Türkiye’de hükümet gençlerin daha erken evlenmesini ve en az üç çocuk yapmasını istiyor.
Muhalefet partileri ise Türkiye’deki ekonomik durum bir yana devlet desteklerinin böyle bir aile planlaması için yeterli olmadığını düşünüyor.
Türkiye’de çocuk teşviki için devlet tarafından bazı destekler ailelerin hizmetine sunuluyor. Türkiye’de verilen destekler ile birlikte bazı Avrupa ülkelerinde bu konuda durumun ne olduğunu araştırdık.
İdeal destek ve yardımların neler olabileceğine dair fikir edinmek için Avrupa ülkelerine baktık. Birçok AB ülkesinde aileler teşvik edilirken doğum sonrası, okul öncesi ve okul çağında hem ebeveynlere hem de çocuklara önemli destekler veriliyor.
Ülkelere geçmeden önce belirtilmesi gereken önemli nokta ise bu yardımları alma noktasına çok sayıda değişkenin söz konusu olduğu. Bazı ülkelerde genel olan bu destekler bazı ülkelerde kişinin veya çiftin toplam gelirine göre değişiyor. Bazı ülkelerde çocuk sayısına ve yaşlarına göre değişirken bazı ülkelerde de yardımlar otomatik değil. Gerekli resmi başvurular yapılmadığı ve süreçler takip edilmediği zaman alınamıyor. Kimi zaman da yardım parası almak için o ülkede vergi ödenmiş olması gerekiyor.
Türkiye’deki durum
Son birkaç yıldır yürürlükte olan çocuk parası uygulaması, genç nüfusu çocuk sahibi olmaya teşvik etmek için hayata geçirildi. Aile, Çalışma ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından 15 Mayıs 2015’ten sonra dünyaya gelen her çocuk için ödenen çocuk parası, tek seferlik bir ödeme olarak yapılıyor. Bu tarihten önce doğanlar için herhangi bir ödeme yok.
Dolayısıyla aylık olarak verilen bir yardım yok. Doğan her çocuk için yalnızca bir defa bu ödemelerden yararlanılabiliyor.
Çocuk parası uygulamasından faydalanabilmek için anne veya babadan en az bir tanesinin Türkiye Cumhuriyeti nüfusuna kayıtlı bir vatandaş olması gerekiyor. Örneğin Avrupa’da neredeyse hiçbir ülkede bu tür şart yok. İki ebeveyn de yabancı olsa bile ülke sınırları içerisinde doğan her çocuk kapsam içinde tutuluyor.
Buna ek olarak çocuk parası alma şartlarından bir tanesi de anne ya da babadan en az birinin SGK kapsamında sigorta güvencesi altında olup en azından dört aylık, yani toplamda 120 günlük sigorta primlerinin ödenmiş olması.
Türkiye’de yardım parası ne kadar?
Tüm şartların karşılanması halinde ailedeki çocuk sayısına göre farklı tutarlarda yardım parası ödeniyor. birinci çocuk için 300 Lira, (30 euro ) ikinci çocuk için 400 Lira (40 euro), üçüncü çocuk için ise 600 Lira (60 euro) tutarında ödeme gerçekleştiriliyor. (23 Haziran 2021 euro kuru ile)
Almanya’nın ‘Aile kasası’ uygulaması
Avrupa’da en çok çocuk parası ödeyen ülkelerin başında Almanya geliyor.
İlk iki çocuk için aylık 219 euro, üçüncü çocuk için 225 euro, dördüncü ve her ilave çocuk için 250 Euro yardım yapılıyor.
Belirli koşullar altında, ebeveynlere vergiden muaf bir çocuk yardımı da verilebiliyor. 2021 itibariyle bu yardım, evli bir çift için çocuk başına bir kereliğine 5 bin 460 euro veya bekar bir ebeveyn için bir kereliğine 4 bin 95 euro olarak belirlendi.
Ebeveynler ayrıca çocuk bakımı (yılda 4 bin euro’ya kadar) ve okul ücretleri (yılda 5 bin euro’ya kadar) için yaptıkları harcamaları vergiden düşebiliyor.
