ADEM YAVUZ ARSLAN | YORUM
Başlığa bakıp ‘ne diyor bu?’ demeyin.
Yazıyı sonuna kadar okuduğunuzda bu kadar sıcak konu varkenneden böyle bir hikayeyi gündeme aldığımı anlayacak ve bana hak vereceksiniz.
Polisiye ve casusluk hikayelerini seven biri olarak ‘The Americans’ dizisini büyük bir keyifle izlemiştim. Altı sezon süren ve Golden Globe ödülünü alan dizi de ‘Amerikalı‘ rolüyapan KGB ajanlarının hikayesi anlatılıyordu. Geçtiğimizgünlerde The New York Times’da ‘Casus Fabrikası’ başlıklı haber araştırmayı okurken kendimi The Americans’ın Brezilya versiyonunu izliyor gibi hissettim.
Yalnız NYT’ın haberindeki her şey gerçekti. Üstelik haberde anlatılan tüm olaylar ve kişiler bugüne ait.
GERÇEK BELGEYLE KURULAN SAHTE HAYATLAR
New York Times’ın derinlemesine araştırması, Rusya lideri Vladimir Putin’in en sofistike istihbarat operasyonlarından birinin Brezilya topraklarında nasıl sessiz sedasız büyüdüğünü gözler önüne serdi.
Hikayenin kahramanı Artem Shmyrev herkesi kandırmıştı. Rus istihbarat görevlisi, mükemmel bir örtü kimlik inşa etmiş gibiydi. Başarılı bir 3D baskı işi yürütüyor, Brezilyalı kız arkadaşı ve kabarık turuncu-beyaz Maine coon cinsi kedisiyle Rio de Janeiro’daki lüks bir dairede yaşıyordu. Ama en önemlisi, Gerhard Daniel Campos Wittich adlı 34 yaşında bir Brezilya vatandaşı kimliğini pekiştiren gerçek bir doğum belgesi ve pasaportu vardı.
Altı yıl boyunca düşük profilli yaşadıktan sonra, artık gerçek casusluk görevine başlamak için sabırsızdı.
Yalnız değildi. Rusya yıllar boyunca Brezilya’yı, en seçkin istihbarat görevlilerinin fırlatma rampası olarak kullandı. Cesur ve kapsamlı bir operasyonla, bu ajanlar Rus geçmişlerini geride bırakmıştı. İş kurdular, arkadaş edindiler, aşk yaşadılar — yıllar süren bu olaylar, tamamen yeni kimliklerin yapıtaşlarını oluşturdu.
Geçmişte ABD’de (2010) benzeri büyük Rus casus operasyonları ortaya çıkarılmıştı. Ancak bu farklıydı. Amaç Brezilya’yı gözetlemek değil, Brezilyalı olmak, sonra da ABD, Avrupa veya Orta Doğu’ya giderek gerçek görevlerine başlamaktı. Rusya, Brezilya’yı Shmyrev gibi derin örtülü ajanlar için adeta bir üretim hattına dönüştürmüştü.
Bir ajan mücevher işi kurmuştu. Bir diğeri sarışın, mavi gözlü bir modeldi. Bir başkası ABD’de bir üniversiteye kabul edilmişti. Brezilyalı bir araştırmacı Norveç’te iş bulmuş, evli bir çift ise sonunda Portekiz’e geçmişti.
Sonra her şey çöktü. Son üç yıldır Brezilya karşı istihbarat ajanları, bu casusları sessizce ve sistematik şekilde avlıyor. Titiz polis çalışmalarıyla ajanları birer birer tespit etmelerini sağlayan bir model keşfettiler.
Kremlin’in casus fabrikasını çökertmek, rutin bir karşı casusluk operasyonundan çok daha fazlasıydı. Bu, on yıllık Rus saldırganlığının yıkıcı sonuçlarının bir parçasıydı. Rus casusları 2014’te Amsterdam’dan kalkan bir yolcu uçağının düşürülmesine yardım etti, ABD ve Fransa gibi ülkelerdeki seçimlere müdahale etti, düşman gördüklerini zehirledi ve darbeler planladı.
Ancak tüm dünyayı harekete geçiren asıl gelişme, Başkan Vladimir Putin’in Şubat 2022’de Ukrayna’yı işgal etme kararıydı. Bu karar, uzun süredir dokunulmazlık zırhına sahip olan Rus ajanlara karşı dünya genelinde daha sert adımlar atılmasına neden oldu. Bu ülkelerden biri de, tarihsel olarak Rusya ile dostane ilişkiler sürdüren Brezilya idi.
