Twitter odalarında oluşturulan algılar, manipülatif konuşmalar, iftiralar, yaftalamalar, troll ordularının koordinasyonu… Belki de teknoloji ilerlerken, güç yapıları sadece yeni kılığına büründü. Dijital çağda ‘demokratik ortam’ mümkün mü, yoksa sadece bir illüzyon mu?
M. NEDİM HAZAR | YORUM
Tarih enteresan bir hazine. En çok da benzer işlevlere sahip kurumların farklı zaman ve mekanlarda yeniden ortaya çıktığına dair sayısız örnek sunabilmesi açısından büyük önem taşıyor. Birazdan okuyacağınız fikirleri epeydir zihnimin bir köşesinde demlenmeye bırakmaştım. Ne ki en son şahit olduğum bir kayıt, sanırım bu düşünceleri derli toplu olarak yazma zamanının geldiğini gösterdi.
Evet İslam öncesi Mekke’nin siyasi ve sosyal yaşamında merkezi bir rol oynayan Dârünnedve ile günümüzün dijital iletişim platformlarından X’teki (eski adıyla Twitter) odaların (Twitter Spaces) arasındaki çarpıcı benzerlikler var. İlk ve en önemli benzeşim her iki mekan da, kendi dönemlerinin bir takım elitleri (!) tarafından karar alma, fikir yayma ve kamuoyu oluşturma merkezi olarak kullanılması.
Ancak bunun için öncelikle size biraz Dârunnedve’den bahsetmek isterim.
Dârünnedve, Hz. Peygamber’in dördüncü kuşaktan dedesi Kusay b. Kilâb (ö. 480) tarafından yaklaşık 440 yılında Kâbe’nin kuzeyine inşa edilmiş. ‘Nedve’ kelimesi Arapçada ‘toplanma, bir araya gelme’ anlamına gelen ‘nedy/nedâ’ kökünden türemiş. Bu yapının adı, insanların toplanıp istişare yaptıkları bir meclis olması hasebiyle ‘Dârünnedve’ (Toplantı Evi) olarak isimlendirilmiş.
Kusay b. Kilâb, Huzâa kabilesiyle giriştiği mücadele sonucunda Kâbe’ye bakma ve Mekke’yi idare etme işini üzerine alınca, Kureyş kabilesinin dağınık kollarını birleştirdi ve Kâbe merkez olmak üzere Mekke’ye yerleştirdi. Bu süreçte sidâne (Kâbe’nin anahtarlarını muhafaza), hicâbe (Kâbe hizmetleri), sikâye (hacılara su dağıtma), rifâde (hacılara yemek verme), nedve (şehir meclisi) ve livâ (sancaktarlık) gibi görevlerin tamamını tek elde topladı.
Dârünnedve’nin kapısı Kâbe’ye doğru açılıyordu ve bu, binanın dini ve siyasi otoriteyi temsil ettiğinin sembolik bir göstergesiydi. Yapı, Mescid-i Haram’a bitişik konumdaydı ve bu stratejik yerleşim, dini meşruiyetle siyasi gücün iç içe geçtiğini gösteriyordu.
Dârünnedve, esas itibarıyla bir asiller (mele’) meclisiydi. Toplantılara katılım için belirli kriterler vardı:
Kusayoğulları: Yaş şartı olmaksızın doğrudan katılım hakkına sahipti.
Diğer Kureyş boylarının ileri gelenleri: Kırk yaşını doldurmuş olmak zorundaydı. Bu kural, olgunluk ve tecrübenin önemine işaret ediyordu.
İstisnai durumlar: Ebû Cehil gibi genç yaşta zekâ ve nüfuzuyla öne çıkan kişiler, yaş sınırını aşarak toplantılara katılabiliyordu.
Meclis, rey ve nüfuz sahibi kişilerden oluşuyordu. Ashâb-ı rey ve meşveret olarak adlandırılan bu grup, Mekke’nin ihtiyar meclisi (şûrâ) işlevi görüyordu. Ancak alınan kararlar tam anlamıyla bağlayıcı değildi; güçlü şahsiyetler karara muhalefet edebilir, kendi görüşleriyle ayrılabilirlerdi.