Bazı ebeveynler, çocuk parasının yanı sıra, 25 yaşından küçük, hala onların evinde yaşayan ve evli olmayan her çocuk için ayda 205 euro’ya kadar ek çocuk yardımı alabiliyor.
Alman devleti birden fazla çocuğu olanlar için ‘Aile kasası‘ denilen bir hesap da açarak verilen yardımları buraya aktarıyor. Almanya’da çocuklar ve gençler için eğitim ve sağlık hizmetleri de ücretsiz.
Avusturya
Aylık çocuk desteği konusunda Avusturya Avrupa ikincisi durumunda. İlk çocuğa aylık 114-165 euro arası bir yardım veriliyor.
Artan çocuk sayısı ile birlikte çocuk başına ödenen yardım miktarı da azar azar artıyor. 2 çocukta her çocuk başına 7 euro daha fazla, 3 çocukta 17 euro daha fazla, 4 çocukta 26 euro daha fazla 5 çocukta 31 euro daha fazla, 6 çocukta 35 euro daha fazla ve 7 çocuktan itibaren her çocuk başına 50 euro daha fazla yardım ödeniyor.
Ayrıca ödenen miktar çocukların yaşlarına göre de zamanla yükseliyor. Bir çocuk için 114 euro ödeniyorsa 3 yaşından itibaren 121 euro, 10 yaşından sonra 141 euro, 19 yaşından sonra 165 euro ödeniyor. Engelli doğan veya engelli hale gelen çocuklar için de ek olarak 156 euro destek veriliyor.
Fransa
Fransa’da kapsamlı bir kreş, anaokul ve uluslararası çocuk bakımı sistemi var. Anneler 10 haftalık ücretli doğum iznine ayrılabiliyor, ayrıca 3 yıl boyunca işlerine ücretsiz şekilde ara verebiliyorlar.
Tüm çocuk yardımları eğer çocuklar 20 yaşın altındaysa ve kayıtlı bir vergi mükellefiyseniz mümkün oluyor.
Bir seferlik yardımlar, ilk doğum ile başlıyor ve ikiz veya üçüz doğursanız bile çocuk başına tek seferlik toptan 950 euro para veriliyor. Evlat ediniyorsanız bu ödeme 1900 euroya çıkıyor.
Ancak uzun süreli çocuk parası sadece iki çocuktan itibaren alınabiliyor. Yani tek çocuk sahibiyseniz sadece üç yaşına kadar gelire göre 92 veya 184 euro para yardımı yapılıyor sonra kesiliyor.
En son 2015’te güncellenen duruma göre Fransa’da çocuk sayısı ve ailenin gelirine göre yardım ediliyor. Üç kategori var: Yıllık 69,933 euro gelir, 69,933- 93,212 euro arası gelir ve üstü gelirli aileler.
Örneğin birinci kategoride iki çocuk için 132 euro, üç çocuk için 301 Euro ve üçten sonra her çocuk için artı 169 euro veriliyor. 14 yaşı geçen çocuk için de 20 yaşına kadar artı 66 euro ekstra ödeniyor.
Fransa’da kreş ücretleri de yine ailenin gelirine göre ayarlanıyor. 2 yaşından sonra başlayan anaokulu ise ücretsiz.
Belçika
Flaman, Valon ve Brüksel federal eyaletlerinde değişiklik göstermekle birlikte aylık 60-168 euro arası çocuk parası veriliyor.
Örneğin Flaman eyaletinde doğan her çocuk için de bir kerelik yaklaşık 1144 euro maddi başlangıç desteği ödeniyor. Brüksel bölgesinde bu rakam 1122 euro ve takip eden her doğum için çocuk başına 510 euro oluyor.
Yine Brüksel eyaletinde 2020 sonrası doğan çocuklar için 11 yaşına kadar aylık 152 euro, yüksek eğitim görmeyenler için 24 yaşına kadar 163 euro ve yüksek eğitim alanlar için 18 yaşından itibaren 24 yaşına kadar 173 euro ödenek tahsis ediliyor.
