YÜKSEL ÇAYIROĞLU | YORUM
Önceki yazımızda tarihselcilerin en temel dayanaklarını ele almış ve bunların eleştirel bir değerlendirmesini yapmıştık. Bunların yanı sıra tarihselciler ayaklarını sağlam bir zemine basabilme adına tarihsel olduğunu düşündükleri bazı âyetlere dayanırlar. Mesela, Kur’ân’da Allah Resûlü’ne (s.a.s) ve Ezvâc-ı Tahirat’a has hükümlerin bulunması, sadece Arap coğrafyasında yaşayan peygamberlerden bahsedilmesi, i’la ve zıhar gibi Araplara özgü uygulamalara yer verilmesi, kölelik ve savaş atı besleme gibi uygulama imkânı kalmayan hükümlerin yer alması, deve ve hurma gibi Araplara özgü motiflerden bahsedilmesi onların en çok kullandıkları örneklerdir. Bunları göstererek ilâhî hükümlerin tarih-üstü ve evrensel olduğunu söyleyen âlimlere karşı şu itirazı yaparlar: “Bütün bunların tarihsel olduğu sabit olduğu hâlde sizler nasıl oluyor da Kur’ân’ın evrensel olduğunu iddia edebiliyorsunuz?”
Kur’ân’ın tarihsel bir yönü var mıdır?
İlgili âyetlerin değerlendirmesine geçmeden önce şu hatırlatmayı yapmakta fayda var: Kur’ân’ı, beşer aklının, Arap örfünün, sosyo kültürel şartların meydana getirdiği tarihsel bir metin olarak görmek mümkün değildir. Zira o, doğrudan Rabbü’l-Âlemin’in ilm-i ezelisinden gelmiştir. Fakat bu demek değildir ki Kur’ân’ın tarihsel bir yönü olmadığı için hiçbir şekilde tarihin konusu yapılamaz. Kur’ân, tarihin belli bir diliminde ve belli bir toplumun diliyle nazil olması, nazil olduğu dönemdeki olaylara etki etmesi, hatta insanlık tarihinin seyrini değiştirmesi itibarıyla elbette tarihsel bir vak’adır ve dolayısıyla tarihin de konusudur. Fakat bu durum, Kur’ân’ın kanun ve kurallarının, toplumsal düzenlemelerinin, ahlâkî değerlerinin evrensel olmasına mani değildir. Kur’ân tarih-üstü ve evrensel mesajlarını örnek bir toplum üzerinden vermiştir.
Kur’ân’da Saadet Asrına Ait Olayların Yer Alması
Kur’ân, nazil olduğu dönemin olaylarına yer verir. Mesela o dönemde yapılan savaşlardan bahseder. Sahabenin sorularına cevaplar verir. Münafıkların ikiyüzlülüklerini açığa çıkarır. Müşrik ve Yahudilerin Allah, Peygamber ve Kur’ân hakkında uydurdukları iftiralara yer verir. Tarihselciler bu gibi hâdiseleri Kur’ân’ın tarihsel bir kitap olduğuna delil sayarlar.
Hâlbuki bu gibi âyetlerin üslup ve muhtevasına dikkat eden kimse durumun hiç de onların iddia ettiği gibi olmadığını görür. Zira Kur’ân, sahabe dönemine ait olaylardan bahsederken mücerret bir üslûp kullanır. O dönemin olaylarından bir tarih kitabı gibi bahsetmez. Mesela şahıs, zaman, mekân, tarih gibi bilgilere yer vermez. Bilakis ilgili olaylardan alınabilecek derslere odaklanır. Tarihî olaylar üzerinden hem sahabeye hem de daha sonra gelecek müminlere tarih-üstü mesajlar verir. Vaz ettiği hükümler sadece sahabe döneminde yaşanan olaylara çözüm getirmez, kıyamete kadar yaşanacak benzer durumları da içine alır.
Mesela Bedir, Uhud, Hendek ve Huneyn muharebeleri, Tebük seferi, Hudeybiye anlaşması, Mekke’nin fethi hakkında çok sayıda âyet nazil olmuştur. Fakat bu âyetlerin maksadı ne sadece o dönemin insanlarına ders vermektir ne de bizim tarih bilgimizi artırmaktır. Bilakis objektif bir nazarla bu âyetleri mütalaa eden kimse, bu olaylar üzerinden bütün zamanlarda karşılaşılması mümkün olan benzeri olaylar hakkında evrensel hükümler vaz edildiğini rahatça anlayacaktır.