Brezilya’daki soruşturma, Moskova’nın illegal ajan programına yıkıcı bir darbe indirdi.
Yerine konması zor olan, yüksek eğitimli bir kadro ortadan kaldırıldı. En az iki ajan tutuklandı. Diğerleri aceleyle Rusya’ya kaçtı. Kimlikleri açığa çıkanlar bir daha yurtdışında görev yapamayacak gibi görünüyor. Bu olağanüstü başarının merkezinde, Brezilya Federal Polisi’nden bir karşı istihbarat ekibi vardı — aynı ekip, eski Devlet Başkanı Jair Bolsonaro’nun darbe planlarını da araştırmıştı. Operasyona “Doğu Operasyonu (Operação Oriente)” adı verildi.
NEFES KESEN BİR HİKAYE
Nisan 2022’nin başlarında, Rus birlikleri Ukrayna’ya girdikten sadece birkaç ay sonra, CIA Brezilya Federal Polisi’ne acil ve olağanüstü bir mesaj iletti.
Amerikalılar, Rus askeri istihbaratına bağlı bir gizli görevlinin kısa süre önce Lahey’deki Uluslararası Ceza Mahkemesi’nde staj yapmak üzere Hollanda’ya gittiğini bildirdi — tam da mahkeme, Rus savaş suçlarını soruşturmaya başlamışken. Sözdestajyer, Victor Muller Ferreira adıyla Brezilya pasaportuylaseyahat ediyordu. Bu isimle Johns Hopkins Üniversitesi’nden yüksek lisans diploması bile almıştı. Ama CIA’ye göre gerçekadı Sergey Cherkasov’du. Hollandalı sınır görevlileri onu ülkeyealmadı ve şu anda São Paulo’ya giden bir uçaktaydı. Sınırlı kanıtve sadece birkaç saatlik süreyle, Brezilyalı yetkililerinCherkasov’u havaalanında tutuklama yetkisi yoktu. Polislergünler boyunca onu São Paulo’daki bir otelde sıkı gözetimaltında tuttu. Nihayet, dolandırıcılık belgeleri kullanmak gibidaha hafif bir suçtan tutuklama emri çıkarıldı. Ancak bu bile beklenenden çok daha zor bir dava oldu. Cherkasov sorgularda kendinden emindi, Brezilyalı olduğunu iddia etti. Üstelik bunu kanıtlayan belgeleri vardı. Mavi Brezilya pasaportu otantikti. Kanunen zorunlu olan seçmen kayıt kartı ve zorunlu askerlik hizmetini tamamladığını gösteren bir sertifikası vardı.
Hepsi gerçekti. Ancak polis doğum belgesini bulduğunda Cherkasov’un hikâyesi — ve tüm Rus operasyonu — çökmeye başladı.
Geçmişte Rus casusları, genellikle ölen kişilerin, çoğunlukla bebeklerin kimliklerini alarak belgeler edinmişti. Bu sefer öyle değildi. Ajanlar, Victor Muller Ferreira diye birinin hiç var olmadığını tespit etti. Ama elinde gerçek bir doğum belgesi vardı. Bu belgeye göre Ferreira, 1989’da Rio de Janeiro’da Brezilyalı bir anneden doğmuştu — ancak bu kadın dört yıl sonra ölmüştü. Polis ailesine ulaştığında, kadının hiç çocuğu olmadığını öğrendiler. Belgelerdeki baba adına sahip hiç kimse bulunamadı. Bu buluş çok önemli soruları gündeme getirdi: Bir Rus ajan sahte bir adla nasıl gerçek belgeler edinebilmişti?
Ve eğer bunu bir ajan yapabiliyorsa, başkaları neden yapamasın?
Federal ajanlar “hayaletler” dedikleri kişileri aramaya başladı: Gerçek doğum belgelerine sahip olan, ama yaşamları boyunca Brezilya’da hiçbir iz bırakmamış ve birdenbire ortaya çıkıp hızla kimlik belgeleri toplamaya başlamış kişiler. Bu hayaletleri bulmak için ajanlar milyonlarca doğum kaydı, pasaport, ehliyet ve sosyal güvenlik numarası arasında örüntüler aramaya başladı.Bu işlemlerin bir kısmı otomatik yapılabiliyordu, ama Brezilya’daki tüm veritabanları dijital olarak birbirine bağlanabilir değildi. Çoğu el ile yapılmak zorundaydı. Bu analiz sayesinde Doğu Operasyonu, tüm Rus faaliyet ağını ortaya çıkardı.