Dârünnedve, cahiliye döneminde Mekke şehir devletinin çok yönlü bir karar merkezi olarak işlev görüyordu:
Siyasi ve Askeri Kararlar
Savaş ve barış kararları burada alınırdı. Sancaklar (livâ) Dârünnedve’de muhafaza edilir, savaş zamanı çıkarılıp sorumlu kabilelere teslim edilirdi. Ticaret kervanları buradan yola çıkar, döndüklerinde yine burada karşılanırdı. Gerektiğinde kervan malları güvenlik amacıyla Dârünnedve’de saklanırdı.
Sosyal ve Kültürel Törenler
Nikâh merasimleri, düğünler ve sünnet törenleri burada yapılırdı. Ergenlik çağına gelen kızlara gömlek giydirme töreni (dir’ merasimi) Dârünnedve’nin özel işlevlerinden biriydi. Bu merasim sebebiyle buraya ‘mehîz’ (hayız mekanı) da denirdi.
İttifaklar ve Antlaşmalar
Himaye, dayanışma ve dostluk antlaşmaları Dârünnedve’de akdedilirdi. Örneğin, Abdülmuttalib ile Huzâalılar arasındaki dostluk muahedesi burada imzalanmış, Hz. Peygamber’in de katıldığı meşhur Hilf ül-Fudûl antlaşması ise önce Dârünnedve’de görüşülmüş, sonra Abdullah b. Cüd’ân’ın evinde akdedilmişti.
Fahriyet (Övünme) Yarışmaları
Cahiliye Araplarında yaygın olan şeref, itibar ve üstünlük konuşma yarışmaları (müfâhare ve münâfere) da kimi zaman Dârünnedve’de gerçekleştirilirdi.
Ne ki İslam dininin zuhurundan sonra bu mekan çok daha farklı bir fonksiyon eda etmeye başlayacaktı.
İslam’ın zuhuru ile birlikte Dârünnedve, daha önce toplum yararına çalışan bir istişare merkezi iken, Hz. Peygamber ve Müslümanlara karşı düşmanca planların yapıldığı bir karargâha dönüştü. Mekke müşrikleri, Hz. Peygamber’in durumunu, tebliğine karşı koyma yol ve yöntemlerini sürekli olarak Dârünnedve’de görüşüp tartıştılar.
En önemli örnek, hicretten bir gün önce Dârünnedve’de yapılan toplantıdır. Bu toplantıda Kureyş ileri gelenleri, Hz. Peygamber’i öldürme kararı aldılar. Rivayete göre bu toplantıya, Necidli bir ihtiyar kılığında şeytan da katılmıştı. Ebû Cehil’in önerdiği plan kabul edildi: Her kabileden birer, ikişer genç seçilecek ve Hz. Peygamber üzerine hep beraber saldırarak öldüreceklerdi. Böylece kan davası da dağıtılmış olacaktı.
“İnkar edenler seni tutup bağlamaları, öldürmeleri ya da (yurtlarından) çıkarmaları için sana tuzak kuruyorlardı. Onlar tuzak kurarlarken Allah da tuzak kuruyordu. Allah tuzak kuranların en iyisidir.” (Enfal, 30)
Bu ayet, Dârünnedve’de alınan suikast kararına ilahi bir cevap niteliğindeydi.
Fethullah Gülen, Dârünnedve’yi yorumlarken tarihi bir mekandan öte, bir ‘sistem’ ve ‘zihniyet’ olarak ele alıyor. Ona göre Dârünnedve, sadece fiziki bir bina değil, İslam’a karşı komplo ve tuzak kurma merkezidir. Gülen’in bu yorumu, Dârünnedve’yi evrensel ve zamanötesi bir ‘düşmanlık modeli’ haline getirir.
“İşte, Efendimizin (sav) hicretlerine tekaddüm eden günlerde, ‘Dârü’n-Nedve’ denilen kulüpte toplanan Mekke müşriklerinin arasında, Necidli bir ihtiyar kılığında şeytanın bulunduğu da rivayet edilir. Bu da, insî ve cinnî şeytanların birleşerek, Allah Rasulü’ne (sav) bir komplo kurmaya çalıştıklarını gösterir. Zaten İslam’ın zuhurundan sonra da ‘Daru’n-Nedve’, daima İslam’ı imha planlarının yapıldığı bir yer olmuş; küfür sistematiği hep orada idare edilmiş ve yapmak istenen şeyler orada planlanmıştır.” (Varlığın metafazik boyutu, 262)
Gülen’in en çarpıcı tespiti, Dârünnedve’nin günümüzde yeniden ihya edildiği şeklindedir:
“Aslında bu paralelde olarak, yirminci asrın cahiliyesinin ‘Dâr’ün-Nedve’leri, değişik ad ve unvanlarla yeniden ihya edilmeye çalışılmaktadır. Günümüzde Amerika, Rusya, Çin ve Avrupa’nın hemen bütün ülkelerinde gece gündüz çalışan sayılamayacak kadar çok ‘Nedve’ teşkilatları, hem de aralıksız bir şekilde, İslam ülkelerinin yıkımını planlayıp durmaktadır.”