Aynı şekilde Kur’ân, Hz. Âişe validemize atılan iftiraya yer verir. Fakat bu olay üzerinden iftiranın çirkinliğine ve iftira karşısında mü’minlerin nasıl bir tavır almaları gerektiğine dair bütün dönemler için geçerli olacak önemli ilke ve kurallar vaz eder. Mâide suresinde sahabe efendilerimize hitaben, Kur’ân indirilirken soru sormamaları emredilir. (5/101) Fakat bu âyetle diğer müminlere de “açıklandığı zaman hoşa gitmeyecek konularda soru sormama” prensibi talim edilir. Keza sahabelere davet edilmedikleri sürece Allah Resûlü’nün (s.a.s) odasına girmemeleri emredilirken (Ahzâb sûresi, 33/53), daha sonra gelecek Müslümanlara da “davet edilmeden her yemeğe veya toplantıya gitmeme” edebi öğretilir. (Bkz. Durmuş Ali Karamanlı, Tarihsellik ve Evrensellik Bağlamında Kur’ân Hitabının Tabiatı, (Doktora Tezi), s. 125-126)
Benzeri daha başka âyetlerden de tarih-üstü prensipler çıkarmak mümkündür. Kur’ân, ilk muhataplarının ihtiyaçlarına yönelik vaz ettiği hükümlerin tarihsel olduğuna, sadece sahabe dönemine yönelik olduğuna dair hiçbir kayıt ortaya koymaz, hatta buna ima ve işarette dahi bulunmaz. Dolayısıyla Kur’ân’da nüzul dönemine ait bir kısım olayların yer almasından hareketle onun tarihsel olduğuna hükmetmek önyargılı ve mesnetsiz bir değerlendirmedir. Sahabeyle ilgili âyetlere tarihsel gözüyle bakmanın, Kur’ân’dan hakkıyla istifade etmeye engel olacağında şüphe yoktur.
Kur’ân’da Uygulanmayan Hükümlerin Bulunması
Kur’ân’ın tarihselliğine dair getirilen delillerden biri de Kur’ân’da uygulama alanı veya imkânı kalmayan hükümlerin olduğu iddiasıdır. Yani tarihselciler, Kur’ân’da günümüze hitap etmeyen hükümler bulunmasının onun tarihselliğine delil olduğunu ileri sürerler. Onların örnek olarak gösterdikleri hükümlerin bu iddialarını ne derece desteklediğini ele almadan önce, böyle bir mantığın ve delil getirme tarzının doğru olmadığını ifade etmek gerekir. Zira Kur’ân’da bugünün dünyasında uygulama imkânı kalmayan hükümlerin bulunması, onun diğer hükümlerinin de tarihsel olmasını gerektirmez. Dolayısıyla tarihselcilerin, kendi iddialarını destekleyeceğini düşündükleri bazı örnekleri sıklıkla gündeme getirerek Kur’ân’ın tamamının tarihsel bir metin olduğunu iddia etmeleri hiç de ikna edici ve sağlam bir argüman değildir.
Konunun daha iyi anlaşılması adına en çok tartışma konusu yapılan üç örnek zikredeceğiz:
1. Savaş Atları Yetiştirme Emri
Tarihselcilerin gösterdikleri örneklerin tarihselliği de son derece tartışmaya açıktır. Hatta bunların da tarihselliğinden bahsedilemez. Mesela bu konuda en çok gündeme getirdikleri örneklerden biri olan Kur’ân’ın savaş atları besleme emrine yakından bakalım: Onlar, savaş için at besleme emrinin Kur’ân’ın nazil olduğu dönemin şartlarıyla ilgili bulunduğunu, günümüzde gelişmiş teknolojik silahların atların yerini almasıyla birlikte artık bu emrin uygulama alanının kalmadığını ileri sürer ve bunun da Kur’ân’ın tarihselliğine delil olduğunu söylerler.
