İslam dünyasına aidiyet sorunu (2)

YORUM | AHMET KURUCAN 

Aidiyet duygusu insanî bir haslettir ve kimliğin hem tanımlayıcı hem de tamamlayıcı bir parçasıdır. Nelere aidiyet duyar insan? Birçok şeye. Mesela, bir aileye, bir ülkeye, bir dine, bir ırka, bir şirkete, bir takıma vb. Bu duygu harekete geçtiğinde dünyanın öbür ucunda bile olsa hiç görmediği, bilmediği, konuşmadığı insanlarla aralarında bir bağ oluşur kendiliğinden. Başlangıcı itibariyle tamamıyla duygusaldır bu bağ. Sonrasında şartların belirlemesine bağlı olarak ilişkiler daha farklı ve çeşitli evrelere yükselebilir.

Aidiyet duygusu ve bağının sosyoloji ve psikoloji başta olmak üzere çeşitli ilmi disiplinler tarafından yapılan araştırmalarda getiri ve götürülerinden bahsedilir. Akademik ve popüler alanda yapılmış nice çalışmalardan bahsediyorum. Özgürlük, bireysellik, mahalle baskısı, ötekileştirme, tarafsız, bağımsız ve objektif olamama, adalet duygusunun zedelenmesi, milliyetçilik, kabilecilik, particilik, cemaatçilik, fanatizm, radikalizm, terör ve nihayet devletlerarası planda barış ve savaşa kadar uzanan boyutları vardır bu aidiyet duygusunun. İlgi duyanların sahalardan elde edilen ve istatistiklere dökülen verilerle desteklenen bu çalışmalara bakmalarını öneririm.

Konudan uzaklaşmadan geriye döneyim ve Müslüman kimliği ve Müslümanlığa aidiyeti itibariyle çocuklarımızın İslam dünyasının hayatın hemen her alanına yansıyan pürmelâl halinden etkilenmelerine geçeyim. Etkilenmemek mümkün mü diyeceğim ama önce mevcuda bakalım. Köşe yazısının sınırlarını aşacak detaylara girmem mümkün değil ama pürmelâl halimizi anlamak ve öğrenmek için bu detaylara gerek yok zaten. İletişim sektöründeki akıllara durgunluk veren hızla ve sürekli gelişerek ilerleyen teknolojik buluşlarla global köy haline gelen dünyamızda İslam veya Batı ülkelerinde yaşayan Müslümanlar ayrımının bir manası da kalmadı. Dünyayı avucumuzun içine sığdırdığımız telefonlarımız sayesinde bilgiye ulaşmak artık çocuk oyuncağı. Çocuklarımız gördükleri fotoğraflar, seyrettikleri filmler, okudukları kitaplar, aldıkları eğitim ve öğretimler ve bütün bunları yedeklerine alarak yaptıkları mukayeselerle sözünü etmeye çalıştığımız gerçeği kendileri buluyorlar.

Devletlerin siyasi yönetim sistemleri, o sistemlerin temel insan hak ve hürriyetlerine vermiş oldukları değer, adalet, sosyal refah, ekonomik kalkınmışlık, fert başına düşen gayri safi milli hasıla rakamları, ithalat ve ihracat oranları, tarımda yetiştirilen ürünlerin rekolteleri, eğitim yuvalarının sayısı ve akademik yeterlilikleri, yayınladıkları ilmi makale ve yaptıkları buluşlarla insanlığa sağladıkları katma değer, insanî yardım faaliyetleri, insanlık ailesinin yaşamını ilgilendiren yakın-orta ve uzak gelecek projeleri  ve daha art arda sıralayabileceğim onlarca, yüzlerce konu. İşte hayatın tüm alanlarını içine alan kapsamlı ve mukayeseli değerlendirmeleri yapan çocuklarımız kalbinde taşımış olduğu inanç ve bu inancın kendisine duyurduğu aidiyet bağı ile elde ettikleri sonuçlar karşısında haklı olarak utanıyor ve zamanla aidiyet duyguları zayıflıyor hatta kayboluyor.

İmanının, bilgisinin, ufkunun derece ve seviyesine göre kimi bu aidiyeti yok sayıyor, kimi başka inanç mensuplarının yanında bu kimliğini izhar etmeye çekiniyor, kimi inkar ediyor. Kimileri de bunların hiçbirini tasvip etmiyor hatta bu durumun dinden, dinin asli değerlerinden değil tarihsel süreçte Müslümanların tercihlerinden ve harici unsurlardan kaynakladığını söylüyor ama bunlar dahi bu durumun psikolojik etkisinden kurtulamayıp aidiyetlerini gizliyor. Ve nihayet kimileri ise bu duruma sebebiyet veren başat unsurun İslam olduğu inancını taşıyor, başka vadilerde din ve inanç arayışı içine giriyor.

Tam da burada okuyucu yorumlarında gördüğüm bir hususa hem cevap vermek hem de farklı bir perspektiften aynı hususun altını çizmek isterim. Bir okuyucu diyor ki: “Hissetmesin kardeşim.” Mümkün mü Allah aşkına? Bir insanın ellerini ayaklarını sıkıca bağlayıp elbiseleri ile havuza attıktan sonra “Elbiselerini ıslatmayacaksın ha!” demekten başka manası var mı bu sözün? Baştan bu yana dile getirdiğimiz gerçeklerle bağdaşır bir tarafı var mı bu yaklaşımın? Dolayısıyla bu bağlamda daha fazla söz, israfı kelam olur.

