Bugün Afganistan’da Taliban’ın yeniden iktidarı ele geçirmesinin birinci yılı. Afganistan’da kadınlar son bir senede, 20 yılda elde ettikleri neredeyse tüm hakları kaybetti.
Taliban’ın 15 Ağustos 2021’de başkent Kabil’i de ele geçirmesi sonrası pek çok kadın yeni yönetimin hayatlarına etkilerini korku ile bekliyordu. Korktukları da başlarına geldi.
Bu sürede bir dizi kararname ve resmi kararlarla çeşitli katı kısıtlamalar getirildi ancak bu kuralların zorla kabul ettirilmesi ve uygulanma şekilleri bölgeden bölgeye farklılık gösterdi.
21 Mayıs 2022 – Kadın televizyon sunucuları artık yüzlerini örtmek zorunda
Taliban’ın yönetimi ele almasından 9 ay sonra, kadın televizyon sunucularına yüzlerini örtmeleri gerektiği söylendi.
Tolo TV sunucusu Yalda Ali, bu duyurudan bir gün sonra sosyal medyada bir video paylaştı, bütün erkek iş arkadaşlarının Taliban’ın bu kararını protesto etmek için yayına maskeyle çıktıklarını söyledi.
İsminin gizli kalmasını isteyen ve Kabil’de çalışan bir gazeteci, “Televizyonda haber sunmamızı engellemek için üzerimizde dolaylı yoldan baskı kuruyorlar” diyor:
“Ağzım örtülüyken nasıl haberleri okuyabilirim? Şu anda ne yapacağımı bilmiyorum, çalışmak zorundayım, ailemi ben geçindiriyorum.”
BBC’ye konuşan Tolo haber sunucusu Farida Sial ise, “Evet biz Müslümanız, tesettür giyiyoruz, saçımızı örtüyoruz. Fakat bir sunucu için yüzünü 2-3 saat boyunca örterek konuşmak çok zor” diye konuşuyor.
7 Mayıs 2022 – Taliban, kadınların toplumsal alanda yüzlerini örtmesini zorunlu kıldı
Afgan kadınlar yeni Taliban rejimi kurallarıyla birlikte on yıllar sonra ilk kez, yüzlerini tamamen örten peçe takmak zorunda kaldı.
Buna uymayı reddeden bir kadın, sokakta ona refakat eden erkeğin üç gün hapis cezasına çarptırılmasına sebep olabilir.
Kural aynı zamanda kadınların evlerinde “yalnızca zorunlu durumlarda” çıkmasını ve bu direktifler görmezden gelinirse, kadının erkek yakınlarının da sonuçlarına katlanacağı söylüyor.
Yasak açıklandıktan birkaç gün sonra BBC’ye konuşan küçük işletme sahibi Soraya, “Sokaktaki insanların yüzümü örtmem gerektiğini söylemesi kalbimi kırıyor” diyor.
Soraya, Taliban yetkililerin kadın giysisi satan dükkanlara girip neler satıldığını teftiş ettiğini ve özel dikim giysilerin uzunluğunu kontrol ettiklerini söylüyor:
“Ziyaret ettiğim terzi bile onunla konuşmaya başlamadan önce yüzümü örtmem gerektiğini söyledi.”
Üniversite öğrencisi Fereshtah, sınıf arkadaşlarının yasaklara uyduğunu çünkü korktuklarını söylüyor:
“Tam peçe takacaklarını çünkü babalarının, aksi halde olacaklar konusunda onları uyardığını söylediler.”
3 Mayıs 2022 – Kadın sürücülere kısıtlama
Herat şehrindeki Taliban yetkilileri sürücü kurslarına, kadınlar için açılan derslerin ve kadınlara ehliyet verilmesinin durdurulmasını emretti.
Fransız haber ajansı AFP’ye konuşan Herat Trafik İdaresi Başkanı, bu emrin sürücü kurslarına sözlü olarak iletildiğini belirtti.
Taliban yönetimi böyle bir kararları olduğunu reddetti ancak pek çok yerel kısıtlama son bir yıl içeresinde yavaş yavaş hayata geçti.
23 Mart 2022 – Kız öğrenciler orta öğretimin dışında bırakıldı
Eğitim Bakanlığı yeni eğitim öğretim döneminin başlamasından bir gün önce, ani bir U dönüşü yaparak, kız çocuklarının orta öğretime katılmasını yasakladı.
Taliban yönetimi, bakanlığın daha önce yaptığı bir duyuruyu, kızların sınıfa dönmelerine izin vermek için ‘kapsamlı’ ve ‘İslami’ bir plana ihtiyaç olduğunu söyleyerek geri aldı.
Bu karar sonrası Kabil’de protestolar başladı ve karar ülke dışında da tepki çekti.
