İran’da halk, Parlamento seçimleri için sandık başında; hangi parti ve gruplar yarışıyor?

İran’da halk, Parlamento ve Uzmanlar Meclisi seçimleri için sandık başına gitti. 

Ülkede, milletvekili seçimleri dört yılda bir, Uzmanlar Meclisi seçimleri ise sekiz yılda bir gerçekleştiriliyor. 

Ekonomik, siyasi ve sosyal sorunların yanı sıra insan hakları ihlalleri, idamlar ve yaptırımlar nedeniyle rejime yönelik hoşnutsuzluğun arttığı bir ortamda, seçimlere katılımın düşük olması öngörülüyor.

Yönetim ise, Mahsa Amini isimli Kürt kadının 2022 yılında gözaltında ölümüyle alevlenen ve aylar süren kitlesel protestolar sonrası zedelenen meşruiyetini yeniden güçlendirmek için büyük bir katılım arayışında.

İran halkı, milletvekili seçiminin yanı sıra, ‘Uzmanlar Meclisi’ olarak bilinen ve dini lideri atamak ve görevden almak gibi önemli görevlere haiz dini organın 88 üyesini belirlemek için de oy kullanacak. 

İşte İran seçimlerine dair bilinmesi gerekenler

Aday inceleme süreci

İçişleri Bakanlığı’na göre 290 üyeli Meclis için rekor sayıda (15 binden fazla) aday, Muhafız Konseyi’nin elemesinden geçerek adaylık için kayıt yaptırdı. 

Muhafız Konseyi, İslam’a bağlılığı, dini hukuk sistemine ve İran İslam Cumhuriyeti’ne olan inancı değerlendiren, din adamları ve hukukçulardan oluşan sert bir organ olarak biliniyor.

Katı tutumu ile bilinen kurum, Uzmanlar Meclisi oylamasında aday olmak için müracaat eden 510 aday arasından 144 din adamına yeterlilik verdi. 

‘Ilımlı’ duruşa sahip eski Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’nin yarışa katılması Muhafız Konseyi tarafından engellenmişti.

Seçimlerde 103 siyasi parti yarışacak

İran İçişleri Bakanlığı, seçimlerde 103 ulusal ve yerel partinin yarışacağını açıkladı. Ancak İran’da düzenli parti üyeliği veya detaylı parti platformları geleneği bulunmuyor. Siyaset kişilere ya da ideolojilere endeksli bir doğrultuda ilerliyor. 

Ülkede siyasi partilerin olmaması nedeniyle aynı ideolojiye (fikre) yakın kişiler ortak liste üzerinden seçim yarışına katılıyor.

Reform yanlıları seçimlerde olmayacak

Eski Cumhurbaşkanı Mahmut Ahmedinejad’ın ikinci dönem için yeniden seçilmesine itiraz ederek 2009’da siyasi ana akımından uzaklaştırılan reformistler, bu defa hiçbir aday listesini desteklememe kararı aldı. 

‘Reformistler’ diye tanımlanan reform yanlısı adaylar, 2020’de Meclis seçiminde kitlesel diskalifiye ile karşı karşıya kalmıştı. 

Reformistler, İran İslam Cumhuriyeti’nin yıkılmasından ziyade kademeli olarak değişmesini istiyor. 

Ancak sosyal ve siyasi özgürlükleri artırmaya yönelik yıllar süren başarısız girişimlerin ardından, gündemleri 2022’de protestocular tarafından yetersiz bulunarak reddedildi.

Yarış muhafazakarlarla radikal muhafazakarlar arasında geçecek

1 Mart seçimleri için aylar süren pazarlıklar sonucunda sertlik yanlısı iki büyük grup, bir muhafazakâr ve bir de merkezci grup gibi çeşitli koalisyonlar ortaya çıktı. 

Bazı adaylar birden fazla grup tarafından destekleniyor. 

Sokaktaki vatandaşa göre seçimler, muhafazakârlarla radikal muhafazakârlar arasında geçecek.

