YÜKSEL ÇAYIROĞLU | YORUM
Kur’ân kadar mesaj ve hükümlerinin tarih-üstü ve evrensel olduğunu açıkça ve defalarca ilân eden başka bir kitap yoktur. Tarihselciler, Kur’ân ahkâmının tarihsel ve bölgesel olduğuna dair güçlü ve ikna edici delillere sahip olmadığı gibi, tarihselci iddiaları en başta Kur’ân’ın kendisi yalanlar. Kur’ân, bir çok âyetiyle hem Allah Resûlü’nün risaletinin hem de kendi mesajının evrensel olduğunu açıkça ilân eder. Aynı şekilde Kur’ân’ın üslup ve muhtevası, onun tarihsel değil evrensel olduğunu ortaya koyar. Şimdi bu hususları sırayla izah edelim:
Allah Resûlü’nün Risaletinin Evrenselliği
Cenab-ı Hak, Peygamber Efendimiz’e (s.a.s) hitaben şöyle buyurur: “(Ey Resûlüm!) Biz seni bütün insanlar için müjdeleyici ve uyarıcı olarak gönderdik, fakat insanların çoğu bilmiyorlar.” (Sebe’ sûresi, 34/28). Âyet-i kerimede ayırt edilmeksizin Efendimiz’in insanlığa gönderildiği ifade edildiği gibi ayrıca “hepsine, tamamına” anlamına gelen “kâffeten” kaydıyla da bu mana tekit edilir.
Başka bir âyet-i kerimede Nebiyy-i Ekrem’e (s.a.s) şu emir yöneltilir: “(Ey Resûlüm) de ki: ‘Ey insanlar! Ben sizin hepinize Allah tarafından gönderilen Peygamberim.” (A’râf sûresi, 7/158) Aynı şekilde bu âyette de “Ey insanlar” hitabı cins isim olması itibarıyla zaten bütün insanlığı içine almasına rağmen bununla iktifa edilmeyerek manayı tekit etmek için “hepinize” anlamına gelen “cemian” kaydı ilâve edilmiştir.
Allah Resûlü’nün risaletinin evrenselliğine işaret eden diğer bir âyet-i kerime de şudur: “Ey Resûlüm! Biz seni bütün alemlere rahmet olarak gönderdik.” (Enbiyâ sûresi, 21/107) Âyet-i kerimede geçen “âlemin” lafzı da sarahaten bütün insanlığa delalet eder. Efendimiz’in (s.a.s) rahmet olması ise öncelikle O’nun getirdiği dinle, ilâhî hükümlerle alâkalıdır.
Konuyla ilgili daha başka âyet-i kerimelere işaret edilebilirse de bunların zaten maksadı yeterince ifade ettiğini düşünüyoruz.
Allah Resûlü (s.a.s) hadis-i şeriflerde de nübüvvetinin evrensel olduğunu ifade buyurmuştur. Mesela bir hadis-i şerifte kendisinden önceki peygamberlere verilmeyen beş şeyin kendisine verildiğini ifade etmiş ve bunlardan biri olarak da şunu belirtmiştir: “Her peygamber sadece kendi kavmi için gönderilirdi, ben ise bütün insanlığa gönderildim.” (Buhârî, teyemmüm 1) Efendimiz, başka bir hadislerinde de şöyle buyurur: “Ben, kırmızı ve siyah olmak üzere herkese Peygamber olarak gönderildim.” (Müslim, mesâcid 3)
Eğer Allah Resûlü’nün (s.a.s) nübüvvet vazifesi kıyamete kadar gelecek bütün insanları içine alıyorsa, bu durum zorunlu olarak onun getirdiği ilâhî vahyin de evrensel olmasını gerektirir. Çünkü Kur’ân’ın da açıkça ifade ettiği üzere Allah Resûlü’nün en başta gelen vazifesi kendisine inzal buyrulan Kur’ân’ı insanlara tebliğ etmesidir. (Mâide sûresi, 5/67) Kaldı ki Kur’ân-ı Kerim bir çok yerde kendi mesajının da evrensel olduğunu açıkça ifade eder.
