İki yıl önce 100 ülkeye yayılan ve 10 ayda kontrol altına alınan maymun çiçeği yine ortaya çıktı. Sağlık Bakanlığı, Türkiye’de herhangi bir vaka görülmediğini ve tedbir ya da kısıtlama gerektirecek bir durum olmadığını söyledi. Fakat vatandaşlar da endişe hakim. Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Esin Şenol, maymun çiçeğine dair merak edilenleri 10Haber’den Özgür Gökmen Çelenk’e anlattı.
DSÖ’nün M çiçeği ile ilgili küresel acil durum ilan etmesi ne anlama geliyor? Acil durum kararı ne zaman alınır?
Küresel acil durum ilanı, dünyayı tehdit eden ciddi bir hastalık riski olduğunda alınır. Bu ilan, tüm dünyaya şu mesajı verir: “Hastalık hızla yayılıyor, yüksek ölüm oranına sahip ve sağlık sistemlerine ciddi yük bindirebilir. Salgını durdurmak için gerekli önlemleri alın.
DSÖ, M çiçeği ile ilgili Temmuz 2022’de de küresel acil durum ilan etti. Hastalık şimdi neden daha fazla dikkat çekti?
O dönemde M çiçeği salgını Afrika dışında ilk kez yaygınlık kazandı. Aralarında Türkiye’nin de olduğu yaklaşık 100 ülkede hastalık tespit edildi. Dünya çapında yaklaşık 100 bin kişiyi etkiledi ve 200’den fazla ölüme neden oldu. Ancak salgının kontrol altına alınmasıyla yaklaşık 10 ay sonra yani Mayıs 2023’te acil durumu kaldırdı.
Şu anda daha fazla dikkat çekmesinin sebebi yeni bir varyantın (klad 1b) ortaya çıkması. Bu varyant daha hızlı yayılıyor ve daha yüksek ölüm oranlarına sahip.
Yeni varyant yalnızca Afrika’da mı görüldü?
Eylül 2023’ten beri Afrika’da klad 1b’nin yol açtığı M çiçeği salgını devam ediyor. Ocak 2024 tarihinden günümüze kadar yani son sekiz ayda yalnızca Kongo’da 15 bin 600 kişi hastalandı, 537 kişi ise hayatını kaybetti. Ruanda, Burundi gibi komşu ülkelerin de aralarında olduğu 12 ülkeye daha yayılım oldu. Zaten bu hızlı yayılım ve yüksek ölüm oranı nedeniyle geçen hafta önce Afrika Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (Afrika CDC), ardından DSÖ acil durum ilan etti. Geçen perşembe yeni varyant ilk kez Afrika dışında bir ülkede, İsveç’te görüldü. Muhtemelen başka ülkelerde de görülecektir.
Virüs ne kadar öldürücü?
2022’deki salgında ölüm oranı binde 2’ydi. Şimdi hastalananlarda ölüm oranı yaklaşık yüzde 3-4.
M çiçeği nasıl bulaşıyor?
Esas bulaşma yolu, hasta bir kişiyle yakın deri temasıdır. Bu temaslar arasında sarılma, dokunma, tokalaşma, cinsel temas gibi fiziksel etkileşimler yer alır. Ayrıca hasta bir kişinin kullandığı çarşaf, havlu, giysi gibi kişisel eşyaların ortak kullanımıyla da virüs bulaşabilir.
Ağızdan ağıza temas, nefesle ve konuşma sırasında damlacıklar yoluyla da bulaşabileceği düşünülüyor.
2022’deki salgın erkekle seks yapan erkekler arasında daha yaygındı. Mevcut salgın ise başta kadınlar ve 15 yaş altı çocuklar olmak üzere herkesi etkiliyor.
Belirtiler temastan ne kadar süre sonra ortaya çıkıyor?
Ortalama 6-13 gün sonra…
İlk çıkan belirtiler neler?
Önce ateş, kırıklık, halsizlik, eklem ağrılarıyla başlıyor. Yani insanlar grip geçirdiklerini zannediyor. Ayrıca boyunda lenf bezleri şişiyor. Sonra da yüzde, ağız içinde, genital bölgede, el içi ve ayak tabanında döküntüler başlıyor. Bu döküntüler zamanla içi sıvı dolu kabarcıklara dönüşebiliyor.
Ama M çiçeği hastalığı herkeste bağıra bağıra görünmüyor. Bazı insanlarda uyuzla veya alerjik döküntülerle karışabiliyor.
Vücutta kalıcı hasar bırakır mı?
Genellikle iyileşen bir hastalık. Ama miyokardit dediğimiz kalp kası tutulumu yapabilir. Ölüm oranının çok yüksek olduğunu hatırlatayım. 100 vakadan üç-dördü hayatını kaybediyor. COVID’in ilk dönemlerinde ölüm oranı 100 vakada 2,5’ti.
M çiçeğinin çiçek hastalığıyla bir ilgisi var mı?
Evet, var. M çiçeği virüsü çiçek hastalığı virüsünün yakın akrabası.
Aşıyla önlenebilir mi?
Evet, M çiçeği aşıyla önlenebilir. ABD’de 2019 yılında onaylanan Jynneos adında bir aşı var. Bu aşı hem çiçek hastalığına hem de M çiçeğine karşı etkili. Ancak bu aşının tedarikinde ciddi sorunlar yaşanıyor. Özellikle Afrika’da yaklaşık 10 milyon doz aşıya ihtiyaç varken aşı üreticisi firma Afrika’ya yalnızca 15 bin doz aşı bağışlamış durumda. Bu sayının ihtiyaç duyulan miktarın çok altında olması salgının kontrol alınmasını ciddi şekilde tehlikeye sokuyor.
Türkiye’de hiç vaka görüldü mü?
2022 yılındaki salgında Türkiye’de de vakalar saptandı. Fakat Sağlık Bakanlığı kaç kişi olduğunu açıklamadı. Amerikan Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri’ne (CDC) göre 2022’de ülkemizde 12 kişide M çiçeği görüldü. Bakanlık önceki gün 2024 boyunca hiç vaka görülmediğini açıkladı.
M çiçeği sizce COVID-19 gibi bir pandemiye sebep olur mu?
Hayır, bence pandemiye yol açmaz. Ancak önümüzdeki yıllarda dalgalar halinde yeniden ortaya çıkabileceğini ve bizi rahatsız etmeye devam edeceğini düşünüyorum.
M çiçeği insandan kedi köpek gibi evcil hayvanlara geçer mi?
CDC’nin yaptığı yeni bir çalışmaya göre kedi ve köpek gibi evcil hayvanların üzerinde M çiçeği PCR ile tespit edilse de bu hayvanlarda aktif bir enfeksiyon geliştiğine dair bir kanıt yok.
Bu arada sincap, fare gibi kemirgenlerden insanlara M çiçeğinin geçebildiğini not düşelim.
***Mutluluk, adalet, özgürlük, hukuk, insanlık ve sevgi paylaştıkça artar***