Dünyanın önde gelen ekonomistlerinden Prof. Dr. Daron Acemoğlu, CHP’nin “İkinci Yüzyıla Çağrı” toplantısında gelir dağılımı eşitsizliğinden verimli büyüme ve ifade özgürlüğü sorunlarına uzanan geniş kapsamlı bir sunum yaptı. Acemoğlu “Türkiye’nin geleceği için iyimser olmak çok mümkün” dedi
Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MİT) öğretim üyesi Prof. Dr. Daron Acemoğlu “Karşımızdaki tablo çok negatif ama Türkiye’nin geleceğini karamsar görmüyorum. Ülkenin potansiyeli çok yüksek, çözümler aslında çok açık” dedi.
Sunumuna, “Size, sağlıklı bir Türkiye ekonomisi kurmak konusunda konuşmak istiyorum” diyerek başlayan Prof. Dr. Daron Acemoğlu, Türkiye’nin en önemli sorunlarından birinin “verimsiz büyüme” olduğuna dikkat çekti; teknolojiye ve bilime yatırımın önemini vurguladı.
Prof. Acemoğlu, Türkiye’de gelir eşitsizliğinin “hüzün verici” olduğunu söylerken, “Türkiye’nin problemi tarihi boyunca şu ki; devlet güçlü olsa bile toplum güçsüz kalıyor. Toplum güçsüz olduğu için devletin kurumları iyileşmiyor. Bu yüzden demokrasi, sivil toplum, ifade özgürlüğü Türkiye için çok önemli” diye konuştu.
Prof. Acemoğlu, “Şu anda, eksi reel faizlerle, devlet bankalarının verdiği kredilerle gelir dağılımı daha da kötüleşiyor. Bu, kaynaklar yandaş holdinglere gidiyor. Yeni yatırıma, yeni enerjiye sahip, yeni teknoloji getirecek şirketlere gitmiyor. Net rezervler korkunç negatif hale gelmiş durumda. Önümüzdeki zorluklarda kullanacağımız rezerv kalmadı” dedi.
Serbest Görüş:
‘TÜRKİYE KALİTESİZ BÜYÜYOR’
Acemoğlu’nun konuşmasından satır başları şöyle:
“Türkiye’nin büyüme dinamikleri az çok biliniyor. 80’lerin sonunda ve 90’larda potansiyelinin çok altında büyüdükten sonra; Türkiye, 2001-2006 yılları arasında, gayri safi hasıla büyüme oranını yüzde 6’lara kadar çıkardı. Sonra daha istikrarsız ve orta oranlı bir büyüme görüyoruz. Ama büyüme oranından daha da önemlisi, büyümenin kalitesi. Büyümenin kalitesinin çok yönü var ama ana problem Türkiye’de verimlilik. Büyümenin, verimliliği artırmaması.
2001-2006 arasında yani; enflasyon kontrol altına alındığı zaman, mali politikalar doğru bir çerçevede adım attığı zaten, yolsuzluğa karşı ufak birkaç adım atıldığı zaman ve başka reformlarla beraber Türkiye ekonomisinin potansiyeli artıyor ve büyüme daha kaliteli bir hale geliyor. Yüzde 5 oranında, toplam faktör verimliliği var. Bu, Türkiye ekonomisinin ne kadar önü açık olduğunun göstergesi. 2006’dan sonra yolsuzluk altıyor, reformlar tam tersine gidiyor; ortalama yüzde sıfıra, hatta negatife gidiyor.
‘TÜRKİYE’DE BİR DURGUNLUK VAR’
1990’ların ortasında Türkiye, ne ihraç ediyor diye baktığımızda bunun çoğu tarımsal ürünler ve düşük kaliteli ürünler. Ama burada bir iyileşme görüyoruz 2006 senesine kadar. Orta kaliteli, orta teknolojisi olan ürünlerin payı hızlı bir şekilde artıyor. İhracatın, teknoloji katkısı giderek artıyor ama ne yazık ki 2006 2007 senesinden sonra burada bir duruluş var ve ilerleme yok. Türkiye yine düşük kaliteli büyümeye geri dönüyor. Malezya, Meksika, Çin gibi ülkeler; Türkiye’de çok daha ilerideler, daha fazla teknoloji içeren ürün ihraç ediyorlar ve giderek artıyor. Türkiye’de bir durgunluk var.