Kur’ân Hitabının Evrenselliği
Öncelikle şunu belirtmekte fayda var: Kur’ân hiçbir yerde hükümlerinin, açıklamalarının, öğütlerinin, mesajlarının belirli bir topluma, belirli bir zamana mahsus olduğunu ifade etmez. Tam tersine bütün insanlık için bir hidayet kaynağı olduğunu bildirir. Bu hususu İmam Şâtıbî şöyle ifade eder: “İslâm şeriatı mükellefler açısından küllî ve genel bir özelliğe sahiptir. Yani talep içeren (emir veya yasaklar) hükümlerle ilgili şer’î hitap, sadece bazı mükelleflere has olmaz; onun hükümleri altına girme konusunda hiçbir mükellef müstesna tutulamaz… Hükümlerin bütün insanlar için konulmuş olduğu konusunda sahabe, tabiun ve daha sonra gelen nesillerin icmaı bulunmaktadır… Eğer bazı hükümlerle sadece bazı kimselere hitap edilmiş olması doğru olsaydı ve böylece bazı insanlar o hükümlerin kapsamı dışında kalsaydı, o zaman aynı durum İslâm’ın temel kaideleri hakkında da söz konusu olur ve mükellefiyet şartlarını taşıyan bazı kimseler bu gibi konularda da hitap dışı kalmış olurlardı. Mesela her şeyin başı olan iman konusunda da aynı şey kaçınılmaz olurdu. Bu sonuç icma ile bâtıldır.” (Şâtıbî, Muvâfakât, (trc. Mehmet Erdoğan), 2/244-247)
Bu konuda çok fazla örnek gösterilebilir. Aşağıya aldığımız âyet-i kerimeler okuyucuya yeterince fikir verecektir.
Kur’ân’ın bütün âlemlere (bütün insanlara ve cinlere) gönderildiğini bildiren âyetler: “Bu Kur’ân, bütün âlemler için bir derstir.” (Sâd sûresi, 38/87) “Bu Kur’ân, bütün âlemler için bir nasihat ve irşattan ibarettir.” (En’âm sûresi, 6/90) “Âlemlere uyarıcı olsun diye, kuluna Furkan’ı indiren Allah ne yücedir.” (Furkan sûresi, 25/1) “Kur’ân, başka değil, sadece âlemler için bir derstir, evrensel bir mesajdır.” (Yusuf sûresi, 12/104)
Kur’ân’ın insanlığa ve müminlere gönderildiğini bildiren âyetler: “Ey insanlar! Rabbinizden size çok kesin bir delil geldi ve size apaçık bir Nûr indirdik.” (Nisâ sûresi, 4/174) “İşte bu Kur’ân, insanlara yöneltilen bir açıklamadır; Allah’ın emirlerini gözeten takva sahipleri için bir doğruluk rehberi ve bir ibret kaynağıdır.” (Âl-i İmrân sûresi, 3/138) “İşte bu Kur’ân, insanlar için bir tebliğdir: onunla uyarılsınlar, Allah’ın tek ilah olduğunu bilsinler, aklı ve vicdanı salim olanlar ondan ibret alsınlar diye.” (İbrahim sûresi, 14/52) “Ey insanlar! İşte size Rabbinizden bir ders, gönüllerdeki sıkıntılara bir şifa, müminlere doğru yolu gösteren hidayet ve rahmet kaynağı geldi.” (Yunus sûresi, 10/1) “Biz bu Kur’ân’ı müminlere bir şifa ve rahmet kaynağı olarak indiririz.” (İsrâ sûresi, 17/82)
Bu âyetlerde Kur’ân’ın kendileri için hidayet rehberi, şifa kaynağı, rahmet, açıklama, nasihat, tebliğ olduğu bildirilen kimseler “âlemin”, “nâs”, “müminler”, “müttakiler” olarak ifade edilmektedir. Bu kelimelerin hiçbiri belli bir topluluğa, belli bir ırka, belli bir zümreye, belli bir zaman diliminde yaşayan insanlara delalet etmez. Bilakis bütün insanları, bütün müminleri, bütün takva sahiplerini içine alırlar. Kısacası, Cenab-ı Hak, Kur’ân hakkında yaptığı tariflerin hiçbirinde tarih ve mekân yönüyle bir sınırlamaya gitmez, bilakis ilâhî vahyin tarih-üstü ve evrensel olduğunu beyan eder. Dolayısıyla Kur’ân, ihtiva etmiş olduğu itikadî, ahlâkî ve amelî hükümleriyle nüzul toplumu için hidayet, rahmet, şifa ve öğüt olduğu gibi sonraki toplumlar için de bu özelliklerini devam ettirir.
