Mühdan SAĞLAM
ANKARA – Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) kasım ayı enflasyon verilerini açıkladı. Buna göre kasımda aylık enflasyon yüzde 2,88 arttı. Aynı dönemde çekirdek enflasyonda da yavaşlama izlendi. Kasımda yıllık çekirdek enflasyon yüzde 68,91 olarak kaydedildi. Ekimde yıllık çekirdek enflasyon yüzde 70,45’tü.
Üretici enflasyonundaki toparlanmanda, tüketici enflasyonuna göre makas daha açıktı. Ekimde yüzde 157’yi aşan yıllık üretici enflasyonu kasımda yüzde 136,02 oldu. Aylık bazda ise üretici fiyatları bu dönemde yüzde 0,74 arttı.
Özellikle tüketici fiyatlarından görülen bu gerileme, baz etkisinin devreye girmesiyle doğrudan ilişkili. Nitekim hem ekonomistler hem de piyasa aktörleri bu yönde tahmin yürütüyordu. Bloomberg HT’nin yaptığı piyasa anketine göre kasım ayına ilişkin yıllık enflasyon beklentisi yüzde 84,33 olarak belirlenmişti. Yıllık enflasyon için en yüksek tahmin yüzde 85,30, en düşük tahmin ise yüzde 82,70 seviyesinde oluşmuştu. Aylık bazda ise enflasyonun yüzde 2,85 olması bekleniyordu.
NEDİR BU BAZ ETKİSİ, BİZE FAYDASI NE?
İlk olarak enflasyon fiyat değişiminin miktarını gösteriyor. Enflasyon artışı sıfır olduğunda bu fiyatların sabit kaldığı anlamına gelir, ancak enflasyon negatif artarsa fiyatlar düşüyor. Türkiye’de zaten böyle bir durum söz konusu değil. Öte yandan kasım ayı enflasyonunda gerileme var. Bu neden oldu? Burada bahse konu olan baz etkisi nedir?
İki dönem arasındaki değişim hesaplanırken, değişime referans alınan dönemde normalden önemli ölçüde düşük veya yüksek bir gerçekleşme olması durumunda değişim hesaplandığı döneme yansıyan etkiyi ifade ediyor. Örneğin 2022 Mayıs ayı yıllık enflasyonu hesaplanırken, 2022 yılı Mayıs ayı tüketici endeksinin 2021 yılı Mayıs ayı tüketici endeksine göre yüzde değişimi alınıyor. 2021 yılı mayıs ayında tüketici endeksi normal ortalamalara göre çok daha düşük bir oranda artmışsa, 2022 yılı Mayıs ayında yıllık enflasyonu yükseltici bir baz etkisi görülecek, 2021 Mayıs tüketici endeksi normal ortalamaya göre daha yüksek oranda artmışsa, 2022 yılında kasım enflasyonunda düşürücü etki gösterecektir.
Nitekim bizim karşılaştığımız durum da bu. 2021 yılı kasım ayında TÜFE yüzde 3,51 oranında artmıştı. Bununla birlikte yıllık enflasyon yüzde 21,31 düzeyinde gerçekleşmişti. Bu verilere göre geçen kasım ayında bir ürünün fiyatı 100 lira iken 103,51 lira olmuştu. Bu yıl ise kasım ayında 100 liralık bir ürünün fiyatı 102,88 olmuş. Buradaki fark bahsettiğimiz baz etkisine neden oluyor. Yani özetle geçen yıl kasım ayına göre enflasyon bu yıl kasımda daha az artmış. Buysa normal olarak 12 aylık veride düşüş gibi görünüyor. Peki bu tüketiciye yansıyacak mı?
BAZ ETKİSİNİN TÜKETİCİYE YANSIMASI YOK
Baz etkisi tüketiciye yansıyacak bir durum değil. Yukarıda da özetlendiği gibi düşüşün nedeni geçen yıla göre artışın daha düşük gerçekleşmesi. Nitekim aylık artışa bakıldığında zaten yüzde 2,88’lik bir artış var. Yani ucuzluk yok, enflasyondaki düşüş görüntüsünün nedeni geçen yıla göre artışın yavaşlaması.
GERİLEMENİN YAPAYLIĞI: GIDADAN HABERLEŞMEYE YAŞANAN YILLIK ARTIŞ
Yıllık enflasyonda gerileme olmasına karşın enflasyon sepetinde yer alan kalemlere bakıldığında bir önceki yıla yüzde yüzün üzerine çıkan artışlar dikkat çekiyor. Örneğin bir önceki yılın aynı ayına göre artışın en yüksek olduğu ana grup yüzde 107,03 ile ulaştırma. Yani bilet fiyatları geçen kasım ayına göre en az yüzde 107,3 artmış, başka bir anlatımla geçen yıl 100 lirada ödediğimiz otobüs biletine bu yıl ortalama 207,3 ödeme yapıyoruz. Duruma genel olarak bakıldığında kasım ayında, endekste kapsanan 144 temel başlıktan 119 temel başlığın endeksinde ise artış gerçekleşti, yani bu kalemlerin fiyatları zamlandı.
Genel artış içinde gıda fiyatları en dikkat çekeni. Kasım ayı verileri incelendiğinde bir önceki aya göre gıda ve alkolsüz içecek fiyatları yüzde 5,75 arttı. Yıllık bazdaysa artış yüzde 102,5.
Ekonomist Prof. Dr. Yalçın Karatepe, gıdadaki bu artışın en dikkat edilmesi gereken kalemlerin başında geldiğini söylüyor. Karatepe “Her ne kadar TÜİK sepetinde gıda yüzde 20-25 gibi bir ağırlığa sahipse de bahsettiğimiz temel bir yaşamsal girdi. Beslenmeden yaşamımızı sürdüremeyiz. Zaten gıda artışı aylık bazdan enflasyon ortalamasının üstünde ve yıllık olarak yüzde 102,5’te. Bu nedenle vatandaşın maruz aldığı enflasyon hala çok yüksek” diyerek, enflasyondaki gerilemenin vatandaş için pek bir değişim ifade etmediği konusunda uyarıyor.
Özetlemek gerekirse, hükümet kanadının ağırlıklı olarak aralık ayı için beklediği baz etkisi ekonomistlerin tahmin ettiği gibi kasım ayında kendini gösterdi. Ancak ekonomistler, bu gerilemenin iktidarın aksi söylemlerine karşın vatandaşa yansımayacağı konusunda uyarıyor. Zaten pazar ve markete giden her birey, enflasyonda bir gerileme olmadığının farkında.
***Mutluluk, adalet, özgürlük, hukuk, insanlık ve sevgi paylaştıkça artar***