Aktif, pasif ötanazi ve yardımlı intihar nedir? Hangi Avrupa ülkelerinde hangi uygulamalar var?

Avusturya’nın ötanaziyi suç olmaktan çıkaracak yasal düzenlemeler için adım atması, hekimlerden hukukçulara, felsefecilerden din alimlerine kadar toplumun her kesiminde tartışılan yardımlı ölüm, aktif-pasif ötanazi ve yardımlı intihar gibi kavramları yeniden gündeme getirdi.

Bir kişinin yaşamının aktif ya da pasif davranışlar ile sonuçlandırılması ötanazi ya da yardımlı ölüm olarak tanımlanıyor.

Genellikle tıbbi bilgiler dahilinde iyileşmesi mümkün olmayan ya da kalan yaşam süresi altı ay ve daha az olarak tespit edilen hastalar için uygulanan ötanazinin farklı yolları bulunuyor.

Aktif ötanazi hekimin ya da bir tıbbi görevlinin hastanın ölümünü gerçekleştirmek için kasti bir müdahalede bulunması anlamına geliyor. Örneğin hastaya ölümcül bir doz ilaç enjekte edilmesi aktif ötanazi olarak tanımlanabilir.

Pasif ötanazi ise hekimin ya da tıbbi görevlinin hastanın hayatta kalmasını sağlayan müdahaleleri durdurmasını içeriyor. Yani burada müdahalesizliğin kasten ölüme neden olması amaçlanıyor. Buna da örnek olarak suni solunum ya da yaşam destek ünitelerinin fişten çekilmesi verilebilir.

Ötanazinin bir başka türü olan yardımlı intihar da ise hekim hastanın ölümüne yol açacak bir ilacı reçete ediyor, ancak tıbbi görevlilerin müdahalesi olmaksızın hasta kendi kendine bu ilacı alarak yaşamını sonlandırıyor.

Aktif ve pasif ötanazide genellikle hastanın ölüme yol açacak müdahaleyi kendisinin fiziken yapamaması durumunda dışarıdan destek verilmesi söz konusu iken, yardımlı intiharda hastanın kendisi ölüme yol açan eylemin doğrudan sorumlusu oluyor.

Ötanazi kavramı altındaki bu uygulamalar hukuki açıdan farklı anlamlar taşıyabiliyor. Bu nedenle bir ülke için “ötanaziyi suç olmaktan çıkardı” ifadesinin altında hangi tür eylemlere hangi koşullarda izin verildiğine dair ayrıntılar önem kazanıyor.

Peki aktif, pasif ötanazi ve yardımlı intihar nedir? Hangi Avrupa ülkelerinde hangi uygulamalar var?

Avusturya’daki düzenleme neyi içeriyor?

Avusturya hükümeti, Anayasa Mahkemesi’nin kişinin kendi kaderini tayin edebilme hakkı çerçevesinde ötanazi lehine aldığı bir karar üzerine ötenaziyi suç olmaktan çıkaracak bir yasal düzenlemeyi meclise sundu. Bu yıl sonuna doğru yasalaşması beklenen düzenlemeye göre ölümcül bir hastalığı olan ya da kalıcı ve giderek kötüleşen bir durumdan muzdarip hastalar hayatlarını sonlandırmak için yardım alma hakkına sahip olabilecek.

Bunun için her bir vakayı iki doktorun incelemesi ve birinin palyatif tıp alanında uzman olması şartı aranacak. Hastanın ötanazi konusunda bağımsız karar alabilme ehliyetine sahip olup olmadığını tespiti de bu doktorların görev alanında yer alacak.

Buna ilaveten ötanazi hakkının verilmesinin ardından 12 hafta bekleyerek bu kararın geçici bir kriz anında alınmasının önüne geçilecek.

Avrupa’da hangi ülke, ötenazinin hangi türünü yasal kabul ediyor?

Hollanda

Hollanda 2002 yılında hem aktif hem de pasif ötanaziyi yasal kabul etti. Ayrıca en az iki doktor tarafından tedavisi mümkün olmayan hastalık teşhisi konan ve dayanılmaz acılar çeken hastaların karar verme ehliyetine sahip olmaları durumunda ölümcül dozda ilaç talep ermesine izin veriliyor.

Geçen yıl anayasa mahkemesi tarafından bir karar doğrultusunda hekimlerin adli takibat yapılması korkusu olmaksızın ağır demans hastaları için hastanın ölüm istediğine dair dileğini ifade etmemiş olsa bile yardımlı intiharını gerçekleştirmesine onay verildi.