Çocukların tüm aşıları ücretsiz yapılıyor ve birkaç defa yapılan ücretsiz muayeneler de var. Bunun yanı sıra maddi gücü olmayan ebeveynler için oldukça indirimli bakıcı servisi sağlanıyor. Ayrıca özel bazı uluslararası özel okulları tercih etmediğiniz sürece ülkede eğitim tamamen ücretsiz.
Felemenkçe eğitime kaydolan 3 yaşındaki çocuklar ve okulu aksatmadan öğrenimine devam eden 4 yaşındaki çocuklar için yılda ek 132 euro ödeniyor.
Hollanda
Hollanda’da her çocuk için 3 ayda bir ailelere yardım parası ödeniyor. 0-5 yaş arası için 223 euro, 6-11 yaş arası için 271 euro, 12-17 yaş arası için de 319 euro ödeniyor.
Çocuğun veya ebeveynlerin özel bir durumu varsa, çok fazla ek masraf söz konusuysa, o zaman bu rakamların iki katı ödeniyor.
İngiltere
İngiltere’de çocuk yardımı almak için çocuğun biyolojik anne babası olmanız gerekmiyor. Çocuktan sorumlu olan kişi olmanız yeterli. Ancak bir çocuk için yalnızca bir kişi ‘Çocuk Parası‘ talep edebiliyor.
Destek parası için çocukların 16 yaşından küçük olmaları gerekli ancak eğitim görmeye devam ediyorlarsa 20 yaşına kadar yardımlar da devam ediyor.
Çocuk Yardımı ödemelerinde ailenin veya kişinin gelirine bakılmıyor. Ne kadar para alacağınıza kaç çocuktan sorumlu olduğunuza göre karar veriliyor. Ancak, yardımı alan kişi veya eşi yılda 50 bin Sterlin’den fazla kazanmaya başlarsa, paranın bir kısmının veya tamamının geri ödenmesi gerekiyor.
Çocuk Ödeneği talep edebilecek çocuk sayısı konusunda da bir üst sınır yok, ancak ilk çocuk için haftalık olarak hesaplanan oran daha yüksek, sonraki çocuklar için daha düşük oluyor.
2021’de yenilenen rakamlara göre ilk çocuk için haftada 21 Sterlin ve her ilave çocuk için 14 Sterlin veriliyor. Bu rakamlar diğer Avrupa ülkelerine göre düşük bir seviyede kalıyor.
Romanya
Ülkede duruma göre 18,50 ile 40 euro çocuk parası, 2 çocuğu olan aileye bir kereliğine 501 euro ödeniyor. Bu ödenek ilave her çocuk da yapılıyor.
Avrupa ülkelerinde ilk doğan çocuğa aylık destek sağlamayan ülkeler de var. Bunlar ise, Polonya, Kıbrıs, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Slovakya, İtalya ve İspanya ülkeleri. Bu ülkeler ise, iki çocuklu ailelere bir defaya mahsus yardım sağlıyor.
Yunanistan
Yunanistan, nüfus düşüşünü durdurmak için 1 Ocak 2020’den itibaren ülkede doğan her çocuk için bir defaya mahsus 2 bin Euro ödeme yapıyor.
Doğum parası ve çocuk parası alabilmek içinse A21 isimli bir formu her yıl tekrar doldurmak ve başvurmak gerekli.
Çocuk yardımı, 18 yaşına kadar veya orta öğretime kayıtlıysa 19 yaşına, yüksek öğrenime kayıtlıysa 24 yaşına kadar olan her çocuk için ailelere sağlanıyor.
Yardımı alacak olanların son beş yıllık dönem boyunca Yunanistan’da daimi ve sürekli olarak ikamet etmeleri gerekiyor. Yardımın ödenmesinden Sosyal Yardımlaşma ve Sosyal Dayanışma Teşkilatı (OPEKA) sorumlu.
Çocuk parası tutarı, bakmakla yükümlü olunan çocukların sayısına ve eşdeğer aile gelirinin kategorisine bağlı.
