İsrail-İran çatışmasıyla ilgili en merak edilen sorular ve yanıtları

BBC uzmanları ve muhabirleri, okurlardan gelen ve internette en çok aranan soruları yanıtladı. 

İsrail’in bu konudaki açıklaması, başka seçeneği olmadığı, İran’ın son birkaç ayda nükleer silah üretme yönünde hızla ilerlediğine inandığı, İran’ın nükleer programını sınırlamayı amaçlayan görüşmelerin hiçbir yere varmadığı ve bu nedenle bunun son çare olduğu yönünde.

İran’dan varoluşsal bir tehdit gördüklerini söylüyor ve İran’ın nükleer silah edinmesi halinde bunu kullanacağını, çünkü daha önce İsrail devletini yok etmeye yemin ettiğini savunuyorlar.

BM’nin nükleer gözlemcisi Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı da, İran’ın nükleer silah üretmek üzere olduğuna dair bir şey söylemeyen son açık kaynaklı ABD istihbarat raporu da bu görüşte değil.

– Frank Gardner, Güvenlik Muhabiri

İsrail Savunma Kuvvetleri, İran’ın başkenti Tahran’ın belirli bölgeleri için tahliye bildirimleri yayınladı, ancak bu bölgeler aşırı yoğun ve nüfusu oldukça fazla.

Ülkenin güvenli gördükleri kuzey kesimine doğru Tahran’dan kaçmaya çalışan araçların oluşturduğu devasa kuyrukların yol açtığı büyük trafik sıkışıklıklarının görüntülerini de gördük.

Ama İsrail o bölgelere de saldırdı.

İsrail’in hedefleri o kadar geniş bir bölgede ki, hiçbir yer güvenli kabul edilemiyor.

Tahran’da hükümet, insanların barınabilmesi için metro istasyonlarının 24 saat açılacağını duyurdu.

Tahran’ın nüfusu 10 milyon, dolayısıyla bu kadar insanın tahliyesinin pek mümkün olmadığını tahmin edebilirsiniz.

– Nafiseh Kohnavard, Ortadoğu Muhabiri

Kesinlikle böyle bir risk var ve ABD için sonuçları oldukça ciddi olabilir.

ABD’nin Ortadoğu’da 19 noktada yaklaşık 40-50 bin askeri bulunuyor.

Kıbrıs’ta ABD personeli, Bahreyn’de ise ABD donanma tesisi var.

Her şey ABD’nin nasıl ve ne ölçüde müdahil olacağına bağlı.

– Mikey Kay, Security Brief Programı Sunucusu

Sanmıyorum – artık pek mümkün gözükmüyor.

Hamas’ın 7 Ekim 2023’te İsrail’e saldırmasından bu yana İsrail, İran’ın sahip olduğu birinci savunma hattının büyük bölümünü sistematik olarak ortadan kaldırdı.

Gazze’de Hamas’ı tükettiler, Lübnan’da Hizbullah’ın cephaneliğini büyük ölçüde tükettiler ve Suriye artık İran’ın müttefiki değil çünkü Beşar Esad devrildi.

Husiler ise Yemen’de nispeten kısıtlı bir konumda.

Yani bu vekil güçler pek koordine değiller.

– Frank Gardner, Güvenlik Muhabiri

İran’ın dini lideri Ali Hamaney.

Dini bir şahsiyet olsa da İran cumhurbaşkanından çok daha fazla güce sahip.

Silahlı kuvvetlerin başkomutanı ve ABD ile müzakereler de dahil olmak üzere ülkenin karar vericisi konumunda.

Ancak İran’ın tamamının desteğini almış değil; İran halkı bölünmüş durumda ve bu ayrışma giderek derinleşiyor.

İran’da iki yıl önce rejime karşı büyük protestolar vardı.

Kadınlar da hak ve özgürlüklerini talep ederek bu protestolara katıldı.

Ama bu rejimin hâlâ destekçilerinin olduğunu, rejime bağlı bir silahlı kuvvet olduğunu görmezden gelemeyiz.