Bu bakış açısına göre, Dârünnedve bir ‘prototip’tir ve tarih boyunca farklı isim ve şekillerde yeniden tezahür etmektedir. Haçlı Seferleri’ni hazırlayan güç odakları, sömürgecilik döneminin gizli toplantıları, Soğuk Savaş’ın istihbarat ağları ve günümüzün küresel karar mekanizmaları – hepsi Gülen’e göre ‘modern Dârünnedve’lerdir.
Gülen’in bu yorumu, kimilerine göre komplo teorisi unsurları taşısa da, önemli bir sosyolojik gerçeği de işaret ediyor: Güç odaklarının kapalı kapılar ardında aldığı kararların, kitleler üzerindeki etkisi. Bu perspektiften bakıldığında, Dârünnedve sadece tarihi bir mekân değil, elite dayalı karar alma mekanizmalarının sembolü haline gelir.
İsterseniz kısaca bu mekanın akibetine de bir göz atalım.
Mekke’nin fethi (630) ile Dârünnedve karar merkezi olma işlevini kaybetti. Hz. Peygamber ve Hulefâ-yi Râşidîn döneminde kullanımı hakkında net bilgi yok aslında. Hz. Ebûbekir’in hac için geldiğinde burada oturduğu, Hz. Ömer’in de Mescid-i Haram’a yakın olmak için Dârünnedve’de kaldığı rivayet edilir.
Emevîler döneminde Muâviye b. Ebû Süfyân, Dârünnedve’yi Kusay’ın torunlarından satın aldı ve hac için gelen halifelerin ikametgâhı yaptı. Abbâsîler’in ilk döneminde de bu işlevi sürdü. Halife Harûnürreşîd zamanında yeni bir ‘Dârülimâre’ (hükümet konağı) yapılınca, Dârünnedve yönetim merkezi olma vasfını tamamen kaybetti.
Halife Mu’tazıd-Billâh döneminde (897) ise bina tamamen yıkılarak Mescid-i Haram’a katıldı. Bugün Dârünnedve’nin yeri, altın oluğun karşısındaki tavaf alanında kalmıştır.
Dijital meclisler
Malum, Twitter Spaces, X’in (Twitter) 2020 yılında başlattığı canlı sesli sohbet özelliğine deniyor. Clubhouse’un popülaritesine bir cevap olarak geliştirilen bu özellik, kullanıcıların gerçek zamanlı olarak sesli sohbetler oluşturmasına ve bunlara katılmasına imkan tanıyor.
Bu odalar, gerçek zamanlı sesli iletişim, yani katılımcılar metin yerine ses yoluyla iletişim kuruyor.
Hiyerarşik yapı, yani Host (ev sahibi), konuşmacılar (speakers) ve dinleyiciler (listeners) olmak üzere üç farklı rol var. Moderasyon gücü, yani Host, konuşma sırasını belirler, katılımcıları sessize alabilir veya odadan çıkarabiliyor.
Geçici yapı, yani oturumlar genellikle kayıt altına alınmaz ve bittikten sonra erişilemez hale geliyor (kalıcı kayıt seçeneği mevcuttur ancak nadiren kullanılıyor). Geniş erişim, evet herkes dinleyebiliyor, ancak konuşmak için host’un izni gerekiyor.
Gözlemlerime göre Twitter Spaces, kısa sürede sadece sosyal bir eğlence aracı olmaktan çıkıp, siyasi ve ideolojik tartışmaların yürütüldüğü bir alan haline geldi. Özellikle pandemi döneminde fiziksel toplantıların kısıtlanmasıyla birlikte, Twitter Spaces kamuoyu oluşturma ve fikir yayma açısından stratejik bir öneme kavuştu.
İsterseniz bu sanal mekanların toplumsal işlevlerine de bir göz atalım.
Enformasyon ve Propaganda Merkezi
Siyasi liderler, aktivistler ve influencer’lar, Twitter Spaces’i takipçileriyle doğrudan iletişim kurmak ve mesajlarını yaymak için kullanıyor. Geleneksel medyanın filtresinden geçmeden, binlerce kişiye aynı anda ulaşabiliyorlar.