Bediüzzaman bu hakikati şöyle seslendirir: “Kur’ân-ı Hakîm, her asırdaki tabakat-ı beşerin her bir tabakasına, güya doğrudan doğruya o tabakaya hususî müteveccihtir, hitap ediyor.” (Bediüzzaman, Sözler, s. 444)
Tarihselciler, Kur’ân’ın bütün insanlığa gönderildiğini beyan eden yukarıdaki onlarca âyeti görmezden gelerek sürekli olarak şu âyeti nazara verir ve bununla Kur’ân’ın sadece Arap yarımadasındaki insanlara hitap ettiğini söylerler: “İşte bu, bir feyiz kaynağı ve daha önceki kitapları tasdik edici olarak, bir de hem Anakenti (Mekke’yi) hem de bütün çevresindeki insanları uyarman için indirdiğimiz bir kitap!” (Enâm sûresi, 6/92)
Ne var ki bu âyetin de tarihselciler açısından güçlü bir delil olduğu söylenemez. Zira âyette yer alan “ve men havlehâ” (çevresindekileri) ifadesinin Mekke dışında kalan bütün yerleşim yerlerini içine alacağı söylenmiştir. Mesela Elmalılı Hazretleri bu ifadeyi şöyle açıklar: “Mekke denilmeyip de ‘Ümmü’l-kurâ’ denilmesi Mekke’yi âlemdeki bütün kurânın (şehirlerin) bir merkez-i mutlakı gibi mülâhaza ettirmek içindir. Ve binâenaleyh ‘ve men havlehâ’ ifadesi de merkez ve muhît tekabülüyle bütün muhît-i arzda bulunanların hepsi demek olur.” (Hak Dini Kur’ân Dili, 4/902)
Bunları bir tarafa bırakacak olsak bile Allah Resûlü’ne nasıl ki risaletin bidayetinde önce yakın akrabasını uyarması emrediliyorsa (Şuarâ sûresi, 26/214) ardında da Mekke ve çevresini uyarması emredilmiştir. Bu durum Efendimiz’in davet ve tebliğ vazifesini yaparken merhale merhale ilerlemesini, yani tedrici metoda riayet etmesini ifade eder. Aksi takdirde onun bütün âlemlere gönderildiğini bildiren onlarca âyeti anlamak mümkün olmaz.
Kur’ân’da Yer Alan Hitap Cümleleri
Kur’ân’da “ya eyyühellezine emanü – Ey iman edenler” veya “ya eyyüha’n-nâs – Ey insanlar” diye başlayan çok sayıda hitap cümlesi vardır. Tarihselciler, bu hitapların Allah Resûlü (s.a.s) döneminde yaşayan kişilere yöneldiğini iddia ederler. Ne var ki söz konusu âyetler incelendiğinde bu hitapların Kur’ân’ın nazil olduğu topluma özel olduğuna ve başkalarını dışarıda bıraktığına dair hiçbir karine, hiçbir delil yoktur. Bilakis hitap lafızlarının umumî olması ve Kur’ân mesajının evrensel niteliği dile getirilen bu iddiaların doğru olmadığını gösterir.
