– Cumhuriyet tarihinde ilk kez 2022’de yıl içinde iki bütçe yapıldı. Bütçe yaz aylarını çıkaramayınca yılın ortasında başlangıç bütçesinin yüzde 61’i oranında ek bütçe yapıldı. İktisat uzmanı Mahfi Eğilmez, kişisel blogundaki yazısında, hem ek bütçenin ne anlama geldiğini yazdı hem de 2022 bütçesini analiz etti.
Mahfi Eğilmez’in ‘2022 Bütçesinin Kuşbakışı Analizi‘ başlıklı yazısı şöyle:
Yılın ortasında ek bütçe iki durumdan birisine işaret eder: (1) Başlangıç bütçesi hiçbir hesaba dayanmadan yapılmış ya da (2) Harcamalar o kadar artmış ki yapılan başlangıç bütçesi bunlara yetişemez olmuş. Belki üçüncü bir durum daha gerçekçi bir açıklamaya işaret eder: (3) Başlangıç bütçesi doğru dürüst hesaba dayanmadan yapılmış ve üstüne de harcamalar hızla artırılarak bütçeye sığılmaz hale gelmiş.
Bu gelişmelerin sonucunda 2022 yılı bütçesi şöyle tamamlandı:
Bütçe Gelirleri Açısından Durum
(1) Tablodan gördüğümüz kadarıyla bütçe gelirleri yüzde 99,1 artarken bütçe giderleri yüzde 83,9 artmış. 2022 yılı ortalama enflasyonu yüzde 72 oldu. Buna göre bütçe giderleri ortalama yıllık enflasyondan 11,9 puan fazla artarken bütçe gelirleri enflasyonun 27,9 puan üzerinde artış göstererek bütçe açığının düşmesine katkıda bulunmuş. (2) Gelirlerdeki bu yüksek artışın altında hangi gelirler olduğuna baktığımızda karşımıza başlıca üç vergi kaleminde yaşanan yüksek tahsilât artışları çıkıyor: Kurumlar vergisi (yüzde 185,1 artmış); 2022 yılı faizin düşürülmesi sonucunda kurumların kârlarının ciddi artışlar göstermesine yol açtı. Yüksek enflasyon dolayısıyla malların ileride daha pahalanacağını düşünen hane halkları ve şirkeliraer taleplerini öne çekince talep artmış, ona paralel olarak satışlar da artmış ve kurumlar daha fazla kâr ederek daha yüksek kurumlar vergisi ödemiştir. İthalde Alınan KDV (yüzde 121,1 artmış); 2022 yılında ithalat yüzde 38 oranında artış göstermiş ve dolayısıyla İthalde Alınan KDV’de de ciddi tahsilât artışları görülmüştür. Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) (yüzde 104,4 artmış); ÖTV, otomobil gibi lüks kabul edilen mallar üzerinden alınan bir vergi. Enflasyonist ortamda ileride fiyatının daha fazla artacağı düşüncesiyle bu tür mallara yönelik talep de artıyor ve dolayısıyla ÖTV tahsilatı da artıyor. Bu üç vergi gelirindeki tahsilat artışına ek olarak vergi dışı gelirlerde de yüzde 94,5 gibi enflasyonun 22,5 puan üzerinde bir artış gerçekleşmiştir. Vergi dışı gelirler uzunca bir süredir yüksek artışlar sergiliyor. Bunlar arasında devlet mallarının kiralanmasından, satışından elde edilen gelirler, bedelli askerlik geliri gibi gelirler yer alıyor.
Bütçe Giderleri Açısından Durum
(1) Tabloya göre faiz dışı giderlerin yüzde 84,9 ile ortalama enflasyonun 12,9 puan üzerinde arttığını buna karşılık faiz giderlerinin yüzde 71,9 ile tam olarak yıllık ortalama enflasyon kadar arttığı görülüyor. Faiz giderlerinde enflasyonun gerisinde kalan bu artış başarı gibi görünse de gerçek durum bu değil. 2022 yılında Kur Korumalı Mevduat adı altında bankalara yapılan ödeme 92,5 milyar lira olmuş. Bu ödeme bütçede ‘Mevduat ve Katılma Hesaplarının Kur Artışlarına Karşı Korunmasına İlişkin Giderler’ başlığı altında yer alıyor. Bir başka deyişle aslında faiz ödemesi olarak sınıflandırılması gereken bu ödeme faiz dışı gider olarak gösteriliyor. Bunu olması gereken kalem yani faiz ödemelerine eklersek faiz giderleri 403,4 milyar LİRA’ye yükseliyor. Bu durumda faiz giderleri 2021 yılına göre 71,9 değil yüzde 123 artmış oluyor. (2) Giderler arasında faiz giderleri dışında en önemli artışlar sermaye giderleri ve borç verme kaleminde yer alıyor. Bunlar da kamu kurumlarına ve özellikle kamu bankalarına bütçeden verilen destekleri içeriyor. 2022 yılında piyasaya müdahale amacıyla yapılan harcamalar bu kalemler üzerinden yapıldığı için artışlar yüksek oldu. (3) Buna karşın sermaye giderleri ve borç verme kalamin miktarları olması gerekenden çok düşük kaldı. Bunun da nedeni BOTAŞ’ın Rusya’ya olan 20 milyar Dolar tutarındaki borcunun Rusya tarafından ertelenmiş olması. Bu tutarın 2022 yılında gelmesi gereken tutarı kabaca 250 milyar lira olarak hesaplanıyor.
Bütçe Açığı Açısından Durum
Bütçe açığı 139 milyar lira olarak görünüyor. Oysa buna BOTAŞ’ın 2022’de ödemesi gereken 250 milyar lira eklersek gerçekte olması gereken açık 400 milyar liraya ulaşıyor. Türkiye, aslında borcu erteleyerek açığı ertelemiş ve seçimlere makyajlı bütçe açığıyla girmeyi tercih etmiş oluyor. Ne var ki ertelense de bu borç ödenecek. Ertelenen bu tutar 2023 bütçesi için ciddi bir sorun olarak karşımızda duruyor.
Bütçe, eskisi gibi bir bakışta her şeyin görülebileceği bir belge olmaktan çıktı. Artık her kalemin ince ince elden geçirilmesi, önünde arkasında saklanan bir şeyler olup olmadığına bakılması gerekiyor.
EK: 2022 Bütçe Gerçekleşmeleri Ayrıntı Tabloları (Tablolar için kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı 2022 Aralık Merkezi Bütçe Gerçekleşmeleri Raporu)
***Mutluluk, adalet, özgürlük, hukuk, insanlık ve sevgi paylaştıkça artar***