Belirli konularda otorite kabul edilen kişilerin düzenlediği odalarda, sadece seçilmiş konuşmacılar söz alabiliyor. Bu durum, Dârünnedve’deki ‘kırk yaş sınırı’ ve ‘asiller meclisi’ yapısını andırıyor. Dinleyiciler genelde pasif kalıyor; konuşma hakkı, moderatörün takdirine bağlı.
Twitter Spaces, organize kampanyalar ve dezenformasyon yayma aracı olarak da kullanılabiliyor. Özellikle seçim dönemlerinde veya toplumsal kriz anlarında, Twitter odaları belirli bir gündemi dayatma veya kamuoyunu yönlendirme işlevi görebiliyor.
Ana akım medyada yer bulamayan veya sansürlenen görüşler, Twitter Spaces’te ifade bulabiliyor. Bu anlamda, Twitter odaları ‘karşı-kamuoyu’ oluşturmak için kullanılıyor.
Ancak buranın yapısı, katılımcılar arasında belirgin bir hiyerarşi de oluşturuyor:
Host (Ev Sahibi): Odayı açan ve tam kontrol yetkisine sahip olan kişi. Konuşmacıları seçiyor, dinleyicilere mikrofon açıp/kapatıyor, istenmeyen kişileri kovabiliyor. Kusay b. Kilâb’ın Dârünnedve’deki rolüne benziyor.
Konuşmacılar (Speakers): Host tarafından mikrofon açma yetkisi verilen kişiler. Dârünnedve’deki Kureyş ileri gelenleri ve mele’ üyeleri gibi, belirli bir prestij ve nüfuza sahiptirler.
Dinleyiciler (Listeners): Pasif katılımcılar. Sadece dinleyebilir, konuşmak için izin istemek zorundadırlar. Konuşma hakkı verilmeyebilir. Cahiliye döneminde Dârünnedve’ye giremeyenler veya toplantılarda söz hakkı olmayanlar gibi, karar alma sürecinin dışında kalırlar.
Bu hiyerarşi, Twitter Spaces’i demokratik bir platform olmaktan çok, seçkinci bir meclis modeline yaklaştırıyor. Katılım teorik olarak açık olsa da, söz hakkı ve etki gücü belirli ellerde toplanmış durumda.
Dikkatli bir gözle baktığımızda bu odaların eskinin Darunnedve’siyle enteresan benzerlikleri ve elbette farklılıkları olduğunu görmeniz mümkün.
Bir kere her iki mekanda da karar alma ve fikir yayma yetkisi, seçkin bir azınlığın elinde. Dârünnedve’de kırk yaş üstü Kureyş ileri gelenleri, Twitter Spaces’te ise mikrofon yetkisi verilen konuşmacılar bu rolü üstleniyor. Geniş halk kitlesi (dinleyiciler) pasif kalıyor, etki gücünden yoksun.
Moderatörün Mutlak Otoritesi ise bir diğer benzerlik. Dârünnedve’de Kusay ve onun soyundan gelenler binanın kontrolüne sahipti. Benzer şekilde, Twitter Spaces’te host, odanın mutlak hâkimi. Konuşmacıları seçer, sırayı belirler, istenmeyen sesleri susturabilir. Bu güç asimetrisi, her iki mekanda da ‘özgür tartışma’ iddiasını sorgulanır hale getiriyor.
Öte yandan Dârünnedve toplantıları, yazılı kayıt altına alınmazdı; kararlar sözlü olarak aktarılırdı. Twitter Spaces oturumları da genellikle kayıt edilmez, bitince ortadan kalkar. Bu geçicilik, konuşulanların hesap verebilirliğini azaltır ve manipülasyona açık bir alan inşa ediyor.
Ve bence en önemli örtüşme: Stratejik Kamuoyu Oluşturma… Dârünnedve, Kureyş’in siyasi ve sosyal gücünü pekiştiren bir araçtı. Hz. Peygamber’e karşı komplo kararları burada alındı. Benzer şekilde, Twitter Spaces da siyasi stratejiler, manipülatif kampanyalar ve ideolojik mobilizasyon için kullanılabiliyor. Her iki mekân da, ‘istişare’ kisvesi altında hegemonik güç yapılarını güçlendiriyor.