Evet, miladi yedinci asırda yaşayan Arap toplumu Kur’ân’ın muhatabıdır. Hatta ilk muhataplarıdır ama tek muhatapları değildir. Kur’ân onlara hitap ettiği gibi bize de hitap eder, bizden sonra gelecek olan insanlığı da muhatap alır. Bediüzzaman’ın ifadesiyle, Kur’ân ezelî bir hutbe olması itibarıyla muhtelif tabakalar hâlinde asırlar üzerinde ve arkasında oturup dizilmiş bütün benî Âdeme hitap eder, ders verir. (Bediüzzaman, Sözler, s. 425)
Kur’ân’ın Üslup ve Muhtevası
Kur’ân’ın üslup ve muhtevası tarihsellik ve evrensellik açısından incelenecek olursa onun baştan sona evrenselliğin sesi soluğu olduğu görülecektir. Kur’ân, evrensel mesajlarını ilk defa miladi yedinci asırda yaşayan Arap toplumu üzerinden vermiştir ve âyetler belirli olaylar üzerine inmiştir. Bununla birlikte Kur’ân, zaman, mekân ve şahıs isimleri üzerinde durmaz, tarihî hâdiselerin detaylarına yer vermez. Kur’ân’da ismi geçen tek sahabe Hz. Zeyd’dir. Müşriklerden de sadece Ebû Leheb’in adı zikredilir. Kur’ân bir çok yerde münafıklardan bahseder ama isimlerini vermez. Sayfalarca Bedir, Uhud, Hendek, Huneyn, Mekke fethi gibi önemli olayları anlatır. Ama orduların durumu, ölen kalan sayısı, savaşın seyri ve sonucu gibi teknik bilgilere yer vermez. Çünkü Kur’ân’ın asıl maksadı zaman, mekan, şahıslar, olaylar değildir. Bilakis bunlar üzerinden kıyamete kadar gelecek mü’minlere ders vermektir.
Kur’ân’da 1440 defa ism-i mevsullerin, 500’e yakın insan/insanlar anlamına gelen lafızların geçmesi, yüzlerce âyet-i kerimede iman edenler, salihler, müttakiler, ihsan sahipleri, sadıklar, vefalılar, infakta bulunanlar, hicret edenler, iffetini koruyanlar, Allah yolunda mücahede edenler gibi sıfatlara yer verilmesi, Ehl-i Kitap, müşrikler, inkârcılar veya münafıklar anlatılırken aynı şekilde vasıfları üzerinden anlatılması Kur’ân’ın hüküm ve mesajlarının evrensel olduğuna delalet eder.
Ahkâma Dair Hükümlerin Mahiyeti
Tarihselcilik tartışmalarında, etrafında fırtınalar kopartılan konu, ahkâm âyetleridir. Tarihselcilere göre bunlar, Kur’ân’ın ilk muhataplarının günlük yaşantılarında karşılaştıkları problemlere birer çözüm olduğu için, evrenselliklerinden bahsedilemez. Ne var ki Kur’ân’ın üslup ve ifadeleri, hükümleri beyan tarzı hiçbir şekilde böyle bir değerlendirmeye müsaade etmez.
İlk olarak şunu belirtmek gerekir ki Kur’ân’da en çok geçen kavramlardan biri “hak”tır. “Biz Kur’ân’ı hak olarak indirdik.” (İsrâ sûresi, 17/105) âyetindeki mana ve mefhum onlarca âyet-i kerimede tekrar edilir. Bunun anlamı, gerek itikada gerek ahlâka gerekse amele müteallik olsun, Kur’ân’ın verdiği bütün bilgilerin ve vaz ettiği bütün hükümlerin mutlak doğru ve değişmez hakikatler olduğudur.
Şu âyet-i kerimelerde bu mana sarih olarak da zikredilir: “Rabbinin sözü doğruluk ve adalet bakımından tam kemalindedir. Onun sözlerini değiştirebilecek yoktur. O işitir ve bilir.” (Enâm sûresi, 6/115) Bu âyet, Kur’ân’ın haber verdiği bütün bilgilerin doğru, bütün hükümlerinin de adil olduğuna işaret eder. Aynı zamanda Allah’ın sözlerini değiştirmenin mevzubahis olamayacağını vurgular. Vahy-i ilâhide bir değişiklik olmayacağı şu âyette de tekrar edilir: “Sana vahyedilen Rabbinin kitabını oku. O’nun sözlerini değiştirecek güç yoktur ve O’ndan başka sığınak bulman da mümkün değildir.” (Kehf sûresi, 18/27).
