Pakistan’da seçimler: Hangi adaylar ve partiler yarışıyor, değişim olacak mı?

Nükleer silah sahibi 241 milfyon nüfuslu ülkede on yıllardır devam eden ekonomik kriz, Uluslararası Para Fonu (IMF) bünyesinde uygulanan ağır kurtarma programı, yüksek enflasyon ve diğer sorunlara rağmen manşetler, son seçimin galibi eski Başbakan İmran Han’ın hapse atılmasını ilk sıraya taşıyor.

76 yıllık ülke tarihinde ordunun yönetime el koyması, sıkıyönetim, siyasi çalkantılar, militan grupların yükselişi ve Hindistan’la savaşların gölgesindeki 12’inci seçim yapılıyor. 

Parlamento’nun alt kanadında (Ulusal Meclis), kadınlar ve azınlıklar için ayrılan 70 sandalye dahil toplam 266 sandalyeden pay almak için 44 siyasi parti yarışıyor.

Yasalar gereği, seçimden sonra yeni parlamento bir başbakan seçecek. Hiçbir partinin salt çoğunluğu sağlayamaması halinde ise mecliste en çok sandalyeye sahip parti, koalisyon hükümeti kurabilir.

Yarışta kimler yer alıyor?

Kadınların rolünün sembolik olmaktan öteye gidemediği Pakistan siyasetine erkeklerin yanı sıra üç parti hakim. 

Bunlar; Pakistan Müslüman Ligi-Navaz (PML-N), Pakistan Tahrik-i İnsaf (Pakistan Adalet Hareketi / PTI ) ve Pakistan Halk Partisi (PPP).

En büyük parti PML-N. Oy pusulasında iki eski başbakan, Navaz Şerif ile kardeşi Şahbaz Şerif yer alıyor.

Siyasi bir hanedanın (ailenin) üyesi olan Bilaval Butto Zerdari liderliğindeki PPP ise ülkenin güneyinde bir güç tabanına sahip. 

Bilaval Butto Zerdari’nin her ne kadar başbakanlık için yeterli oyu alması pek mümkün görünmese de Navaz Şerif liderliğindeki bir koalisyon hükümetinin parçası olabilir.

Ancak Pakistan’da kamuoyunun gündeminde asıl PTI’nin kurucusu, eski efsanevi kriket oyuncusu ve İslamcı siyasetçi İmran Han’ın oy pusulasında yer almaması bulunuyor.

Pakistan’da yolsuzluk iddiaları ve davalarının başbakanların peşini bırakmaması bir norm haline gelmiş birçok lider tutuklanmış, diskalifiye edilmiş ya da görevden alınmış olsa da eski Başbakan İmran Han’a karşı yürütülen yasal sürecin yoğunluğu daha önce görülmüş türden değil 

Han halihazırda cezaevinde ve üçü geçen hafta olmak üzere şu ana kadar hakkında dört mahkumiyet kararı verildi. Bu nedenle seçimlere katılması ve kamu görevinde bulunması da yasaklanmış durumda. 

Günler içerisinde 10 yıl, 14 yıl ve son olarak 7 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Hakkında açılan 150’den fazla dava devam ediyor. 

Partisi PTI, kampanya için adil bir şans tanınmadığını belirtiyor. 

Muhafazakar Müslüman ülkenin bir bölümüne hitap eden küçük çağlı, dini siyasi partilerin çoğunluğu elde etme şansı yok ama onlar da koalisyon hükümetinin bir parçası olabilirler. 

Pakistan ordusu ise oy pusulalarında yer almasa da perde arkasındaki gerçek ve tek güç sahibi. 

Güney Asya ülkesinin 76 yıllık tarihinin yarısından fazlasında ülkeyi ordu yönetti. Hükümet kararlarının çoğunda yine son sözü hep asker söyledi. 

Yeni hükümeti bekleyen asıl konular neler?

Yeni hükümetin uzun bir yapılacaklar listesi bekliyor olacak. Bunlar;

Ekonomiyi düzeltmek, Taliban yönetimindeki komşu Afganistan’la ilişkileri rayına oturtmak, çöken altyapıyı onarmak ve süregelen elektrik kesintilerini çözmek. Bir de bunlara ilaveten dini ve ayrılıkçı militan grupları kontrol altına almak.

Pakistan, döviz rezervlerini desteklemek ve temerrüde düşmemek için Uluslararası Para Fonu ile Çin ve Suudi Arabistan gibi zengin müttefiklerinin ülkeye milyarlarca dolar finansman sağladığı kurtarma paketlerine bel bağlamış durumda. Temmuz 2023’te uzun süredir beklenen 3 milyar dolarlık kurtarma paketini onaylayan IMF, bu yıl da yüzde 24 civarında seyreden yüksek enflasyonun devam edeceği ve yoksulluk seviyesinin artacağı uyarısında bulundu.

Dünyanın geri kalan birçok ülkesi gibi Pakistanlılar da artan hayat pahalılığı ile boğuşuyor. Halk, geceleri gaz kesintileri ve saatler süren elektrik kesintileri ile mücadele ediyor. Şu ana kadar hiçbir hükümet elektrik krizini çözemedi.