Tahar vilayetinde yaşayan 17 yaşındaki Mahvash, “Hayalim üniversiteye gitmek ve doktor olmaktı” diyor. Mahvash, 11. sınıfa gidiyordu.
BBC 100 Kadın programına konuşan orta öğrenim öğrencisi Rohila, kendi bölgesindeki okulları yeniden açıldığını duymak umuduyla her gün haberleri izlediğini söylüyor. Aylardır evde “geride” bırakılırken, erkek kardeşlerinin okula gidişine tanıklık ediyor.
Rohila, “Sadece kadın olduğumuz için temel hakkımız olan eğitim hakkımızdan mahrum bırakılmaktan derin bir üzüntü duyuyorum. Eğitimimi devam ettirme hayallerim artık nafile” diyor.
3 Şubat 2022 – Kadın öğrenciler bazı üniversite derslerine katıldı, fakat cinsiyet ayrımcılığı ile
Birkaç devlet üniversitesi hem kadın hem erkek öğrenciler için yeniden açıldı, fakat kız ve erkek öğrenciler farklı sınıflara ayrıldı. Herat’ta, kadınlar ve erkeklere farklı saatlerde derslere katılmaları gerektiği söylendi.
Eğitim yetkilileri, sınıfların cinsiyet ayrımına göre dizayn edilmesini, ders programlarının İslami prensiplere dayanmasını istediklerini ve kadın öğrencilerin tesettürlü olmasının zorunlu olduğunu söyledi.
Sınıfa döndüğü ilk gün BBC 100 Kadın programına konuşan Rana, “Çok endişeliydim, okula vardığımızda Taliban binayı kontrol altında tutuyordu ama bizi rahatsız etmediler” diyor.
Daha küçük üniversitelerde ise öğrenciler sınıfları belli bir fiziksel mesafeyi koruyarak paylaşıyor.
“Birçok şey normal, önceden nasılsa öyle. Kadın ve erkekler aynı sınıfta ders görüyor çünkü bizimki küçük bir üniversite. Sınıfta erkekler önde, kadınlar arkada oturuyor” diye ekliyor Rana.
Bazıları ise daha inançsız… BBC’ye konuşan tıp öğrencisi Mazar-e-Sharif, “Üniversiteye geri dönmek artık önceliğimiz değil” diyor:
“Açlıktan ölüyoruz… Giysi, kitap almam gerekiyor… Ama hiç paramız yok.”
Ocak 2022 – Taliban resmi olarak tesettür kampanyası başlattı
Fazilet Yayma ve Ahlaksızlığı Önleme Bakanlığı Kabil’in çeşitli bölgelerine, kadınları yüzünü kapatmaya ve siyah peçeye teşvik eden posterler astı.
Darice, Peştuca ve Arapça dillerinde hazırlanan posterler şunu söylüyordu: “Şeriat’a göre Müslüman kadın tesettürlü olmalıdır.”
Posterler iki türlü tesettürün kabul edilebilir olduğunu tarif ediyordu: siyah bir tesettür giymek ve yüzü kapatmak, ya da mavi tesettür giymek ve yüzü kapatmak.
26 Aralık 2021 – Kadınların tek başına seyahet etmesi yasaklandı
Taliban yönetimi, uzun mesafe seyahat etmek isteyen Afgan kadınlara erkek bir refakatçinin eşlik etmesi gerektiğine hükmetti.
Fazilet Yayma ve Ahlaksızlığı Önleme Bakanlığı 72 km’den fazla seyahat eden kadınlara bir erkek aile yakınının eşlik etmesi gerektiğini ve araç sahiplerinin, yüz ve baş tesettürü olmayan kadınlarla seyahat etmeyi reddetmesi gerektiğini açıkladı.
Kabil’de yaşayan bir ebe BBC’ye yaptığı açıklamada, “Gerçekten çok kötü hissettim” diyor:
“Özgürce dışarı çıkamıyorum. Çocuğum hastalandığında eşim müsait olmazsa ne yapmalıyım? Taliban bizden mutluluğumuzu çaldı… Hem özgürlüğümü hem de mutluluğumu kaybettim.”
17 Eylül 2021 – Kabil’de kadın gazetecilerin çalışması yasaklandı
Uluslararası Gazeteciler Federasyonu, kadın gazetecilerin çok büyük ölçüde çalışmalarının yasaklandığını ve Taliban’ın gelişinden beri aralarında gazete, radyo, televizyon kanalları ve internet sitelerinin olduğu 153 medya organının kapatıldığını söylüyor.
Afganistan’ın en yüksek profilli gazetecilerinden Anisa Shadeed de ülkeden kaçmaya karar veren çok sayıda gazeteciden biri.
2021 yılında Afganistan’ın İfade Özgürlüğü Merkezi’nde yılın gazetecisi seçilen Shaheed, aynı zamanda BBC 100 Kadın listesine girdi.