İkinci olarak, aileyle veya toplumsal hayatla ilgili bir kısım hukukî düzenlemeler ortaya konduktan hemen sonra bunların “hududullah” olduğu ve bunlara riayet edilmesi gerektiği ifade edilir. Hududullah kavramı ise Allah tarafından konulan ve hiçbir şekilde çiğnenmemesi gereken sınırları ifade eder. Mesela miras paylarıyla ilgili hükümler vaz edildikten sonra şöyle buyrulur: “İşte bunlar Allah’ın belirlediği sınırlardır. Kim Allah’a ve Peygamberi’ne itaat ederse Allah onu, içinde ebedî kalmak üzere altlarından ırmaklar akan cennetlere yerleştirir. İşte en büyük başarı ve kurtuluş budur.” (Nisâ sûresi, 4/13)
Üçüncü olarak, Kur’ân’da yer alan ahkâm âyetlerinin bir çoğunda hükümler illetleriyle birlikte beyan edilir. Yani bu hükümlerin niçin konulduğu, gerekçelerinin ne olduğu da bildirilir. Bu demektir ki söz konusu gerekçeler var olduğu sürece hükümler de geçerliliğini devam ettirecektir. İlletlerin (gerekçelerin) ortadan kalkmasıyla hükümler de askıya alınacak olsa da bu muvakkat bir durum olup, illetler geri geldiğinde hükümler de geri gelecektir. Şelebî’nin Ta’lilü’l-ahkâm isimli eserinde bu konuda onlarca misal zikredilir.
Dördüncü olarak, Kur’ân’da yer alan hükümler sıklıkla iman ve takvayla ilişkilendirilir. Mesela faiz şu ifadelerle haram kılınır: “Ey iman edenler! Allah’ın emirlerine karşı gelmekten sakının ve eğer gerçekten mümin iseniz, faizden doğan kazançlarınızın tümünden vazgeçin.” (Bakara sûresi, 2/286) Âyet öncelikle müminlere hitap eder, arkasından takva dairesine girmeyi emreder, daha sonra faizin hükmünü bildirir, sonunda sözü yine imana getirir. Dolayısıyla âyet bütün zamanlarda yaşayan müminleri içine alır.
Levh-i Mahfuz
Kur’ân’ın henüz insanlığa nazil olmadan evvel bir bütün hâlinde Levh-i Mahfuz’da yazılı olduğunu bildiren şu âyet-i kerimeler de tarihselcilere bir cevap mahiyetindedir: “Hayır, hayır! Kur’ân onların iddia ettikleri gibi beşer sözü değildir. O, Levh-i Mahfuzda olan pek şerefli bir Kur’ân’dır.” (Burûc sûresi, 85/21, 22) “O Kur’ân, Bizim nezdimizdeki ana kitapta (Ümmü’l-kitâb) saklı olup çok yücedir, hikmet doludur.” (Zuhruf suresi, 43/4) “Bu kitap, pek değerli, şerefli bir Kur’ân’dır. O iyi korunmuş bir kitaptadır (Kitâb-ı Meknûn).” (Vâkıâ sûresi, 56/77, 78)
Kur’ân’ın nüzulünden önce bir bütün hâlinde Levh-i Mahfuz’da yer aldığını gösteren bütün bu âyet-i kerimeler, onda yer alan bilgilerin, haberlerin ve hükümlerin tarihsel olmadığını, tarihsel ortam tarafından oluşturulmadığını ifade eder. Kur’ân’da yer alan hüküm ve haberlerin asıl ve köklerinin Levh-i Mahfuz’dan gelmesi, onların aşkın ve müteal olduklarını gösterir, bu da evrensel ve zaman üstü olmalarına delalet eder. Bu durumun kendi tezlerini çürüteceğinin farkında olan tarihselciler, Levh-i Mahfuz’u inkâr eder, ondan bahseden âyetleri farklı şekillerde tevil ederler.