Bununla beraber bazı işlevsel benzerlikler de mevcut, mesela karar alma merkezleri olması… Dârünnedve’de savaş, barış, ticaret ve sosyal meseleler karara bağlanırdı. Twitter Spaces’te ise siyasi stratejiler, toplumsal hareketler ve ideolojik yönelimler şekillendiriliyor. İki mekan da, kararların alındığı ‘arka oda’ işlevi görüyor.
Öte yandan her iki mekan da adeta bir tür prestij ve statü göstergesi sayılabiliyor. Dârünnedve’ye katılmak, Kureyş toplumunda prestij ve nüfuzun göstergesiydi. Twitter Spaces’te konuşmacı olarak yer almak da, dijital alanda tanınırlık ve otorite sağlıyor. Her iki ortamda da, ‘içeride olmak’ güç ve ayrıcalık anlamına geliyor.
Yine her iki mekanın da adeta bir tür propaganda ve manipülasyon aracı olarak vazife ifa etmesi de bence önmeli bir benzerlik. Dârünnedve, Hz. Peygamber ve Müslümanlara karşı düşmanlık söyleminin üretildiği ve yaygınlaştırıldığı bir merkezdi. Twitter Spaces de, dezenformasyon kampanyaları, nefret söylemi ve manipülatif anlatıların yayıldığı bir platform olabiliyor.
Ve evet, Dârünnedve toplantılarına herkes giremezdi; kararlar seçkinler tarafından alınırdı. Twitter Spaces de, görünürde açık olsa da, gerçek etki gücü konuşmacılara ve host’a ait. Dinleyiciler, ‘karar veriyor gibi görünen’ bir sürecin pasif izleyiciler.
Benzerliklerinin yanında, iki mekan arasında önemli farklılıklar da var elbette.
Dârünnedve somut bir yapıydı, Twitter Spaces ise dijital bir platform.
Dârünnedve’ye sadece Mekke’nin ileri gelenleri katılabilirdi. Twitter Spaces teorik olarak herkesin dinlemesine açık, ancak konuşma hakkı yine de sınırlı.
Dârünnedve, Kusay tarafından kurulmuş resmi bir kurum niteliğindeydi. Twitter Spaces ise anlık, kişisel inisiyatifle açılan geçici oturumlardan oluşuyor.
Dârünnedve kararları bazen somut eylem ve sonuçlar doğururdu (savaş, ittifak vb.). Twitter Spaces’in etkisi daha dolaylı, kamuoyu oluşturma ve fikir yayma ile sınırlı.
Ancak bu farklar, temelde her iki mekanın aynı amaca hizmet ettiği gerçeğini değiştirmiyor: Seçkinlerin, elitlerin, fikri sabitlerin, art niyetlilerin, herhpangi bir ideolojinin misyonerlerinin, kitleler üzerinde hegemonik etki kurmalarını sağlamak.
Merhum Fethullah Gülen’in Dârünnedve yorumu nicedir zihnimin bir köşesinde hep dönüp duruyor. Bu yorum Twitter Spaces gibi dijital platformları da kapsayacak şekilde genişletilebilir pekala. Gülen’e göre, Dârünnedve sadece tarihte kalmış bir bina değil, ‘İslam’a karşı komplonun merkezi’ olarak her dönemde yeniden inşa edilen bir sistemi.
Bu perspektiften bakıldığında, Twitter Spaces ve benzeri dijital platformlar, Gülen’in tanımladığı ‘modern Dârünnedve’lerin en güncel versiyonları olarak görülebilir. Şöyle ki:
Küresel Erişim: Tarihi Dârünnedve, Mekke ile sınırlıydı. Twitter Spaces ise dünya çapında eş zamanlı olarak binlerce, hatta milyonlarca kişiye ulaşabilir. ‘Küfür sistematiğini idare etme’ potansiyeli, bu anlamda çok daha geniştir.
Organize Kampanyalar: Gülen’in ‘sayılamayacak kadar çok Nedve teşkilatı’ ifadesi, günümüzde koordineli Twitter odaları, trollbot ağları ve organize dezenformasyon kampanyalarıyla somutlaşmış durdumda.
Gizlilik ve İz Bırakmama: Dârünnedve toplantılarının kayıt altına alınmaması gibi, Twitter Spaces oturumları da genellikle kalıcı iz bırakmıyor. Bu, manipülatif söylemlerin hesap verebilirliğinden kaçınmasını kolaylaştırıyor.