Ama şunu ilave edebilirim: Farzı muhal ama diyelim ki oldu ve çocuğumuz hissetmedi o bağı. Pekala Müslüman kimliği nedeniyle o bağı kuran çevredeki insanların varlığına, dini aidiyetinizi belirtecek her söz ve davranışınızdan hareketle sizinle İslam ve buna bağlı olarak Müslüman dünyasının pürmelâl hali ile irtibat kuran okul arkadaşınıza, iş arkadaşınıza, komşunuza ne diyeceksiniz? Daha dün bir arkadaşım telefon etti, 11 Eylül’ün 20. yılı münasebetiyle ilkokulda yapılan programda uçaklarla ikiz kulelere saldırıları anlatıp İslam ile terörizmi özdeşleştiren bir söyleme karşı 9 yaşındaki kızı itiraz etmiş. Okul arkadaşlarının ona sorduğu soru şu olmuş: “Senin baban pilot mu?”

Bu 2021 yılından bir misal. Bir de 20 yıl öncesine götüreyim sizi. Yıl 2001. 11 Eylül terör saldırısı yeni olmuş. Babadan oğula devam eden aynı mekanda yıllardır benzinlik işleten bir arkadaşımız anlattı. “Büyük bir inşaat firması arabalarına benzini bizden alıyor. Şoförleri benzinleri kendi doldurur, ben başka müşterilerle meşgul isem ofisteki açık hesap defterlerine tutarını yazar ve çeker gider. Aydan aya da toptan hesap öderler. Bir defasında ben namaz kılıyordum ofisin arka tarafında. Bu esnada o şoförlerden birisi gelmiş, benzinini almış, deftere kayıt etmiş ama o kadar süre içinde beni göremeyince ve seslenmelerine cevap bulamayınca merak etmiş, nerede bu diye? Namaz kıldığım yere gelmiş ve beni namaz kılarken görmüş. Ben de namazdayım ve beni gördüğünün farkındayım. Öyle bir “Oh my God!” dedi ki. Namazım biter bitmez “Ne oldu?” dedim. Verdiği cevap unutulacak gibi değil: “Teröristler gibi!” Neden? Çünkü 11 Eylül sonrası TV ekranlarında sürekli ikiz kulelere uçakların çarpması ve hemen ardından Üsame Bin Ladin başta olmak üzere teröristlerin kıldıkları namaz görüntüleri vardı. Zihninde o ilişkiyi kurmuş hemen ve yıllardır tanığını insana terörist demese de “Teröristler gibi” demiş. Gördüğünüz gibi aidiyet bağı hissetmesin demekle iş bitmiyor, siz hissetmeseniz bile çevreniz şu ya da bu vesile ile o bağı kuruyor ve sizi onlardan biri olarak yargılayıcı bir gözle ele alıp değerlendiriyor.

Pekala çözüm ne? İslam dünyasını bu pürmelâl halinden kurtarmak, her bir ülkesinin ve her bir ferdinin evrensel insani standartlara uygun bir biçimde hayat yaşamalarını sağlamak her şeyden önce insanî bir görevdir. Bu konuda gayret göstermesi gerekenlerin başında da hiç şüphesiz Müslümanlar gelir. Bize düşen çocuklarımıza söz konusu pürmelâl halin dinden, dinin asli değerlerinden kaynaklanmadığını aksine dini öğretilere yapılan beşer yorumu ve dünyevi başka sebeplerden kaynakladığını anlatarak din ile Müslümanların tarihsel tecrübesini birbirine karıştırmamaları gerektiğini öğretmektir. Bu bir.

İki, bu halden kurtulmak için gösterilecek çabanın sözünü ettiğimiz aidiyet bağından hareketle ilk defa bizim görevimiz olduğunun idrakine varmalarını sağlamaktır. Bunun sadece Müslümanlara yönelik sevap kazandıran İslami bir görev değil aksine bütün sonuçlarının bütün insanlığa yansıyacağı muhakkak olan insani bir görev olduğunun da altını çizmektir.

Üçüncü olarak madem ki pürmelâl hal hayatın her bir alanında, öyleyse çözümün de hayatın her bir alanında olması gerektiğini belirtip herkesi kendi kabiliyetleri, istekleri doğrultusunda bir meslek edinip, o mesleği yoluyla en iyiyi, en güzeli, en doğruyu hedefleyip ferdi ya da ekip çalışmaları sonucu dünyada ses getirecek başarılara imza atmalarına teşvik etmektir. Tekrar ediyorum, spordan sanata, siyasetten iktisada, hukuktan uzay teknolojilerine kadar ne ile mutlu oluyor ve olacaklarsa o alanda çalışmalar yapmalarını sağlamaktır. Zira onların seçtikleri sahalarda göstereceği ferdi ve/ya ekip başarıları öncelikle ait oldukları ülkelerine katkı sağlayacak ve sözünü ettiğimiz halden kurtuluş adımları atılmış olacaktır.

Dördüncü olarak sabırlı olmalarını öğretmek gerek. Torunlar olarak dedelerimizin diktiği ağacın meyvalarından yeme misali asırlardır ihmal edilen şeylerin değil bir insanın bir-iki neslin ömrüne sığmayacak kadar uzun bir zaman alacağı gerçeği unutmamaları telkin edilmelidir.

Bir sonraki yazımda ikinci sebep diyerek sekülerleşme trendi, hayat ve anlam arayışı, Tanrı-alem ilişkisi, mutluluk, özgürlük ve Batı medeniyeti tecrübesini, deizm, agnostizm ve ateizm gibi üst başlıklara ayırabileceğim konulara başlayacağım.