Düşük gelirli ailelerde ilk çocuk için ayda 70 euro, ikinci çocuk için ayda ekstra 70 euro ve üçüncü çocuk ve daha fazla her çocuk için ayda ekstra 140 euro veriliyor.
Orta gelirli ailelerde ilk çocuk için ayda 42 euro , ikinci çocuk için ayda ekstra 42 euro ve üçüncü çocuk ile daha fazla her çocuk başına ekstra 84 euro ödeniyor.
Yüksek gelirli ailelerde ise İlk çocuk için ayda 28 euro , İkinci çocuk için ekstra 28 euro ile üçüncü çocuk ve sonraki her çocuk için ayda ekstra 56 euro veriliyor.
Nüfusu artırmak için yapılan kampanyalar
Avrupa’da bazı ülkeler standart yardımların ve desteklerin yanı sıra azalan nüfuslarını artırmak için özel teşvik kampanyaları veya vergi kanunları da çıkartıyorlar.
Macaristan: 4 çocuk yapan anneler gelir vergisinden ömür boyu muaf
Macaristan çocuk parası olarak aylık 39 euro ödüyor. Macaristan Başbakanı Viktor Orban ülkedeki doğum oranını artırmak için vergi indirimi, faizsiz kredi, eğitim ve araç yardımı gibi çok sayıda yeni uygulama hayat geçirdi.
Bu uygulamalar arasında en dikkat çekeni, dört ya da daha fazla çocuğu olan annelerin gelir vergisinden ömür boyu muaf tutulacak olması. İlgili yasalar 1 Temmuz 2019’dan beri yürürlükte.
Danimarka hükümeti: İndirimli tatile gidin ve çocuk yapın
Danimarka’da 2014 yılında son 27 yılın en düşük doğum oranı görülünce hükümet harekete geçti ve çocuk yapmaları için çiftlerin indirimli tatile gitmesi teşvik edildi
O tarihten bu yana tatil sırasında hamile kalındığı doktor raporu ile kanıtlanırsa indiriminin yanı sıra çiftler 3 yıllık çocuk malzemesi yardımı alıyor ve çocuk doğduktan sonra da ücretsiz bir ‘bebek dostu tatil’ hakkı kazanıyor.
Hükümetin tatil teşvikinin nedeni; yapılan araştırmalarda Danimarkalıların tatile çıktıklarında normal zamandan yüzde 46 daha fazla seks yapıyor olduklarının ve Danimarkalı annelerin ortalama yüzde 10’unun tatildeyken gebe kaldığının anlaşılmasıydı.
Bu politika başarılı olunca torunlarıyla tatile giden büyük anne ve büyük babalar da indirimli kampanyalar sunuldu. Bu şekilde ebeveynlerin yalnız kalıp çocuk yapmak için zamanları oluyor.
İtalya’da sert nüfus düşüşü hükümeti korkuttu
Güney Avrupa ülkeleri çocuk yardımlarının ve teşviklerinin en güçlü olduğu yerler değil. Ancak 2019 yılında İtalya’da doğum sayılarında sert bir düşüş yaşanması ile birlikte ülkede 150 yıldan fazla bir süredir en düşük doğum oranını kaydedildi. Bu eğilim 2020 yılında da bir önceki yıla göre yüzde 1,57 düşüşle devam etti.
Covid ölümleri ile de birleşince önemli bir nüfus kaybı söz konusu oldu. İtalyan hükümeti 2021 itibarı ile bütçede 40 milyar euro tutan yeni destek paketleri açıkladı.
Bunun içerisinde doğum sonrası bir defaya mahsus şekilde çocuk başına 800 euro ödenek ve ebeveynlerin ekonomik durumuna göre ayda 80-160 euro arası bir yardım yapılması var. İlave her çocuk için bu para yüzde 20 oranında artıyor.
Bu destek 21 yaşına kadar devam ediyor ve üniversiteye başlayınca 200-250 euro ‘ya çıkıyor.
Ekonomik durumu zor veya özel bir sağlık sorunu olan aileler için ise yardım parası daha en baştan aylık 192 euro olabiliyor.