Şeytanın Temessülü: Gülen’in, Dârünnedve’ye şeytanın ‘Necidli bir ihtiyar’ kılığında katıldığı rivayetine atıfta bulunması, dijital platformlarda ‘sahte kimlikler’ ve ‘troll hesaplar’ üzerinden yapılan manipülasyonları akla getiriyor.
Dolayısıyla, Gülen’in ‘yirminci asrın cahiliyesinin Dârünnedve’leri’ tespiti, yirmi birinci yüzyılda Twitter Spaces, Clubhouse ve benzeri platformlarla daha da somut hale gelmiş oluyor. İster komplo teorisi olarak, ister sosyolojik bir analiz olarak değerlendirilsin, Gülen’in yorumu, dijital platformların ‘masum’ birer iletişim aracı olmadığını, aksine güç ilişkileri ve hegemonya mücadelesinin yeni arenası haline geldiğini hatırlatıyor.
Toparlayıp bir örnekle bitiriyorum…
Dârünnedve ve Twitter Spaces, zaman ve mekan olarak birbirinden uzak olsalar da, işlevsel ve yapısal olarak şaşırtıcı benzerlikler taşıyorlar. Her ikisi de, seçkin bir azınlığın karar alma, kamuoyu oluşturma ve fikir yayma gücüne sahip olduğu mekanlar olarak karşımıza çıkıyor.
Dârünnedve, cahiliye döneminde Kureyş’in siyasi ve sosyal gücünü pekiştiren bir araçtı. İslam’ın zuhuru ile birlikte, Hz. Peygamber ve Müslümanlara karşı komplo merkezi haline geldi. Kusay ve onun soyundan gelenler, bu mekanı kontrol ederek Mekke’nin idaresini ellerinde tuttular.
Twitter Spaces ise, dijital çağın ‘Dârünnedve’si olarak, benzer bir işlev görüyor. Moderatörler ve konuşmacılar, mikrofon yetkisini ellerinde tutarak, binlerce pasif dinleyiciye mesaj aktarıyor. Kamuoyu yönlendirme, propaganda ve manipülasyon potansiyeli, tarihi Dârünnedve’yi aratmayacak düzeyde.
Fethullah Gülen’in Dârünnedve yorumu, bu iki mekan arasında kurduğumuz köprüyü daha da anlamlı kılıyor. Gülen’e göre Dârünnedve, sadece tarihte kalmış bir yapı değil, ‘küfür sistematiğinin’ her dönemde yeniden inşa ettiği bir prototip. Bu bakış açısıyla, Twitter Spaces ve benzeri dijital platformlar, ‘modern Dârünnedve’ler olarak tanımlanabilirler pekala.
Peki bu analoji bize ne öğretiyor? Öncelikle, güç yapılarının biçim değiştirse de özünün aynı kaldığını. İkincisi, ‘istişare’, ‘katılım’ ve ‘ifade özgürlüğü’ kisvesi altında, aslında seçkinci ve hegemonik mekanizmaların işlediğini. Üçüncüsü ise, teknolojinin ilerlemesinin, demokratikleşme anlamına gelmediğini; aksine, eski güç asimetrilerinin yeni araçlarla yeniden üretildiğini.
Sonuç olarak, Dârünnedve ve Twitter Spaces karşılaştırması, bize tarihin tekerrür ettiğini değil, benzer dinamiklerin farklı biçimlerde tezahür ettiğini gösteriyor. Her iki mekân da, ‘meclis’ olarak sunulsa da, gerçekte bir tür ‘seçkinler kulübü.’ Ve her ikisi de, geniş halk kitlelerinin pasif bırakıldığı, seçkin azınlığın ise karar alma ve yönlendirme gücüne sahip olduğu sistemlerin birer yansıması.
Belki de asıl soru şu: Dijital çağda, gerçek anlamda demokratik ve katılımcı bir ‘meclis’ mümkün mü? Yoksa Twitter Spaces gibi platformlar, sadece Dârünnedve’nin modern bir versiyonu olarak, seçkinlerin hegemonik gücünü pekiştirmeye mi hizmet edecek?
Bu soruya verilecek cevap, dijital platformların geleceğini ve demokrasinin kaderini değil, mikrodan makroya dünyanın gidişatını da belirleyecek.
Bu konuda bir yazı daha yazmama müsaade ederseniz mutlu olurum.
Kaynak: Tr724
***Mutluluk, adalet, özgürlük, hukuk, insanlık ve sevgi paylaştıkça artar***