– Nafiseh Kohnavard, Ortadoğu Muhabiri

Bunun net bir cevabı yok.

Son birkaç yılda, hükümeti değiştirebilecek birleşik bir muhalefetin olmadığını gördük.

Şu anda farklı seçenekler var. Bunlardan biri de eski İran Şahı’nın sürgündeki oğlu ve şu anda yurt dışında yaşayan Rıza Pehlevi.

İran’ın içinde ve dışında destekçileri var ama kaç kişi olduklarını bilemiyoruz.

İran’da ona karşı çıkanlar da var. Bunlara reformistler de dahil.

Yaklaşık 40 yıl önce devrilen İran monarşisine geri dönmek istemeyebilirler.

Yani yerine birinin gelip gelmeyeceği henüz belli değil.

– Nafiseh Kohnavard, Ortadoğu Muhabiri

Fordo, Tahran’ın yaklaşık 200 km. güneyinde yer alıyor ve İran’ın sahip olduğu iki kritik zenginleştirme tesisinden biri.

Korunması için bir dağın altına inşa edilmişti.

Fordo daha önce İsrail Savunma Kuvvetleri (IDF) tarafından vurulmuştu.

Ancak saldırıların İran’ın karadan havaya füzelerini ve etrafındaki hava savunma kabiliyetlerini hedef alarak, onu daha savunmasız hale getirmeyi amaçladığı düşünülüyor.

– Mikey Kay, Security Brief Programı Sunucusu

İran’ın nükleer bomba üretmeye çalışıp çalışmadığını kesin olarak bilen tek kişiler, İran’ın en güvendiği nükleer bilim insanları, güvenlik yetkililerinin iç çekirdeği ve dini liderin kendisidir.

Ancak bu ayın başlarında, BM’nin nükleer düzenleyicisi olan Uluslararası Atom Enerji Ajansı’nın (IAEA), İran’ın yaklaşık 20 yıl aradan sonra ilk kez nükleer silahların yayılmaması yükümlülüklerini ihlal ettiğini tespit etmesiyle alarm verildi.

İran, sivil nükleer amaçlar için ihtiyaç duyulan seviyenin çok ötesinde, yüzde 60 oranında zenginleştirilmiş yaklaşık 400 kg uranyum biriktirdi.

BM ajansı, İran’ın tam işbirliği yapmadığını ve nükleer materyalin nükleer silahlara yönlendirilmediğini doğrulayamadığını belirtti.

Ancak bu, İran’ın bir bomba üretme yolunda yarıştığı anlamına gelmiyor.

İsrail ordusu geçen hafta yaptığı açıklamada, “Son birkaç ayda elde edilen istihbarat, İran’ın nükleer silaha her zamankinden daha yakın olduğunu gösteriyor” dedi.

Mart ayında ABD Ulusal İstihbarat Direktörü Tulsi Gabbard, Kongre’ye yaptığı açıklamada, “İran’ın eşi benzeri görülmemiş miktarda silah sınıfı uranyum stoğu olmasına rağmen nükleer silah üretme niyetinde olmadığı görülüyor” demişti.

İran ise her zaman nükleer programının tamamen barışçıl olduğunu savundu.

– Frank Gardner, Güvenlik Muhabiri

İsrail yaklaşık 90 nükleer savaş başlığına sahip olduğu tahmin ediliyor.

Ama gerçek cevabı bilmiyoruz.

İsrail bugüne kadar nükleer silah sahibi olduğunu ne doğruladı ne de yalanladı.

İsrail, daha fazla ülkenin bombaya sahip olmasını önlemek için yapılan küresel bir anlaşma olan Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması’nın tarafı değil.

Nükleer silaha sahip olmak için üç bileşene ihtiyaç vardır:

İsrail’in yukarıda belirtilen hususlara ilişkin açık bir açıklaması bulunmuyor.

– Mikey Kay, Security Brief Programı Sunucusu