İlgili âyet-i kerime şu şekildedir: “Düşmanlara karşı gücünüz yettiği kadar kuvvet hazırlayın. Savaş atları yetiştirin ki bu hazırlıkla Allah’ın düşmanlarını, sizin düşmanlarınızı ve onların ötesinde sizin bilemeyip de ancak Allah’ın bildiği diğer düşmanları korkutup yıldırasınız.” (Enfâl sûresi, 8/60) Cenâb-ı Hak bu âyet-i kerimede, ilk olarak وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ emriyle düşmana karşı gücümüz yettiği kadar kuvvet hazırlamayı emreder ki âyetin asıl maksadını da böylece ortaya koymuş olur. Arkasından savaş atlarına atıfta bulunan وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ lafzı gelir. Bu ifadeyle özel olan, genel olana atfedilmiştir, yani kuvvet hazırlamanın bir örneğine dikkat çekilmiştir. Nitekim daha sonra gelen ifadeler de kuvvet hazırlamanın ve savaş atı yetiştirmenin illetini ortaya koyar ki o da düşmanlara korku salınmasıdır, yani caydırıcılıktır. Dolayısıyla âyet-i kerimenin kıyamete kadar gelecek müminlere hitap ettiğinde, savaşa hazırlık adına önemli bir prensip ortaya koyduğunda, yani içinde bulunulan şartlara göre caydırıcı özelliğe sahip imkânlarla hazırlık yapmayı emrettiğinde şüphe yoktur. Ayrıca, Kur’ân’ın bu ifadesiyle Allah Resûlü’nden (s.a.s) günümüze gelinceye kadar atların tarihte oynadığı büyük role dikkat çektiği de gözden uzak tutulmamalıdır.
2. Haram Aylarda Savaşma Yasağı
Tarihselcilerin bu meyanda dile getirdikleri diğer bir hüküm de haram aylarda savaşma yasağıdır. Kur’ân, muhtelif âyet-i kerimelerinde haram aylarda savaşılmasını yasaklamıştır. (Bakara sûresi, 2/217; Mâide sûresi, 5/2; Tevbe sûresi, 9/5) Fakat tarihselciler, bu hükmün Allah Resûlü’nün (s.a.s) vefatından sonra uygulanmadığını, dolayısıyla tarihsel olduğunu iddia ederler.
Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki haram aylardaki savaş yasağının devam edip etmediği âlimler arasında ihtilaflıdır. Fakat bu ihtilafın sebebinin, âyetin tarihsel olmasıyla alakası yoktur. Bilakis ihtilafın kaynağı, ilgili hükmün neshe konu olup olmamasıdır. Bazı âlimler savaş ahkâmına dair bazı hükümlerin bu yasağı neshettiğini söyleseler de bu görüşe katılmayanların sayısı da bir hayli fazladır. Özellikle modern dönemde bu konu etrafında yapılan çalışmalar genellikle haram aylarda savaşma yasağının devam ettiğini ifade eder. Tabii ki bu yasak fiilî bir saldırı söz konusu olmadığı durumlarda geçerlidir. (“Haram Aylar”, DİA)
İslâm’ın savaşın olmaması gereken bir zaman dilimi tayin etmesinin, günümüz dünyası açısından önemi inkâr edilebilir mi? Modern dünyaya İslâm’ın bu hükmünün güzelce anlatılması farklı bir açıdan daha İslâm’ın barış ve sulhü ne kadar çok önemsediğini göstermez mi? Günümüzde kısa süreliğine yapılan ateşkesler bile oldukça önemsenirken, İslâm’ın yılın dört ayında savaşmayı yasaklaması “tarihsel” denilerek göz ardı edilebilecek bir hüküm müdür?
3. Kölelikle İlgili Hükümler
Kur’ân’ın kölelikle ilgili hükümleri de tarihselcilerin kendilerini haklı çıkarma adına sıkça dillerine doladıkları meselelerden biridir. Bu konuda şunu söylerler: Madem Kur’ân hükümlerinin evrensel olduğunu iddia ediyorsunuz, o hâlde kölelik kurumunu niye ihya etmiyor, ilgili hükümleri niye uygulamıyorsunuz? Bu yapılmadığına göre demek ki Kur’ân’da tarihsel hükümler yer almaktadır. Mesela Ömer Özsoy’un şu sözleri böyle bir yaklaşımı sergiler: “Kur’ân’ın kölelerle ilgili ahkâmını ‘heder’ etmemek için ya kölelik kurumunu yeniden ihdas edeceksiniz ya da verili durumda kölelikle aynileştirebileceğiniz bir öğe bulacaksınız.” (Ö. Özsoy, “Kur’ân ve Tarihsellik Tartışmalarında Gözden Kaçırılanlar”, Tezkire, 1999, sayı: 11-12, s. 74)
İster kölelik ister başka bir konu olsun, herhangi bir âyetin illet veya mahalli ortadan kalktığı zaman hüküm de askıya alınır, zira bu durumda söz konusu hükmü uygulama imkânı kalmamış olur. Fakat bu durum, ilgili hükmün tarihsel olduğuna delil olmaz. Zira âyetin hükmü bakidir. İllet veya mahal geri geldiğinde hüküm de geri gelir. Fakat böyle bir yaklaşım tarihselci anlayışa yabancıdır.
