Karadeniz gazında ‘müjde’ dönemi sona erdi

Temmuz ve Ağustos ayında doğalgaz ve elektriğe yapılan zamlardan sonra ortaya çıkan tepkiyi önlemek için ekonomi yönetimi ve bürokrasi Karadeniz gaz sahasındaki doğalgaz, Gabar’da petrol, güneş ve rüzgâr gibi yenilenebilir kaynaklardan üretilen elektrikte kırılan rekorlardan söz ediyor.

BirGün’den Havva Gümüşkaya’nın haberine göre, enerjide dışa bağımlılığın azalacağına ilişkin pembe tablolar oluşturup gelen zamların enerji ithalatından kaynaklandığı algısı yaratılıyor. Ancak sektör uzmanları bu pembe tabloların inandırıcılığının olmadığını ifade ederek özellikle Karadeniz’deki “Doğalgaz keşfi”nin aceleci ve hatalarla dolu bir süreç olduğuna dikkati çekiyor.

2020 yılından bu yana süren Karadeniz’de gaz macerasında gelinen nokta, vaat edilenin çok gerisinde bulunuyor. Enerjide dışa bağımlılığın azaltılacağı sosuyla sunulan ve milyarca dolar harcanan Karadeniz gazında bugüne kadar geçen sürece ayna tuttuk.

‘Müjde’ dönemi

Fatih gemisi, derin sondajın başlamasından bir ay sonra 21 Ağustos 2020’de Karadeniz’de gerçekleştirdiği sondajda 2 bin 117 metre su derinliğinde yürütülen, 4 bin 575 metre sondaj hedefine ulaşılmasına bin 55 metre varken 320 milyar metreküp doğalgaz rezervi bulunduğu açıklandı.

AKP’li Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “müjde” olarak açıkladığı rezervin, 17 Ekim 2020’de 85 milyar metreküp artışla toplam 405 milyar metreküpe ulaştığı bildirildi. Karadeniz’deki gaz rezervi, 4 Haziran 2021’de Amasra-1 kuyusundaki 135 milyar metreküplük “keşfin” ardından toplamda 540 milyar metreküpe çıktı.

Erdoğan, Aralık 2022’de ise bölgedeki toplam rezervin 710 milyar metreküpe ulaştığını duyurdu. Ancak Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na bağlı bir kuruluş olan MAPEG, doğalgaz rezervinin 543 milyar metreküp olduğunu belirtiyor.

Seçim telaşı

Doğalgaz keşfinin ardından iktidarın tek amacı gazın yüzeye çıkarılmasını 2023 genel seçimlerine yetiştirmek oldu. Yeterli sondaj çalışmaları yapılmadan gazı çıkarma çabası eleştirilere neden olsa da Nisan 2023’te Filyos Gaz İşleme Tesisi “Karadeniz Gazı Devreye Alma Töreni” ile Erdoğan’ın katılımıyla açıldı.

İlk fazda günlük gaz üretiminin 10 milyon metreküp olacağı, Faz-2’de 40 milyon metreküpe, Faz-3’te ise 60 milyon metreküpe ulaşacağı belirtildi.

Erdoğan “2023’ün birinci çeyreğinde ilk fazda üretilecek günlük 10 milyon metreküp doğalgazı milli iletim sistemimize aktarmış olacağız” dedi.

EPDK verilerine göre sahada ilk üretim faaliyeti, günlük ortalama 2,49 milyon metreküp olmak üzere Eylül 2023’te aylık 74,714 milyon metreküp ile başladı. 2024 Mayıs sonu verilerine göre 2024’ün ilk beş ayında günlük üretim ortalama 3,47 milyon metreküp, Mayıs ayında ise 4,86 milyon metreküp oldu.

Bakan Bayraktar ise üretimin arttığını, günde 5,5-6 milyon metreküp üretildiğini bildirse de mevcut tablo, ilk yıl için öngörülen günlük 10 milyon metreküp hedefine ulaşmanın güç olacağına işaret ediyor.

Son güncellemede ise üretimin ilk etapta 2025 yılının ilk çeyreğinde 10 milyon metreküpe çıkarılması hedefleniyor. Bakan Albayrak’a göre ise 2026 yılının üçüncü çeyreğinde sahadan günlük 20 milyon metreküp gaz üretilmiş olacak.

Sektör uzmanları gazın içerdiği yüksek oranda kum ve su nedeniyle sistemin sık sık arızalandığını ve bu nedenle verimin düşük olduğunu ifade ediyor.