BREZİLYA CASUSLAR İÇİN CENNET
Putin’in seçtiği casusların efsanelerini inşa etmeleri için Brezilya ideal bir yer gibi görünüyordu.
Brezilya pasaportu, ABD pasaportu kadar çok ülkeye vizesiz giriş imkânı sağladığı için dünyanın en kullanışlı pasaportlarından biri. Avrupa kökenli bir yüz ve hafif bir aksan, çok etnikli bir ülke olan Brezilya’da dikkat çekmez. Birçok ülke doğum belgesi verirken hastane ya da doktor doğrulaması isterken, Brezilya kırsal bölgelerde doğanlar için bir istisna sunar. İki tanığın huzurunda bir bebeğin en az bir Brezilyalı ebeveynden doğduğunu beyan eden herkese doğum belgesi verilebilir.
Ayrıca bu sistem merkezi değil ve yerel yolsuzluklara karşı savunmasız.
Doğum belgesi alındıktan sonra seçmen kaydı, askerlik belgeleri ve sonunda pasaport almak mümkün. Bir kez bu belgeler elde edildiğinde, casus dünyada neredeyse her yere gidebilir.Soruşturma başladığında ilk göze çarpan isimlerden biri Gerhard Daniel Campos Wittich’ti. Doğum belgesine göre 1986’da Rio’da doğmuştu ama 2015’ten önce hiç var olmamış gibiydi.Ancak ajanlar araştırmaya başladığında Artem Shmyrev adıyla bilinen bu kişi, öyle inandırıcı bir kimlik yaratmıştı ki kız arkadaşı ve iş arkadaşları bile hiçbir şeyden şüphelenmemişti.
Kusursuz Portekizce konuşuyordu, aksanını ise çocukluğunu Avusturya’da geçirmiş olmasıyla açıklıyordu.
Rio’nun merkezindeki bir gökdelende kurduğu 3D baskı şirketine tüm enerjisini veriyor gibi görünüyordu. TV Globo ve Brezilya ordusu gibi büyük müşterilerle çalıştı. Ama bazı tuhaflıklar da vardı. Bilgisayarını yalnızca kullanırken internete bağlardı. Gelirinin işinden daha fazla olduğu anlaşılıyordu. Fotoğraf çekilmekten korkardı. Rakip firmalardan bilgi toplar, hatta bir çalışanını başka bir şirkette staj yapması için göndermişti.
Özel mesajlarında ajanlık hayatından bıktığını söylüyordu. “İşimde gerçek bir başarı yok,” diye yazmıştı eşine. Eşi Irina Shmyreva ise yanıt vermişti: “Normal bir aile hayatı istiyorsan, en baştan yanlış seçim yapmışsın.”
Altı ay sonra Rusya, Ukrayna’yı işgal etti. Dünyanın dört bir yanındaki istihbarat servisleri Kremlin casuslarını deşifre etmek için iş birliğine başladı. İlk olarak, stajyer olarak bilinen Cherkasov yakalandı. Ardından, Brezilya’da soruşturma altındaki Mikushin Norveç’te tutuklandı. Slovenya’da Arjantinli kimlikleriyle yaşayan iki Rus ajan daha yakalandı. 2022’nin sonlarına doğru, Brezilyalı yetkililer Shmyrev’in kimliğini açığa çıkarmaya çok yaklaşmıştı.
Doğum belgesinde annesi olarak görünen kadının ölü olduğu ve böyle bir çocuğu olmadığı ortaya çıktı.
Babası ise hiç bulunamadı. Shmyrev görünürde sakindi. Aralık ayında, Botafogo semtinde bir arkadaşına bir aylığınaMalezya’ya gideceğini söyledi. Gerçekten de birkaç gün sonra ülkeyi terk etti. 2 Şubat 2023’e dönüş bileti vardı. Polisler onun için yakalama kararı ve arama emri çıkardı. Ama geri dönmedi.Shmyrev, kaçan tek Rus ajan değildi. Manuel ve Adriana Pereira adlarını kullanan bir çift 2018’de Portekiz’e geçmiş ve kaybolmuştu.
Bazıları Uruguay’daydı. Maria Luisa Dominguez Cardozo isimli bir kadının Brezilya doğum belgesi ve Uruguay pasaportu vardı. Bir başka çift, Federico Gonzalez Rodriguez ve Maria Garcia, casus kimlikleriyle Uruguay’da yaşıyordu.
