, en çok seçmene ve en büyük bütçeye sahip başkent Londra.
Londra Büyükşehir Belediye Başkanı doğrudan halk tarafından seçiliyor.
Aslında bu seçimin de geçen yıl yapılması gerekiyordu ama koronavirüs salgınının birinci dalgasına rastladığı için seçim bir yıl ertelenmişti.
Yaklaşık 6 milyon 200 bin seçmeni olan Londra’nın belediye başkanı, aynı zamanda ülkenin en fazla oyla seçilen politikacısı.
Londra Belediye Başkanı yeni vergi getirme yetkisine sahip değil ama mevcut vergileri artırabiliyor ve merkezi hükümetten aldığı ödenekle birlikte belediyenin yıllık bütçesi 17 milyar sterline (187 milyar Türk Lirası) ulaşıyor.
Başkentte belediye başkanının yetkileri arasında otobüs, metro ve her türlü toplu taşıma ücretlerini belirlemek, ucuz konut projelerine ve başkentin polis gücünün politikalarına yön vermek de var.
Rekor sayıda aday: Kimler yarışıyor?
Londra Belediye Başkanlığı için bu yıl rekor sayıda aday yarışıyor. 20 aday farklı programlarıyla 6 milyondan fazla seçmeninin oylarına talip.
Anketlere göre en iddialı aday İşçi Partili Belediye Başkanı Sadiq Khan. Kamuoyu yoklamaları Sadiq Khan’ı, Muhafazakar Parti’nin adayı Shaun Bailey’nin açık farkla önünde ilk sırada gösteriyor.
Khan yeniden seçilirse Londra’yı salgın öncesinden çok daha parlak bir şehre dönüştürebileceğini söylüyor.
En büyük vaadi ise Brexit ve pandemiyle sarsılan ekonominin durgunluğa girmesi kaçınılmaz görünürken daha çok istihdam yaratmak. Bunu çevre dostu yeni bir ekonomik planlama, çevre dostu becerilerin öğretildiği bir okul ile destekleyeceğini söylüyor, başkentin havasının daha da temizleneceğini de ekliyor.
Khan, konut konusunda yeniden belediyelerin denetimindeki sosyal konutların ve düşük gelirlilerin bütçesine uygun kiralık ve satılık konutların inşasının sürdürüleceğini vadediyor.
Muhafazakar Parti’nin adayı Shaun Bailey ise Londra’nın yeni bir sayfa açmaya ihtiyacı olduğunu, Sadiq Khan’ın bunu başaramadığını söylüyor.
Shaun Bailey’nin vaatleri; vergilerin artırılmaması, suçla mücadele için daha fazla polisin tahsis edilmesi ve 100 bin yeni konut inşa edilmesi. Bailey, 5 yılda başkentte yaklaşık 1 milyon kişiye yeni istihdam yaratmayı da vadediyor.
Kamuoyu araştırmalarına göre Khan ve Bailey’i, pandemiyle hızlanan evden çalışma ve internetten alışveriş gibi yenilikleri avantaja çevirecek planları olduğunu söyleyen Liberal Demokrat Parti’nin adayı Luisa Porritt ile çevre ekonomisiyle ilgili vaatlerine ağırlık veren Yeşil Parti adayı Sian Berry izliyor.
İskoçya Parlamentosu seçimi neden önemli?
Bugünkü seçim, özellikle İskoçya’nın ve Birleşik Krallık’ın geleceği açısından önemli sonuçlar doğurabilir.
İskoçya’da mevcut siyasi iklim, 2014 yılında yapılan ve bağımsızlığın yüzde 55 oyla reddedildiği referandumdan çok farklı.
2016 yılında yapılan Brexit referandumunda İskoçya’da seçmenlerin yüzde 62’si, Avrupa Birliği’nden (AB) ayrılmaya “Hayır” demişti.
İskoçya seçmeninin Brexit kararı sonrası bölgenin bağımsızlığını yeniden referanduma götürmek isteyen İskoç Ulusal Partisi’ne (SNP) bu seçimde ne ölçüde destek vereceği önemli görülüyor.
İskoçya’yı yöneten Nicola Sturgeon liderliğindeki SNP’nin bir yıldan uzun süredir koronavirüsle mücadelede başarılı bulunması ve puan toplaması seçim sonuçları üzeride etkili olabilir.
Kamuoyu yoklamaları İskoçya’da bağımsızlığı destekleyenlerin oranının geçen yıl yüzde 50’nin üzerine, şimdiye kadarki en yüksek düzeye çıktığını gösteriyordu.
Bu oran yüzde 50’nin altına inmiş görünüyor. Ancak bu yine de çok yüksek bir oran.