Ayrıca Kur’an’ın köleliği emreden veya tavsiye eden hiçbir hükmü yoktur ki köleliği tekrar ihdas etme lüzumu duyulsun. Bilâkis Kur’ân köle azat etmeyi teşvik ederek, zekâttan kölelere pay ayırarak, yemin ve katil kefareti için köle azadını şart koşarak kölelik kurumunun zamanla ortadan kalkmasını hedeflemiştir. Yani Kur’ân, insanlık tarihi boyunca varlığını devam ettirmiş bir uygulamanın, insanlık onuruna en uygun bir şekilde ortadan kaldırılması için tarih-üstü boyutlarıyla çözüm ve tedbirler ortaya koymuştur. (Bkz. Karamanlı, Tarihsellik ve Evrensellik Bağlamında Kur’ân Hitabının Tabiatı, s. 41)
Bugün kölelik resmi olarak kaldırılmış olsa da uluslararası bazı kuruluşların raporlarına bakıldığında gerek çağdaş gerekse klasik şekliyle onun hâlâ devam ettiği görülmektedir. Dolayısıyla içerik değiştirerek insanlık âleminin karşısına her dönemde çıkacak evrensel bir gerçeklik karşısında Kur’ân’ın hüküm beyan etmesi değil, sessiz kalması bir eksiklik olurdu.
Uygulanma İmkânı Bulunmayan Hükümler
Yukarıdaki örneklerin yanı sıra bir de modern dünyanın koşullarına uymadığı için günümüzde -kısmen veya tamamen- uygulama imkânı olmayan hükümler vardır. Hatta çoğu ülkede dinin ailevî ve sosyal hayata dair hükümleri uygulama dışı kalmıştır. Tarihselciler bu duruma şöyle yaklaşır: Madem şu veya bu sebepten dolayı bir kısım hükümler uygulanamıyor, o hâlde ne diye bunlarda ısrar edelim.
Onların gözden kaçırdıkları nokta şudur: Herhangi bir meselede dinin hükmünün ne olduğunu tespit etmekle, onu uygulamak ayrı şeylerdir. Uygulama söz konusu olduğunda şartlara göre bazen “zaruretler”, “ihtiyaçlar”, “geçiş dönemi ahkâmı” devreye girebilir ve bu da bazı hükümlerin uygulanmasını mümkün kılmayabilir. Ne var ki bu geçici, muvakkat bir durumdur. Dinin o konudaki asli hükmünü değiştirmez. Şartların değişmesi ve ortamın müsait olmasıyla birlikte hükümler de uygulamaya konulur. Kaldı ki Kur’ânî bir hükmün bugünün dünyasında uygulama imkân ve zemininin olup olmaması doğrudan tarihselcilikle ilgili bir konu değildir. Bu, ayrı bir zeminde tartışılması gereken başka bir konudur.
Kur’ân’da Tarihsel Motiflerin Kullanılması
Kur’ân’ın tarihsel olduğuna dair ileri sürülen argümanlardan bir diğeri de onda yer alan deve, hurma gibi Arap topluma ait motiflerdir. Oysaki onların bu argümanına bir çok yönden itiraz edilebilir. Çok defa deveyi gündeme getirdikleri için izahımızı onun üzerinden yapalım.