Brezilyalı yetkililerin en büyük umudu, Eric Lopes takma adıyla mücevher işi yapan Aleksandr Utekhin idi. Ancak o da ortadan kayboldu. İş yerleri boştu, mücevherler ve altınlar yoktu. Onun da işi sadece bir kılıftan ibaretti. Shmyrev’in iş birliğinden elde edilen belgeler diğer istihbarat servisleriyle paylaşıldı. Bu bilgiler, sahte Brezilya kimlikleriyle saklanan casusların gerçek kimliklerinin tespit edilmesini sağladı. Portekiz’de yaşayan çiftin gerçek isimlerinin Vladimir Danilov ve Yekaterina Danilova olduğu belirlendi.
Brezilya uzun süredir tarafsız bir dış politika yürütüyordu. Ancak Kremlin’in Brezilya topraklarını bu ölçekte casusluk için kullanması ihanetten farksız görüldü. Yetkililer bir mesaj vermek istiyordu.
Ve Interpol’e başvurdular. Normalde casusluk gibi siyasi suçlarla ilgilenmeyen Interpol’e bu kişilerin sahte belgeler kullandığı bildirildi. Uruguay‘a benzer bildirimler yayınladı. Gerçek isimleri Roman Koval, Irina Antonova ve Olga Tyutereva idi. Bu kişilerin Interpol veritabanlarına girilmesiyle, artık casus olarak faaliyet göstermeleri neredeyse imkânsız hale geldi. Sadece Cherkasov hapiste kaldı. Sahte belge suçundan 15 yıl ceza aldı, daha sonra bu ceza 5 yıla indirildi. Rus hükümetionu uyuşturucu satıcısı gibi göstererek ülkelerine geri almakistedi. Ancak Brezilyalı yetkililer hemen karşılık verdi: Eğeröyleyse, daha fazla içeride tutulmalıydı. Bugün hâlâBrasília’daki bir hapishanede tutuluyor.
PUTİN: ONLAR ÖZEL İNSANLARDIR
Nesiller boyunca gizli ajanlar sahte pasaportlar, çalıntı isimlerve ezberlenmiş hikâyeler kullandılar.
Ancak dijital çağda, neredeyse herkesin çevrimiçi bir geçmişivarken bu iş çok daha karmaşık hale geldi. Bu durum özellikleRusya için çok daha keskin bir soruna dönüştü. Çünkü her istihbarat servisi gizli ajanlar kullansa da, çoğu bilgi toplamaişinin çoğunu yerel muhbir ağlarıyla yürütür. Rusya ise bukonuda benzersizdi. Sovyetler Birliği’nin ilk yıllarına kadaruzanan bir gelenekle, derin örtülü ajanlar yaşamlarını tamamenbaşka biri olarak geçirmeyi kabul ederler.
Putin de, Soğuk Savaş’ın sonlarında Doğu Almanya’da görev yaparken Sovyet ajanlarını denetlediğini kendisi itiraf etti.
“Bunlar özel niteliklere, özel inançlara ve özel karaktere sahipözel insanlardır,” dedi Putin 2017’de bir televizyon röportajında. “Önceki yaşamınızı, sevdiklerinizi, ailenizi ve ülkenizi geridebırakıp, vatanınıza hizmet etmeye yıllarınızı adamak herkesinyapabileceği bir şey değildir. Bunu yalnızca seçilmiş kişileryapabilir, bunu abartmadan söylüyorum.”
Brezilya film gibi bir operasyonla ülkesindeki ajanları deşifreetti. Putin’in çok öfkeli olduğunu tahmin etmek zor değil.
Peki ben bu kadar ayrıntıyı neden anlattım ? Sizi bilmem, ancak gerek The Americans dizisini izlerken gerekse de NYT’ın film tadındaki araştırma dosyasını okurken aklımda aynı soru vardı:
Brezilya gibi bir ülkede bile bu tür casusluk üssü kuran Ruslar, Türkiye gibi çok çok önemli bir ülkede neler yapmıştır?
Türk istihbaratının böyle bir endişesi-karşı istihbarat çalışması var mıdır dersiniz? Normal şartlarda olmalı, hatta MİT’in enönemli işlerinin bunlar olması gerekirdi. Fakat Türk istihbaratıKurban’da danaya giren Cemaatçileri takip etmekten bu türcasusların peşine düşecek vakit bulamıyor.
Sahi; aksansız Türkçe konuşan, Türk pasaportu taşıyan, Türk gibi yaşayan kaç Rus ajanı var acaba?
Kaynak: Tr724
***Mutluluk, adalet, özgürlük, hukuk, insanlık ve sevgi paylaştıkça artar***