Shaheed, “Ülkeme, evime ve işime geri dönebilmeyi umuyorum” diyor.
19 Eylül 2021 – Kabil’de kadın memurlara evde kalmaları söylendi
Taliban yönetimi, Kabil’de çalışan kadın devlet memurlarına evde kalmaları gerektiğini söyledi. Sadece yerlerine erkek birinin atanamadığı kadın çalışanların geçici olarak işe dönebileceği belirtildi.
Yerleri erkeklerle değiştirilemeyen kadınların arasında bazı dizayn ve mühendislik departmanı çalışanları ve umumi kadın tuvaletlerinde çalışan kadın personeller vardı.
17 Eylül 2021 – Kadın Bakanlığı kapatıldı
Taliban, yönetimi ele geçirdikten sadece bir ay sonra Kadın Bakanlığı’nı kapattı ve yerine Fazilet Yayma ve Ahlaksızlığı Önleme Bakanlığı kurdu.
Kadın Bakanlığı yerine kurulan bu bakanlığın, bir önceki Taliban yönetiminde sokaklarda “iffetsiz” giyinen ya da yanında erkek bir refakatçi olmadan sokakta gezen kadınları döven “ahlak polislerini” görevledirmekle bilinen kötü bir şöhreti bulunuyor.
BBC’ye konuşan Kadın Bakanlığı’nın eski bir kadın çalışanı, binadan kapı dışarı edildiklerini söylüyor.
Çalışan, “Artık burada kadınlar için hiçbir şey yok” diyor:
“Hepimizin ailemize karşı sorumlulukları var… Hepimiz eğitimli kadınlarız ve eve hapsedilmek istemiyoruz.”
8 Eylül 2021 – Taliban, kadın sporunun ‘gereksiz’ olduğunu söyledi
Taliban Kültür Komisyonu Başkanı Ahmadullah Wasiq’in kadın sporu hakkında “Ne gerekli ne de uygun” ifadelerini kullanmasının ardından, Afgan kadınların spor müsabakalarına katılması yasaklandı.
Wasiq Avustralyalı bir televizyoncuya, “Kriket’te vücutlarını ve yüzlerini örtemeyeceklerini durumlarla karşılaşabilirler. İslamiyet kadınların bu şekilde görünmesine izin vermez” dedi.
Kabil düştüğünde Afganistan profesyonel kadın kriket takımı ciddi bir yükselmenin eşiğindeydi. Şimdi ise pek çok sporcu yurtdışında… Fakat bu sporu sürdürmeye yemin ettiler.
Sahar, yerel bir futbol takımında 3 yıl oynadı. Fakat Taliban geldikten sonra ailesiyle birlikte bir süre kaçarak saklandıktan sonra, başka bir ülkeye kaçtı.
BBC 100 Kadın programına konuşan Sahar, “Benim futbol ailem, arkadaşlarım ve öğretmenlerim çok büyüktü” diyor:
“Oynamayı bırakmak zorunda kaldım ve çok üzgündüm. Giysilerime, spor ayakkabılarıma ve toplarıma baktığımda ağlardım.”
“Geleceğimle ilgili çok fazla umudum ve hayalim var… Hiç kimsenin kızlara futbol oynayamayacağını söyleyemeyeceği kadar başarılı olmak istiyorum.”
7 Eylül 2021 – Taliban tamamı erkeklerden oluşan bir kabine açıkladı
Taliban, tamamı erkeklerden oluşan bir kabine açıkladı. Bir önceki hükümet bir dönem 4 kadın bakan ve 2 kadın valiyi görevlendirmişti.
5 Eylül 2021 – Taliban kadın hakları protestosunu dağıttı
Taliban yetkilileri, Kabil’de kadınların çalışma hakkını savunmak için protestoya katılan düzinelerce kadının eylemini dağıttı.
Taliban savaşçıları hem başkentte hem de Herat şehrindeki protestoları kontrol altına almak için göz yaşartıcı sprey ve biber gazı kullandı.
Aktivist Razia Barakzai de Kabil’de düzenlenen bazı protestolara kadınlardan biriydi.
Barakzai, “Bir şeyler yapmam gerektiğini hissettim ve harekete geçmek için başkalarını beklemedim. Bütün risklere rağmen gösterilere katılma kararı verdim” diyor:
“Eylemlerin ilk gününde, saray kapısının yakınlarda saldırıya uğradık fakat medyanın gözü üzerimizde olduğu için gösterilerimizi sürdürebildik.”
Razia, “Umarım bir gün Afganistan’ı, adalet arayan özgür ruhlu kadınların hayalindeki gibi görürüz” diyor.
***Mutluluk, adalet, özgürlük, hukuk, insanlık ve sevgi paylaştıkça artar***