Britanya kamu yayıncısı BBC’nin elde ettiği bulgulara göre Gürcistan makamları geçen yıl hükûmet karşıtı protestocuları bastırmak için Birinci Dünya Savaşı döneminden kalma bir kimyasal kullandı.
Gürcistan hükümetinin Avrupa Birliği’ne katılım başvurusunu askıya almasını protesto eden göstericiler; nefes darlığı, öksürük ve haftalarca süren kusma gibi başka belirtilerden şikâyet etti. Başkent Tiflis’te göstericilere karşı kullanılan tazyikli su için bir protestocu, “Yandığını hissediyordunuz.” dedi ve bu hissin, suya maruz kaldıktan hemen sonra yıkanarak geçmediğini söyledi.
BBC World Service, kimyasal silah uzmanlarıyla, Gürcistan çevik kuvvet polisinden kaynaklarla ve doktorlarla konuştu. İlk bulgular, Fransız ordusunun “camite” adını verdiği bir maddenin kullanıldığına işaret ediyor.
Camite, Birinci Dünya Savaşı sırasında Fransa tarafından Almanya’ya karşı kullanılmıştı. Sonraki kullanımına dair çok az belge bulunuyor; ancak uzun süreli etkilerine ilişkin endişeler nedeniyle 1930’larda dolaşımdan kaldırıldığı düşünülüyor. Onun yerine genellikle “göz yaşartıcı gaz” olarak bilinen CS gazı kullanılmaya başlandı.
Göstericiler, iktidar partisinin AB üyelik müzakerelerini askıya aldığı yönündeki açıklamasına öfkelenmiş ve sokağa çıkmıştı. AB üyeliği hedefi Gürcistan anayasasında yer alıyor.
“Günlerce yanıyormuş gibi hissettim, yıkamaya çalıştıkça daha da kötüleşti”
Konstantine Chakhunashvili, 28 Kasım 2024’te başlayan protestoların ilk haftasında Tiflis’teki parlamento binası önünde toplanan göstericilerden biriydi. Tazyikli suya maruz kalan ve birçok gösteriye katılmış bir çocuk doktoru olan Dr. Chakhunashvili, günlerce cildinin yanıyormuş gibi hissettiğini ve bu hissin yıkamayla geçmediğini söyledi. Hatta “yıkamaya çalıştıkça daha da kötüleştiğini” ifade etti.
Başkalarının da benzer etkiler yaşayıp yaşamadığını merak eden Chakhunashvili, sosyal medya üzerinden bir anket çağrısı yaptı. Yaklaşık 350 kişi geri dönüş yaptı ve neredeyse yarısı 30 günden uzun süren bir veya daha fazla yan etki yaşadığını söyledi.
Uluslararası dergide yayımlandı
Chakhunashvili’nin çalışması daha sonra hakem değerlendirmesinden geçti ve uluslararası bir dergi olan Toxicology Reports tarafından yayımlanmak üzere kabul edildi.
Chakhunashvili tarafından incelenen 69 kişi arasında, kalpteki elektriksel sinyallerde “önemli ölçüde daha yüksek oranda anormallik” tespit edildi.
Araştırma raporu yerel gazeteciler, doktorlar ve sivil hak örgütlerinin ulaştığı sonucu da teyit ediyordu: tazyikli suyun kimyasal bir maddeyle karıştırılmış olması gerektiği.
Çevik kuvvetten kaynaklar doğruladı
Özel Görevler Dairesi’nde (Gürcistan’ın çevik kuvvet biriminin resmî adı) görev yapmış üst düzey kaynaklar, BBC’nin söz konusu kimyasalın olası kimliğini belirlemesine yardım etti.
Dairenin eski silahlanma şefi Lasha Shergelashvili, bunun 2009 yılında tazyikli sularda kullanım için test etmesinin istendiği bileşikle aynı olduğuna inanıyor. Shergelashvili, söz konusu maddenin etkilerinin daha önce deneyimlediği “hiçbir şeye benzemediğini” söyledi. Maddenin sıkıldığı yere yakın durduktan sonra nefes almakta zorlandığını ve kendisiyle birlikte testi yapan 15–20 meslektaşının da bunu kolayca yıkayıp çıkaramadığını belirtti ve “Biber gazında olduğu gibi etkinin azalmadığını fark ettik. Yüzümüzü suyla yıkadıktan sonra, önceden hazırlanmış karbonatlı özel çözeltiyle yıkadığımızda bile hâlâ rahat nefes alamıyorduk.” diye ekledi.
Shergelashvili, bu testlerin sonucunda kimyasalın kullanılmaması yönünde tavsiyede bulunduğunu ancak buna rağmen tazyikli su araçlarına maddenin yüklendiğini ve kendisinin işten ayrılıp ülkeyi terk ettiği 2022 yılına kadar bunun böyle devam ettiğini belirtti.
Ukrayna’daki yeni evinden BBC’ye konuşan Shergelashvili, geçen yılki protestoların görüntülerini izlediğinde göstericilere aynı kimyasalın uygulandığından hemen şüphelendiğini söylüyor.
BBC, envanteri buldu; iki isimsiz kimyasal var
Aralık 2019 tarihli Özel Görevler Dairesi envanterinin bir kopyasını elde etmeyi başaran BBC ekibi, envanterde iki isimsiz kimyasalın bulunduğunu ortaya çıkardı. Bunlar, yalnızca “Chemical liquid UN1710” ve “Chemical powder UN3439” olarak listelenmişti ve nasıl karıştırılmaları gerektiğine dair talimatlar yer alıyordu.
BBC haberinde, “UN1710’u tanımlamak kolaydı; çünkü bu kod, diğer kimyasalların suda çözünmesini sağlayan bir çözücü olan trikloroetilen (TCE) için kullanılıyor. Ardından, TCE’nin hangi kimyali çözmesine yardımcı olduğunu belirlememiz gerekiyordu,” denilirken UN3439’u tanımlamanın çok daha zor olduğu belirtildi; “çünkü bu kod, tehlikeli birçok endüstriyel kimyasalı kapsayan bir şemsiye kodu”ydu.
Bunlar arasında toplumsal olay kontrol maddesi olarak kullanıldığı bilinen tek kimyasal, Birinci Dünya Savaşı’nda Müttefikler tarafından geliştirilen bromobenzil siyanür, yani “camite” idi.
BBC, kanıtların camite olduğunu gösterip göstermediğini değerlendirmesi için dünya çapında önde gelen toksikoloji ve kimyasal silah uzmanı Prof. Christopher Holstege’ye başvurdu. Holstege, “Mevcut kanıtlara dayanarak… maruz kalan kişiler ve diğer tanıklar tarafından bildirilen klinik bulgular bromobenzil siyanür ile uyumlu.” dedi.
Camite, Birinci Dünya Savaşı sonrasında Amerikan polisince kısa süreli toplumsal olay kontrol maddesi olarak kullanılmış, ancak CS gazı gibi daha güvenli seçenekler geliştirilince bırakılmıştı.
***Mutluluk, adalet, özgürlük, hukuk, insanlık ve sevgi paylaştıkça artar***