Bağımsızlık yanlısı İskoç politikacılar, Brexit oylamasında “Hayır” dedikleri halde AB’den ayrılık kararına uymak zorunda kalmalarını “demokrasi eksikliğinin örneği” olarak görüyor, SNP’nin bölgede en büyük parti olmasına rağmen merkezi politikalarda etkili olamamasından duydukları rahatsızlığı dile getiriyorlar.
SNP seçmenlere ikinci bağımsızlık referandumunun yanı sıra, sosyal hizmetlere özellikle de sağlık hizmetlerine büyük yatırım vaadinde de bulundu.
İskoçya’nın seçim sisteminin farkı ne?
İskoçya’nın 4 milyon 100 binden fazla seçmeni var ve İngiltere’den farklı olarak 16 ile 17 yaşındakiler de bu seçimde ilk kez oy kullanacak.
129 İskoçya Parlamentosu üyeleri, temsil gücünü en yüksek düzeye çıkarmayı hedefleyen karma bir seçim sistemiyle seçiliyor.
İskoçya 73 dar ve 8 daha büyük seçim bölgesine ayrılıyor. Her seçmen iki oy kullanıyor. Mor oy pusulasına yaşadıkları dar bölge için istedikleri milletvekili adayının ismini, turuncu renkli pusulada ise destekledikleri partiyi işaretliyorlar.
Bu yöntemle 73 dar seçim bölgesinden birer milletvekili ve 8 geniş bölgenin her birinden de Türkiye’dekine benzer bir sistemle en çok oy alan partiden başlanarak 7’şer milletvekili olmak üzere 56 milletvekili seçilmiş oluyor.
Bu seçim sistemi bir partinin Parlamento’da çoğunluğu elde etmesini epey güçleştiriyor.
SNP, Parlamento’da çoğunluğu sağlamayı hedefliyor. Ancak İşçi Partisi, Muhafazakar Parti ve Liberal Demokrat Parti seçmene en azından ikinci oy tercihlerini başka bir partiye kullanarak bağımsızlık yanlılarının ağırlık kazanmasını engelleme çağrısı yapıyor.
Yeniden bağımsızlık referandumu yapılabilir mi?
İskoçya’da böyle bir referandumun anayasal bir çerçevede yapılabilmesi, Londra’daki merkezi hükümetin de bunu kabul etmesine bağlı. İktidardaki Muhafazakar Parti, SNP İskoçya’da seçimi kazansa da ikinci kez bağımsızlık referandumu yapılmasına razı olmayacağını açıkladı.
Başbakan Boris Johnson, Ocak ayında BBC’ye verdiği bir mülakatta, SNP’nin 2014’te yapılan bağımsızlık referandumunu “bir kuşağın bir kez sahip olacağı bir fırsat” olarak sunduğunu hatırlatarak, “bir kuşak” için yaklaşık 40 yıl geçmesi gerektiğini söylemişti.
SNP lideri Nicola Sturgeon ise İskoçya hükümetinin düzenleyeceği referandumun, mahkemeler tarafından aksi ilan edilmedikçe yasal olduğunu savunuyor.
Hakkındaki cinsel taciz iddiaları mahkemede kanıtlanamayan partinin eski lideri Alex Salmond ise Nicola Sturgeon ve çevresinin kendisine yönelik süreçte usulsüzlük yaptığını öne sürerek şikayetçi olmuş ve daha sonra SNP’den ayrılarak Alba Partisi’ni kurmuştu.
SNP seçim sisteminin çok zor kıldığı bir şeyi başararak İskoçya Parlamentosu’nda çoğunluğu elde etmek istiyor.
Bunu yapabilirlerse önümüzdeki birkaç yıl bağımsızlık tartışmasının İskoçya siyasetinde önemli bir yer tutacağını söylemek mümkün.
SNP, İskoçya Parlamentosu’nda tek başına çoğunluğu alamasa bile Yeşiller ve hatta Alex Salmond’un kurduğu Alba Partisi’nin desteğini alarak referandum yanlısı bir çoğunluk oluşturabilir.
Bu durumda hangi partinin ikinci olacağı da önemli. Muhafazakar Parti, İskoçya’da ana muhalefet olmayı hedefliyor. Seçmene bağımsızlık karşıtı en güçlü sesin kendileri olduğunu söylüyor, diğer partilerin seçmenlerinden kendileri için taktik oy kullanmalarını istiyorlar.
İşçi Partisi de İskoçya’da ikinciliği hedefliyor. Onlar da yeni bir bağımsızlık referandumuna karşı ama seçim kampanyasında pandemiden çıkış politikalarına odaklanmayı yeğlediler.
Liberal Demokrat Parti’nin mesajı da İşçi Partisi’ne benziyor.
İskoçya’nın bağımsızlığı fikrine karşı olan her üç partinin ortak hedefi ise SNP’nin çoğunluğu almasına engel olmak ve yeni bir referandum iddiasının önünü kesebilmek.