‘GELİR EŞİTSİZ DAĞITILIYOR’
Bu, düşük kaliteli, verimsiz büyümenin en önemli unsurlarından biri, Türkiye’nin kaynaklarını doğru kullanmaması. Bu kaynakların içinde en önemlilerinden biri, insan kaynakları. Eğitim düzeyi ve eğitim kalitesi çok kötü durumda. Türkiye’den gelen öğrencilerin, uluslararası sınavlarda aldığı notlar çok düşük. Ya da Türkiye’deki öğrencilerin üniversiteye gitme ya da liseden mezun olma oranları, Avrupa’ya hatta Güney Amerika’ya oranla çok düşük.
Teknolojiye yatırım yapmamak, verimsiz büyüme, insan kaynaklarını doğru kullanmamak, bunun çok net bir sonucu var. Düşük verimli istihdam, düşük ücret düzeyi, yoksulluk. Bu yoksulluk problemini çözmek istiyorsak, verimliliği artırmalıyız. Türkiye’deki problem bundan da daha derin. Olan gelir, çok eşitsiz bir şekilde dağılıyor. Türkiye’de gelir dağılımı çok hüzün verici.
‘ALINAN KREDİ İNŞAATA YATIRILDI’
Bu kadar problemin içinde Türkiye nasıl büyüdü? En önemli unsurlardan biri kredi. Türkiye, çok büyük bir kredi patlamasından geçti. 2000’lerin başında, Türkiye’de toplam kredi; GSYH’ye oranla yüzde 10 gibiydi. Hızlı bir büyümeyle, bu yüzde 80’e yaklaşmış durumda. Bu kredi patlaması, büyümenin en büyük motoru oldu. Türkiye yurt dışından da çok kaynak aldı, dış borçlanma da çok arttı son 20 senede. Bu kaynaklar, yatırıma, ArGe’ye, teknolojiye, insani kaynaklara, eğitime, bilime gidiyorlarsa; bu, ülkenin gelecek potansiyelini artırır. Ama Türkiye’de olan bu değildi. Türkiye’de büyüme nasıl geldi, nerede kapital var diye bakarsanız, Türkiye’de, dünyada nadir olarak görülebilecek bir tablo ortaya çıkıyor. İnşaat sektörü, sermayeye olan yatırımın yarısı. Makine, teçhizat, teknolojiye olan yatırım bunun altında. Ama inşaat ne yazık ki teknolojik ilerleme getirmiyor, yolsuzluk getiriyor, ücretleri artırmıyor.
Bu çarpıtılmış sistemin tabanı, kurumları düşünmeden anlamak mümkün değil. Türkiye, birçok kurumsal açıdan, her zaman problemi açık olan bir yer. Bunu yolsuzluğu denetleme sistemine bakabilirsiniz, yargı sistemine bakabilirsiniz, genel denetlemenin kalitesine, hükümetin kalitesine, hukuk üstünlüğüne bakabilirsiniz. Bunların hepsinde, Türkiye’nin durumu, uluslarası göreceli olarak iyi değil.
‘YOLSUZLUK KONTROL ALTINA ALINDIĞINDA BÜYÜME ARTIYOR’
2001’den sonra yüksek kaliteli dediğim büyüme sırasında ufak bir iyileşme oluyor. Yolsuzluk biraz daha iyi kontrol altına alınıyor. Yargı kurumları biraz daha iyileşiyor, iş piyasasındaki kurumlar biraz daha iyileşiyor. Bu ufacık iyileşme ile verimlilik artıyor, teknoloji artıyor… 2006 2007’den sonra, kurumlarda bir çökme var. Çok daha geri gidiyorlar, yargı kurumu bağımsızlığı kaybediyor, denetleme kalmamış durumda.
‘İFADE ÖZGÜRLÜĞÜNDE GERİYE GİDİŞ VAR’
Ekonomik kurumları, siyasi kurumları düşünmeden anlamamız mümkün değil. Türkiye’deki kurumların düzeyi giderek kötüleşiyor. Bunu birçok endeksle görmemiz mümkün. Freedom House adlı uluslararası örgütün verdiği verilere göre; Türkiye’deki siyasi haklar şu anda 1980’in başına gelmiş durumda. Hangilerde demokrasi en geriye gitti sorusuna yanıt veren verilerde de; çok büyük bir iç savaş geçiren Mali en yukarıda, Türkiye ikinci…
İfade özgürlüğüne bakıldığında daha kötü, 2006 2007’den sonra korkunç bir çöküş var. Özgür medya, özgür sivil toplum artık çok zor.