Hollanda ayrıca 1-12 yaş grubundaki ölümcül hastalığı bulunan çocuklar için ötanazi hakkını yasallaştırmayı planlıyor.

Belçika

Belçika da 2002 yılında sürekli, dayanılmaz ve tedavi edilemez fiziksel ve psikolojik acılarla boğuşan hastalar için ötenazi uygulamasına dair yasal engelleri kaldırdı.

18 yaşından büyükler baskı ve zorlamalardan uzak şekilde yaşamın gönüllü olarak sonlandırılmasını talep edebiliyor.

Belçika ayrıca 2014 yılında ölümcül bir hastalıktan muzdarip olan ve kararının sonuçlarını anlayan çocuklar için ötenazi talebine izin veren ilk ülke oldu.

Lüksemburg

2009 yılında bazı ölümcül hastalıklar durumunda ötanaziyi yasalaştıran ülkede çocuklar için bu hak tanınmıyor.

İspanya

İspanya parlamentosu 8 mart’ta ölümcül ya da çok ağır hastaların katı kurallar çerçevesinde acılarını sonlandırmasına izin veren ötanazi yasasını onayladı. Haziran 2021’de yürürlüğe giren yasa ile İspanya ötanaziye izin veren dördüncü Avrupa ülkesi oldu.

İsviçre

İsviçre yardımlı intihar uygulamasını kabul eden ender ülkelerden biri. Bu kapsamda bazı koşulların yerine gelmesi şartıyla hastaların ölümcül dozdaki bir ilacı kendilerinin almasına izin veriliyor.

Ülkede aktif ötanaziye izin verilmiyor, ancak ölümün kaçınılmaz olması halinde acıyı azaltacak maddelerin verilmesi hoş görülüyor.

Portekiz

Mart ayında Portekiz Anayasa Mahkemesi, parlamento tarafından onaylanan ötanaziyi suç olmaktan çıkaran yasayı detaylardan yoksun olduğu gerekçesiyle reddederek parlamentoya geri gönderdi.

Reddedilen yasada dayanılmaz ve geri dönülemez hasarları bulunan yetişkin hastaların yardımlı intiharının yasal kabul edilmesi öngörülüyordu.

İtalya

İtalyan Anayasa Mahkemesi 2009 yılında aldığı bir kararla “dayanılmaz acılar” çeken bir kişinin intihar etmesine yardımcı olunmasının her zaman bir suç olmayacağı yönünde görüş bildirdi. Bu karar üzerine parlamento ötanaziyi yasaklayan yasayı değiştirmek üzere tartışma gündemine aldı.

Ülkede pasif ötanazi, yani yaşam destekleyen tıbbi müdahalelerin durdurulmasına hoş görüyle yaklaşılıyor.

Ağustos ayında 750 binden fazla kişi ötanazinin yasallaştırılması için imza topladı. Toplanan imza sayısının referandum için gerekli olan yarım milyon eşiğini geçmiş olması sebebiyle halkın bu konuda önümüzdeki yıl sandık başına gidebileceği belirtiliyor.

Fransa

Ülkede 2005 yılında çıkarılan bir yasa ile pasif ötanazi “ölme hakkı” olarak yasallaştı. Ülkede her ne kadar aktif ötanazi ve yardımlı intihar yasa dışı sayılsa da, 2016’daki bir yasa ile doktorlara ölümcül hastaları “derin ve sürekli uyutma” izni verildi.

İsveç

2010 yılında pasif ötanaziye izin verdi

İrlanda

İsveç gibi 2010 yılında pasif ötanaziye izin veren İrlanda bunu “ölme hakkı” olarak değerlendirdi.

İngiltere

İngiltere tıbbi personele 2002’den bu yana pasif ötanazi yani “hayatta tutma tedavisini durdurma yetkisi” tanıyor. 2010 yılından bu yana ise hayatlarının sona erdirilmesi için açıkça talebini dile getiren hastalara yardım eden yakınlarına yönelik adli takibatın azaldığı belirtiliyor.

Almanya

Hastanın talebi olması halinde pasif ötanaziye izin veren Almanya Ocak 2021’de parlamentoda kabul edilen yeni bir yasa teklifi ile ölümcül hastalığı olan yetişkinlerin danışmanlık hizmeti aldıktan sonta yardımlı intiharına izin verilmesi görüşülüyor.