Rabbü’l-Âlemi’nin Kelamı
Tarihselcilerin içine düştükleri en büyük hatalardan biri, Kur’ân-ı Kerim’i bir beşer sözü gibi değerlendirmeleri, tarihî şartların etkisinde kalma gibi beşere ait bir kısım eksikliklerin onda da olabileceğini vehmetmeleridir. Maalesef oryantalistler de geldiği kaynak açısından Kur’ân ile İncil’in özelliklerini birbirinden ayırt edememiş, İncil’i anlamak için kullandıkları tenkitçi, tarihselci ve hermenötik yöntemleri Kur’ân’a da uygulamaya kalkmışlardır. Oysaki bu yöntemler beşere ait metinlerin anlaşılmasına katkı sunsa da ilâhî kelama uygulanamaz.
Kur’ân, bizzat kendi beyanıyla âlemlerin Rabbinin indirdiği bir Kitap’tır. (Şuarâ sûresi, 26/192; Secde sûresi, 32/1-3) Ne var ki tarihselcilerin önemli bir kısmı Kur’ân lafızlarının Efendimiz’e (s.a.s) ait olduğunu söylerler. Kur’ân bunun sebebi olarak Allah’ın gereği gibi tanınıp takdir edilememesini gösterir: “Allah’ı gereği gibi tanıyıp takdir edemediler. Çünkü, Allah hiçbir beşere hiçbir şey indirmemiştir, dediler.” (Enâm sûresi, 6/91) Demek ki Allah’ı esma-i hüsnası ve sıfât-ı sübhaniyesiyle layıkıyla tanıyamayan kimseler, O’nun bazı seçkin kullarına kutsal kitap göndermesini, gönderdiği kitaplarda doğrudan Alemlerin Rabbi sıfatıyla kullarına hitapta bulunmasını da dar akıllarına, kıt anlayışlarına sığdıramıyorlar.
Kur’ân naslarının ve hükümlerinin tarihsel olduğunu, sadece nüzul toplumunun problemlerine çözüm ürettiğini iddia etme, bu hükümleri vaz eden Şari Teâlâ’nın daha sonraki zamanların şartlarını bilmediğini, gelecek tarihsellikleri itibara almadığını ima eder. Hatta âyetlerin tarihselliğinin kabul edilmesi, bazılarınca Allah’ın adaletini dahi sorgulamaya açabilir. Zira bu durumda Cenab-ı Hak, Kur’ân’ın ilk muhataplarının problemleri çözecek, yanlışlarını düzeltecek somut hukukî düzenlemeler vaz ederken, sonraki dönemlerin insanlarını kendi akıllarıyla baş başa bırakmış olur.
Hülasa, Kur’ân’ın hükümleri bütün insanlığı içine alır; çünkü sözün sahibi doğrudan Allah’tır. Kur’an, sıradan bir metin değildir. Efendimiz’in (s.a.s) sözü de değildir. Bilakis O, kelamullahtır. Hem lafızları hem de manaları doğrudan Allah’tan gelir. Elbette geçmiş ve gelecek her şeyi bilen ve zaman-üstü bir Zat’tan gelen kelâm da zaman-üstü olacaktır. Allah cahiliye toplumunu çok iyi bildiği gibi, kıyamete kadar gelecek olan bütün insanları, onların özelliklerini ve ihtiyaçlarını da bilir. Dolayısıyla insanlığın yolunu aydınlatıcı, onlara yol gösterici, hakla batılı ayırıcı ve hidayet rehberi olan Kur’ân’ı da bütün insanlık için göndermiştir. Bediüzzaman’ın ifadesiyle, “Kur’ân’ın düsturları, kanunları, ezelden geldiğinden, ebede gidecektir. Medeniyetin kanunları gibi ihtiyar olup ölüme mahkûm değildir. Daima gençtir, kuvvetlidir.” (Bediüzzaman, Sözler, s. 441)
Kaynak: Tr724
***Mutluluk, adalet, özgürlük, hukuk, insanlık ve sevgi paylaştıkça artar***