‘KAYNAKLAR YANDAŞ HOLDİNGLERE GİDİYOR’
Şu anda, eksi reel faizlerle, devlet bankalarının verdiği kredilerle gelir dağılımı daha da kötüleşiyor. Bu, kaynaklar yandaş holdinglere gidiyor. Yeni yatırıma, yeni enerjiye sahip, yeni teknoloji getirecek şirketlere gitmiyor.
Net rezervler korkunç negatif hale gelmiş durumda. Önümüzdeki zorluklarda kullanacağımız rezerv kalmadı. Karşımızdaki tablo çok negatif ama ben karamsar görmüyorum Türkiye’nin geleceğini. İyimser olacak şeyler de var. En önemlisi, Türkiye’nin potansiyeli çok yüksek. Diğer pozitif şey ise, çözümlerin aslında çok açık olması. Ekonomi konusunda bilgisi olan insanlara sorarsanız, herkesin Türkiye’nin ne yapması konusunda genel olarak aynı fikirlere sahip olduğunu göreceksiniz.
Bunlar; kısa dönemde ekonominin makro ekonomik olarak normalleşmesi, orta dönemde teknolojiye, bilime, eğitime yatırım yapıp bir teknoloji stratejisi ile üretkenliği, verimliliği artırmak; bunu doğru bir kurumsal yapıya oturtmak.
‘İLK İŞ ENFLASYONU DÜŞÜRMEK’
Normalleşmeden bahsetmek istediğim ilk önemli şey, faiz politikalarını düzelterek enflasyonu düşürmek. Enflasyonun bu düzeyde olduğu ekonomide, başka kaynakların doğru olarak dağılması mümkün değil. Enflasyonu düşürmek kolay değil, bu süreçte mali politikaların doğru kullanılıp; yoksulluğun, tüketiciye olan baskıların azaltılması lazım.
‘ŞİRKETLER VE BANKLAR EKSİ BİLANÇODA’
İşsizliğin daha büyük bir problem haline gelmesine izin vermemek lazım. Türkiye’nin, şirket ve banka bilançolarını düzeltmesi lazım. Şirketler, bankalar eksi durumdaysa bilançolarda; yeni yatırım yapamıyorlar. Türkiye’nin çok büyük yeni yatırıma ihtiyaçları var. Bilançolar doğru mali politikalar ve yurt içi ve yurt dışı kaynaklarla düzelebilir.
Bunların hepsi, yolsuzluğu ve işsizliği azaltacak bir çerçeveye oturtulmalı. Orta dönem daha da önemli. Türkiye’nin yeni bir teknolojik atılım yapması lazım. ArGe’ye daha fazla yatırım gerekiyor, bilime daha fazla yatırım gerekiyor, eğitimin iyileştirilmesi gerekiyor. Bunların hiçbiri doğru kurumsal yapı ve demokrasi olmadan olmaz.Dünyanın her yerinde güçlü bir demokrasi kurmak için ve güçlü, adil bir ekonomi kurmak için devlet ve toplumun birlikte çalışması gerekiyor. Bunun için de devletin ve toplumun güçlerinin bir denge içinde olması gerekiyor. Bu denge olmadığında; demokrasi, özgürlük ve yüksek kaliteli büyüme mümkün değil. Türkiye’nin problemi tarihi boyunca şu ki; devlet güçlü olsa bile toplum güçsüz kalıyor. Toplum güçsüz olduğu için devletin kurumları iyileşmiyor. Bu yüzden demokrasi, sivil toplum, ifade özgürlüğü Türkiye için çok önemli. Türkiye’nin demokrasiyi ve sağlıklı bir ekonomiyi aynı anda kurması lazım. Bu çok mümkün ve az çok ne yapmamız gerektiği bilimsel olarak çok açık. Türkiye’nin geleceği için iyimser olmak çok mümkün.”
***Mutluluk, adalet, özgürlük, hukuk, insanlık ve sevgi paylaştıkça artar***