Birincisi deve, onların iddia ettiği gibi sadece Arap toplumuna mahsus değildir, dünyanın başka yerlerinde de vardır. Hatta bazı araştırmalar devenin anavatanı olarak Kuzey Amerika’yı gösterir. İkincisi, Kur’ân’ın deveden bahsetmesinin sebebi, onun sahip olduğu özellikleriyle Allah’ın kudretine delâlet etmesidir. Dolayısıyla odaklanılması gereken nokta hayvanın türünden ziyade, onun ifade ettiği anlamdır, vermek istediği mesajdır. Üçüncüsü, Kur’ân’ın deveden bahsetmesinin sebebi, sadece Arapların bildiği bir hayvan olması değildir; onun hakkında yapılan çalışmalara bakılacak olursa, devenin gerçekten zorlu çöl şartlarında hayatını devam ettirebilmesi için olağanüstü özellik ve yeteneklere sahip olduğu görülür. (Bkz. Ali Bulaç, Kur’ân Dersleri, 7/380) Dördüncü olarak şunu da ifade etmek gerekir ki Kur’ân’ın tek bahsettiği meyve hurma olmadığı gibi, tek bahsettiği hayvan da deve değildir. Her ne kadar tarihselciler bunlara takılıp kalsalar da Kur’ân incir, üzüm, zeytin, nar, kiraz, muz gibi bir çok meyveden bahsettiği gibi; at, katır, eşek, arı, örümcek, sinek, karınca, davar, keçi, koyun, fil, balık gibi bir çok hayvandan da bahseder. Deve iki yerde geçmesine mukabil, bu sayılan hayvanlar onlarca âyette zikredilir. Hatta bu hayvanlardan bazıları sure ismi dahi olmuştur. Ayrıca Kur’ân, وَالْخَيْلَ وَالْبِغَالَ وَالْحَمِيرَ لِتَرْكَبُوهَا وَزِينَةً وَيَخْلُقُ مَا لَا تَعْلَمُونَ “(Allah), binmeniz ve süs olarak kullanmanız için atları, katırları ve merkepleri yaratmıştır. Ayrıca sizin bilmediğiniz daha neler yaratır!” (Nahl sûresi, 16/8) buyurarak onların bilmedikleri hayvanları da yarattığına/yaratacağına vurgu yapmaktadır.
Bütün bunların yanında insanların ders ve ibret alınması için Kur’ân’ın yüzlerce âyetinde yer verdiği nesne ve varlıklar arasında güneş, ay, bulut, sema, yağmur, toprak, rüzgâr, yıldızlar, dağlar, gök gürültüsü, yıldırım, ağaçlar, denizler, büyük gemiler, anne karnındaki yaratılış, canlıların çift oluşu gibi örnekler gösterilebilir ki bütün bunların da dünyanın hemen her yerinde yaşayan insanlara hitap ettiğinde, onların bildikleri ve aşina oldukları varlıklar olduklarında şüphe yoktur. Dolayısıyla tarihselcilerin ısrarla nazarları Arap yarımadasında daha çok bulunan ve bilinen varlıklara çekmeleri ya bir zihin yanılmasıdır ya da ortada kasıtlı bir çarpıtma var demektir.
Cahiliye Örfünün Hükümlere Konu Olması
Tarihselcilerin Kur’ân’ın tarihsel oluşunu ispatlama adına dile getirdikleri iddialardan bir diğeri de cahiliye toplumunda yer alan bazı uygulamaların Kur’ân hükmü hâline gelmesidir. Hatta onlar Kur’ân’da yer alan hukuk normlarını Cahiliye örfü ile irtibatlandırmak suretiyle, yedinci asır Arap kültürünün Kur’ân’a olan etkisinin büyüklüğünü göstermeye çalışırlar. Buradan hareketle ulaşmak istedikleri netice ise daha sonraki asırlarda bambaşka sosyo-kültürel ortamlarda yaşayan insanlar için bu hükümlerin artık geçerli olmaması gerektiğidir. Onlar bu meyanda i’la, zıhar, diyet, haram aylar, gusül abdesti, kurban kesme, evlilik ve nesepten dolayı evlenilmesi yasak olanlar gibi bir çok hüküm üzerinde durur ve bunların olduğu gibi Kur’ân’a yansıdığını ve korunduğunu söylerler.
Mesela İlhami Güler toplumsal yasamanın Arab’ın katkılarıyla gerçekleştiğini ifade ettikten ve buna dair örnekler üzerinde durduktan sonra şu değerlendirmeyi yapar: “Din ile şeriat arasında bir ayrım yapmadan, Kur’ân’da olan her şeyin din olduğu, dinin de yalnız Kur’ân’la sınırlı olduğu iddiası büyük bir vehim ve yanılsamadır… Vahyin istediği ve indiği toplumda kendinin de zorunlu olarak yaptığı, toplumsal yasamanın, dinin ontolojik özünden olan evrensel ahlâkî değerler sistemine dayanması, yaslanması ve onu içinde barındırmasıdır. Yoksa, o yasaların formel şekli (hukuk) din değildir. Bu, bizzat Kur’ân’da da şahid olunacağı gibi, aynı zamanda nasuti (insani) dinamik, toplumsal ve dolayısıyla da tarihsel ve değişken bir şeydir.” (Bkz. İlhami Güler, Sabit Din Dinamik Şeriat, s. 190)
Kur’ân ve tefsir ilimlerine dair yazılan eserlerde Kur’ân’ın nazil olduğu ortamın bazı âdetlerini devam ettirdiği, bazılarını değiştirdiği, bazılarını ise ortadan kaldırdığı ifade edilir. Fakat âlimler, nüzul toplumunun Kur’ân’a giren âdet ve uygulamalarının bir teşri olduğunun altını çizerler. Buna göre eğer Kur’ân, Arap toplumundaki bazı uygulamaları mü’minlere emretmek suretiyle hukukî bir norm hâline getirdiyse artık bunlara “cahiliye örfü” denemez, dinin bağlayıcı birer hükmü olarak bakılır.
