Çöp, atık, arıtma, atık üretimi, belediye atığı, geri kazanım ve geri dönüşüm gibi oldukça farklı kavramlar mevcut. Peki bunlar ne demek? Geri dönüşümde Türkiye ne kadar başarılı?
Sürdürülebilir bir dünya için geri dönüşüm büyük bir önem taşıyor. Atık yönetimi doğayı korumak için olmazsa olmaz. Atık arıtma, çöp arıtma olarak da biliniyor.
Peki, atıklar hangi ekonomik faaliyetler neticesinde nasıl oluşuyor? Atıkların ne kadarı arıtılıyor? Atık arıtım çeşitleri neler? Arıtılan atıkların ne kadarı geri dönüşüm olarak değerlendiriliyor? Avrupa ülkelerinde ve Türkiye’de kişi başına artık üretimi ne kadar? Belediye atığı arıtımında Türkiye Avrupa’da kaçıncı sırada?
Atığı kim üretiyor?
“Geri dönüşüm oranı” kavramını sık sık duyar olduk. Ancak bu kavram tek başına çok anlamlı değil. Çöp, atık, arıtma, atık üretimi, belediye atığı, geri kazanma ve geri dönüşüm gibi oldukça farklı kavramlar mevcut.
Türkiye’de haneler; AB’de inşaat en büyük paya sahip
Ekonomik faaliyetlere göre atık üretimine bakıldığında Türkiye ile AB arasında ciddi farklar dikkat çekiyor. AB İstatistik Ofisi Eurostat’ın 2020 verilerine göre AB’de toplam atığın yüzde 37,5’i inşaatlarda üretiliyor. En büyük pay inşaatlara ait. Türkiye’de ise inşaatların payı yüzde 0 olarak görünürken en büyük pay yüzde 26,5 ile hanehalklarına ait. Yani evlerde üretilen atık.
Madencilik ve taş ocağı AB’de yüzde 23,4 paya sahipken Türkiye’de atıkların yüzde 25,6’sı bu sektörden kaynaklanıyor.
AB’de enerji toplam atığın yüzde 2,3’ünü oluştururken bu oran Türkiye’de yüzde 22,6.
En çok atık üreten ülkeler hangisi, Türkiye kaçıncı?
Avrupa’da en çok atık üreten ülke Almanya. Almanya 2020 yılında 401 milyon ton çöp üretti. Ardından Fransa (310 milyon ton), İngiltere (282 milyon ton) ve İtalya (175 milyon ton) geliyor.
Türkiye ise 36 ülke içinde 11. sırada bulunuyor. 2020 yılında Türkiye’de üretilen attık miktarı 108 milyon ton oldu. Romanya ve Bulgaristan’da atık üretiminin Türkiye’den fazla olması dikkat çekti.
Almanya ve Fransa ikilisi AB’deki atığın üçte birini üretiyor.
Kişi başına atık üretimi ne kadar?
Atık üretimi temel olarak ikiye ayrılıyor. İlki “ana mineral atıklar”. Bunların başında inşaat/hafriyat ile maden/taş ocağı atıkları geliyor. Eurostat bu yüzden kişi başına atık üretimini ikiye ayırıyor.
AB’de 2020 yılında kişi başına atık üretimi 4,8 ton oldu. 3,1 tonu ana mineral atıklar olurken 1,7 tonu ise ana mineral atıklar dışındaki atıklar oluşturdu.
Türkiye’de ise kişi başına toplam atık üretimi 1,3 ton oldu. Bunun 0,9 tonu ana mineral atıklar dışındaki atıklar oluştururken 0,4 tonu temel mineral atıklardan geldi.
Kişi başına atık üretiminde zirvede 21 ton ile Finlandiya bulunuyor. Türkiye ise 36 ülke içinde sondan ikinci sırada. Almanya’da kişi başına atık üretimi 4,8 ton; Fransa’da ise 4,6 ton.
Atık arıtma: Geri kazanım mı yoksa imha mı?
Peki, atık arıtma ne demek? Atık arıtma hangi yollarla yapılıyor? Atık arıtma temel olarak ikiye ayrılıyor: Geri kazanım ve imha.
Geri kazanım ise geri dönüşüm ve geri dolgu diye iki grupta değerlendiriliyor. Enerji geri kazanımı da başka bir işleme yöntemi. İmha da “gömme ve diğer” ve “atık yakımı” olmak üzere ikiye ayrılıyor.
AB’de arıtılan atığın yüzde 39,9’u geri dönüşüm olarak değerlendiriliyor. Geri dolgunun oranı ise yüzde 12,7. Enerji geri kazanımının oranı da yüzde 6,5. Böylece AB’de geri kazanımın toplam payı yüzde 59’u buluyor.
AB’de arıtılan atıkların yüzde 41’i ise imha ediliyor. Bunun neredeyse tamamına yakını (yüzde 40,4) gömülüyor.
Türkiye’de ise geri dönüşüm oranı yüzde 31,2 ve gömülerek imhanın oranı yüzde 67,7.
Atık arıtımında geri dönüşüm oranı kaç?
Arıtılan çöpler içinde geri dönüşüm oranı ülkelere göre büyük değişiklik gösteriyor. 2020 yılı verilerine göre AB’de arıtılan atıkların yüzde 39,9’u geri dönüştürülüyor. Geri dönüşüm oranı Türkiye’de ise yüzde 31,2.
Geri dönüşümün en yüksek olduğu ülke ise yüzde 83,2 ile İtalya. En düşük ülkeler ise yüzde 3 ile Sırbistan ve yüzde 5,2 ile Romanya’da.
Geri dönüşüm oranı Fransa’da yüzde 54,2; Almanya’da ise yüzde 44.
AB ülkeleri arasında bu kadar fark olmasının temel sebebi atık üretiminin kaynağı. Bazı ülkelerde inşaat ve madencilik çok yüksek orana sahipken bazılarında oldukça düşük.
AB’de belediye atığının yarısı; Türkiye’de yüzde 12’si geri dönüştürülüyor
Belediye atığı, belediyeler tarafından ya da belediyeler adına toplanan atıkları temsil ediyor; asıl kısım evsel (hanehalkı) atıklardan oluşuyor, fakat ticaretten, ofis binalarından, kurumlardan ve küçük işletmelerden alınan atıklar da buna dahil.
2021 yılında AB’de belediye atığının yüzde 49,6’sı geri dönüştürülürken Türkiye’de 2020 yılında belediye atığı geri dönüşüm oranı yüzde 12,3 oldu. Türkiye bu alanda 36 Avrupa ülkesi içinde sondan üçüncü oldu.
Belediye atığı geri dönüşüm oranının en yüksek olduğu ülke ise yüzde 71,1 ile Almanya oldu. İngiltere’de bu oran yüzde 44,1.
Türkiye, AB’nin ana çöp varış noktası
AB ülkeleri atıklarını ihraç da ediyor. Türkiye açık ara AB’nin en fazla çöp yolladığı ülke konumunda.
2021 yılında AB ülkeleri Türkiye’ye 14,7 milyon ton atık ihraç etti.
***Mutluluk, adalet, özgürlük, hukuk, insanlık ve sevgi paylaştıkça artar***