İşte siyasi partiler, koalisyonlar ve gruplar

İslam Devrimi Koalisyonu Güçleri

Devrim Muhafızları ve onlara bağlı Besiç milislerinin eski üyeleri ile Dini lider Ayetullah Ali Hamaney’e sadık diğer kişilerden oluşan en büyük sertlik yanlısı grubun parlamentodaki hakimiyetini sürdürmesi bekleniyor.

Bu partiler arasında ‘İslam Devrimine Adanmışlar ve Yol Arayanlar’, ‘İslam Devrimi İstikrar Cephesi’, ‘İslami Koalisyon Partisi’ ve ‘Muharip Din Adamları Birliği’ gibi partiler yer alıyor.

İslam Devrimi Güçleri Halk Birliği

İslami köktendinci kampın en uç noktası olarak görülen grup, Şiilerce kutsal sayılan Kum kentinde bulunan dini kurumlardaki en radikal figürlere bağlı.

Birlik Konseyi

Bu gruba mensup politikacılar, İran İslam Cumhuriyeti’nin ideallerine bağlılıkları nedeniyle kendilerini “ilke odaklı” politikacılar olarak tanımlıyor ancak Batı’ya nispeten daha az düşman olmaları nedeniyle sertlik yanlılarından ayrılan muhafazakârlar olarak biliniyor. Esnaf sınıfının güçlü desteğine sahipler.

Millet’in Sesi

Bazı ılımlı ve merkezci partiler tarafından desteklenen koalisyon, kendisini İran’ın en büyük bağımsız oluşumu olarak tanıtıyor ancak reformistlerin desteğinden yoksun. Koalisyonun Tahran’daki 30 sandalye için bir aday listesi bulunuyor. 

İranlılar ne diyor?

Uluslararası medyaya konuşan bazı İranlılar, ülkedeki ekonomik sıkıntıların seçimden uzak durmalarının nedeni olduğunun altını çiziyor. 

Enflasyonun yüzde 50’lerde olduğu ülkede işsizlik, genç İranlılar arasında yüzde 20 civarında seyrediyor.

Tahran’da yaşayan 55 yaşındaki meyve tüccarı Haşim Amani, “Oy kullanmayacağım. 2021’de Reisi’nin cumhurbaşkanı olması için hükümetteki benzer kişilerin birlikte çalışabileceği ve benim de daha iyi bir hayat kurabileceğim umuduyla oy verdim. Karşılığında aldığım şey; her şeyin fiyatının fırlaması oldu.” dedi.

Yine başkentten 53 yaşındaki taksi şoförü Murteza da hayal kırıklığını dile getirenlerden. 

Murteza, “Neden oy kullanayım? Daha önce çok defa oy verdim ama üç kızımın eğitim masraflarını karşılıyorum. Hâlâ kiracıyım ve sürekli olarak daha yoksul bir bölgeye taşınıyorum.” diyor. 

42 yaşındaki Marziye Mukaddem ise oy kullanacak olanlardan. 

Oy vermeyi ‘dini bir vecibeye’ benzeten Mukaddem, ülkenin “başörtüsü gibi İslami kültürü de geliştirmesi” gerektiğini söylüyor.

32 yaşındaki banka memuru Abbas Kazımi, İran’ın yasama organını on yıllardır kontrol eden sertlik yanlılarının etkisinden korunmak için sandık başında gideceğini belirtiyor.

Oy verme süreci ve sonuçların açıklanması

Petrol ve doğal gaz rezervleri açısından dünyanın en zengin ülkelerinden olan ancak dış yaptırımlar nedeniyle ekonomik krizin pençesinde bulunan 87 milyon nüfuslu ülkede yaklaşık 61 milyon kayıtlı seçmen bulunuyor.

Oy pusulaları çoğunlukla elle sayılacağından nihai sonuçların üç gün boyunca açıklanması beklenmiyor. Ancak kısmi sonuçlar daha erken ilan edilebilir.

İran Anayasası, dini azınlıklar için parlamentoda beş sandalye ayrılmasını zorunlu kılıyor.

İran Parlamentosu, Hamaney tarafından belirlenen dış ilişkiler ve nükleer gelişmeler gibi alanlarda politika belirlemiyor.

Analistlere göre sertlik yanlılarının parlamentodaki hakimiyetlerini sürdürmesi öngörülüyor.