Esasen bir toplumda yer alan örflerin, uygulamaların bütünüyle yeniden düzenlenmesi veya toptan değiştirilmesi zaten makul ve fıtrî bir yol olarak görülemez. Zira bunun anlamı, o toplumda güzel olan hiçbir şeyin bulunmadığı anlamına gelir. Bu da insanoğlunun sahip olduğu akıl nimetiyle, selim fıtratıyla, vicdanıyla uyuşmaz. Zira insan, bunlar vasıtasıyla pek çok hayır ve güzelliğe ulaşabilir. Ayrıca Cahiliye toplumunda Hz. İbrahim şeriatının etkileri hâlâ devam ediyordu. Kur’an; namaz, zekât, oruç, hac, kurban gibi ibadetlerin önceki toplumlarda da var olduğunu söyler. Cahiliye insanı da bu ibadetleri biliyorlardı. Fakat İslâm bu ibadetleri baştan sona detaylarına varıncaya kadar yeniden düzenlemiştir.
Şunun da altını çizmek gerekir ki Kur’ân’ın nazil olduğu toplumun örf ve âdetlerine dair yaptığı düzenleme ve değişiklikler, olduğu gibi bıraktıklarından çok daha fazladır. Kur’ân, itikad ve amele dair indirdiği hükümlerle Cahiliye insanının düşüncelerini, telakkilerini, örf ve âdetlerini önemli ölçüde değiştirmiş, aşina oldukları uygulamaların yanında, onların hiç bilmediği yepyeni hükümlerle de karşılarına çıkmıştır. Mesela Kur’ân miras hukukunda, kadınların sosyal ve hukukî haklarında büyük değişiklikler yapmıştır.
Mesela evlilik ahkâmına dair cahiliyede var olan i’lâ ve zıhar gibi uygulamalar Kur’ân’a yansımış olsa da Kur’ân bunları olduğu gibi bırakmamış, adaleti temin edecek ve kadını mağdur olmaktan kurtaracak şekilde yeniden düzenlemiştir. Evliliğe dair süt akrabalığı ve mülaane gibi hükümler ise Cahiliye insanı tarafından hiç bilinmiyordu. (İlgili örnekler ve değerlendirmesi için bkz.: Hamdullah Öztürk, Kur’ân-ı Kerim Açısından Tarihselci Yaklaşım (Doktora Tezi), s. 86-182)
Kur’ân bu gözle baştan sona okunacak olursa onda kız çocuklarının gömülmesi, putlara kurban kesilmesi, şirk inancı, yanlış Allah telakkisi, taassup, kabilecilik, ayrımcılık, nesi uygulaması, bazı hayvanların haram kılınması, tesettüre riayetsizlik gibi cahiliye âdetlerini kaldırmaya yönelik ne kadar çok hüküm vaz ettiği görülecektir. Şu âyet-i kerime bunların hepsini kapsayacak geniş bir anlam ortaya koyar: “Yoksa Cahiliye devrinin hükmünü mü istiyorlar? Fakat kesin olarak iman eden insanlar için, Allah’tan daha güzel, daha doğru bir kanun koyucu bulunabilir mi?” (Mâide sûresi, 5/50)
Netice itibarıyla Kur’ân’ın emrettiği veya yasakladığı bir konunun Cahiliye toplumundaki durumu ne Kur’ân’ın tarihselliğine ne de sonraki Müslümanlar için bağlayıcı bir hüküm teşkil etmesine delil olabilir.
Kaynak: Tr724
***Mutluluk, adalet, özgürlük, hukuk, insanlık ve sevgi paylaştıkça artar***