Afganistan’da yönetimi elinde bulunduran Taliban örgütü yöneticileriyle ilişkiler, Pakistan’ın ülkede yasa dışı olarak yaşayan ve aralarında yaklaşık 1,7 milyon Afgan’ın da bulunduğu yabancıları tutuklama ve sınır dışı etmeye başlamasının ardından bozuldu. İki komşu düzenli olarak sınır ötesi militan saldırılarından birbirlerini sorumlu tutuyor ve çatışmalar genellikle önemli geçitleri kapatıyor.

Pakistan, 2022 yazında 1,700 kişinin ölümüne, bir noktada ülkenin üçte birinin sular altında kalmasına ve milyarlarca dolarlık hasara neden olan sel felaketiyle harap oldu. 

İngiltere merkezli Islamic Relief isimli yardım kuruluşuna göre, hasar gören ve yıkılan evlerin sadece yüzde 5’i tamamen yeniden inşa edilebildi.

Pakistan Talibanı (Tahrik-i-Tulebayı Pakistan), hükümeti devirmek ve İslami bir halifelik kurmak için yeniden savaşa başladı. 

Öte yandan ülkenin güneybatısında Beluç ayrılıkçılar bağımsızlık ve ülke kaynaklarından daha fazla pay istiyor. Beluç silahlı gruplar zaman zaman güvenlik güçlerine saldırıyor.

Atmosfer nasıl?

Pakistanlıların çoğu yıllardır devam eden siyasi çekişmeler ve yaşam standartlarında hiçbir iyileşme olmamasından bıkmış durumda. Sokaktaki insanlar, bu seçimden sonra da işlerin farklı olacağına inanmadığını söylemekten çekinmiyor. 

İmran Han’ın adaylıktan diskalifiye edilmesi, ‘sadakatlerini sandıkta gösterme’ sözü veren destekçilerini çileden çıkardı. Ancak Han ve takipçileri üzerindeki yoğun yasal ve güvenlik baskısı onları ağır biçimde yıpratmış halde. 

Ayrıca PTI seçmenlerinin tamamının sandığa gidip gitmeyeceği belli değil. 

Analistlere göre oylarının adil bir şekilde sayılacağının garantisi yok.

Pakistan Dışişleri Bakanlığı, aralarında Avrupa Birliği ve yabancı elçiliklerin de bulunduğu 92 uluslararası seçim gözlemcisinin görev yapacağını açıkladı.

Kamuoyunun hissiyatını şekillendiren bir diğer faktör de, hapis cezası çekmemek için dört yıl yurtdışında sürgünde kalan ve Ekim 2023’te Pakistan’a dönen eski Başbakan Navaz Şerif’in gelişi oldu.

Dönüşünden birkaç hafta sonra hakkındaki mahkumiyet kararları bozuldu ve dördüncü kez göreve gelme şansını elde etti. 

Yıllar süren tartışmalara rağmen, büyük bir popülariteye sahip. Uzmanlara göre, Navaz Şerif’in başbakanlığa giden oldukça düz bir yolu var gibi görünüyor.

Pakistan’a yumuşak ama hızlı geri dönüşüyle Navaz Şerif ve önünde aşılmaz gibi görünen yasal engelleri bulunan İmran Han, seçim yarışının öne çıkan iki ismi. 

Bu, mevcut şartlarda birçok kişiyi Navaz Şerif’in kazanmasının neredeyse kesin olduğuna inandırıyor. 

İnsan hakları örgütleri seçimin özgür ya da adil olma ihtimalinin düşük olduğunu belirtiyor. Uzmanlar, Han’ın 2022’de devrilmesinden bu yana yapılan tüm siyasi ‘saçmalıkların’ düzen karşıtı duyguları körüklediği uyarısında bulunuyor.

Bu da seçmenler arasında giderek artan bir ilgisizliği besliyor ve seçimin güvenilirliğini daha da zayıflatacak düşük bir katılım riski oluşturuyor. 

Hoşnutsuzluk ve bölünmelerin ortasında, Pakistan’da anlamlı değişiklikler üzerinde anlaşacak ve çalışacak güçlü bir koalisyon kurmak ise hayli zor olacak.

Pakistan’da patlamalar : 24 ölü

Bu arada seçimlere saatler kala yerel yetkililer ülkenin güneybatısındaki Belucistan eyaletinde seçim adaylarının ofislerinin yakınında meydana gelen iki patlamada 24 kişinin öldüğünü ve onlarca kişinin yaralandığını belirtti. 

Yetkililer yaptıkları açıklamalarda, oy verme kabinlerinde güvenliği artırdıklarını bildirdi. 

İlk saldırının Pişin bölgesinde bağımsız bir adayın seçim ofisi yakınlarında meydana geldiği ve 14 kişinin ölümüne neden olduğu belirtildi. 

Belucistan Eyalet Enformasyon Bakanı’na göre, Qilla Saifullah kasabasında meydana gelen ikinci patlama, dini bir parti olan Cemiyeti Ulemayi İslam’ın ofisinin yakınında gerçekleşti.

Buradaki patlamada da 10 kişinin yaşamını yitirdiği kaydedildi. 

Saldırının kim ya da kimler tarafından gerçekleştirildiği henüz bilinmezken olayın sorumluluğunu üstlenen de olmadı. 

Bir Seçim Komisyonu sözcüsü yaptığı açıklamada “Seçim Komisyonu, Belucistan Genel Sekreteri ve Genel Müfettişinden acil rapor istedi ve olayların arkasındakilere karşı harekete geçmeleri talimatını verdi” ifadesini kullandı.