Üretimin günde 40 milyon seviyesine çıkması halinde ayda 1,2 milyar metreküp, yılda 14,4 milyar metreküp gaz üretilebilecek. Doğalgaz tüketimi 2023 yılında 50 milyar metreküp olarak hesaplandı. Böylece 40 milyon hedefine ulaşılsa dahi yıllık tüketimin yalnızca dörtte birini karşılayabilecek düzeyde.

Bedava gaz balonu

Filyos Gaz İşletme Tesisi’nin seçim arifesindeki açılışında seçimlerin yapılacağı Mayıs ayında tüm konutlara doğalgazın bedava verileceği açıklandı. Tüketimin faturalandırılmadığı ayda tüketim bir önceki yılın Mayıs ayına göre ikiye katlanarak 1,8 milyar metreküp oldu. Daha sonra ise gelir durumları dikkate alınmaksızın tüm konut tüketicilerinin aylık 25 metreküplük gaz tüketimi kalan on bir ay boyunca faturalandırılmadı.

Uygulama ile yaklaşık 5 milyar metreküp gaz bedelsiz olarak tüm tüketicilere bedava verildi. Kamu kaynakları üzerinden yapılan bu uygulamanın faturası ise yaklaşık 1,5 milyar dolara mal oldu. Üstelik EPDK verilerinde Karadeniz gazının sisteme Eylül ayında dâhil edildiği anlaşılırken bedava gazın ithalat yoluyla temin edildiği açığa çıktı. Karadeniz gaz sahasında üretilen gaz, bedava verilen gazın küçük bir bölümünü oluşturdu.

Ayrıca TÜİK Mayıs 2023’te enflasyonunu hesaplarken doğalgaz için “sıfır fiyat” yöntemi uyguladı. Böylece doğalgaz fiyatının yansıdığı konut harcamaları aylık yüzde 13,79 geriledi. Uygulamanın da etkisiyle enflasyon 2021 sonlarından itibaren ilk kez yüzde 40’ın altına geriledi. Memur ve emeklilerin alacağı zammı da etkiledi.

Sözleşme şaibesi

Gazın çıkarılması için ilk çalışmaların yapım işleri Schlumberger-Subsea7-Wood konsorsiyumu ile yapılan sözleşme ile verildi. Firmanın borsaya yaptığı açıklamalar ile işin kapsamının deniz altı üretim sistemleri, kuyu tamamlama faaliyetleri, deniz bağlantı hatları ve erken tesisi olduğu anlaşıldı. Uluslararası medyaya sözleşme bedelinin 3,2 milyar dolar olduğu yansıdı. Ancak bu tutarın 10 milyar dolara ulaştığına ilişkin iddialar bulunuyor.

Boru hattında meydana gelen hasar ve arızalar nedeniyle 10 milyon metreküp üretim hedefine ulaşmak için yeni çözüm olarak gazın deniz tabanından çıkarıldıktan sonra üretim gemisine taşınması, gemide işleme tutulması ve gerekiyorsa gazın basınçlanarak Filyos’a boru hattı ile iletimi planlanıyor.

Uzmanlar, hedeflenen üretim düzeyine kısa sürede ulaşılmasını imkânsız görüyor.

Bayraktar’a sordu

Karadeniz gaz sahasında bulunan gazın üretim maliyetine ve iddialara ilişkin CHP Milletvekili Vehbi Bakırlıoğlu’nun Enerji Bakanı Alpaslan Bayraktar’ın yanıtlaması istemiyle verdiği bir soru önergesi, bulunuyor.

15 sorudan oluşan önergede yer alan ‘Fatih, Yavuz, Kanuni ve Abdulhamid Han sondaj gemilerinin keşif çalışmalarına başladığı tarihten bugüne kadar buldukları doğal gaz rezervi miktarı ve faaliyetlerinin toplam maliyeti nedir?’, ‘Sakarya gaz sahasında bugüne kadar yapılan işlerin toplam maliyeti nedir? İkinci faza geçilmesi durumunda toplam maliyet ne olacaktır?’, ‘Bugüne kadar üretilen doğal gazın metreküp maliyeti nedir?’, ‘Schlumberger-Subsea Seven ve Wood konsorsiyumuna ödenen bedel nedir?’, ‘Deniz dibine döşenen boru hattı için İtalyan Saipem’e ne kadar para ödenmiştir?’ soruları yanıtsız kaldı.

Bakan Bayraktar imzasıyla verilen yanıtta Sakarya Gaz Sahası Projesi Geliştirme Faz-2 projesi kapsamında üretim faaliyetlerinde kullanılmak üzere yüzer üretim tesisi tedarik edildiği belirtildi.