Türkiye, adının diğer dillerde de Türkiye olarak kullanılması için son adımı da attı.
Birleşmiş Milletler’de (BM) İngilizce “Turkey” olarak geçen ismini Türkiye olarak değiştirdi.
Fakat bu değişiklik BM’de hayata geçse de tüm ülkelerde günlük kullanımda Türkiye adının tercih edilip edilmeyeceği henüz bilinmiyor.
İngiltere ve ABD hükümetlerinin internet sitelerinde ülke adı “Turkey” olarak yer almaya devam ederken BBC de İngilizce haberlerinde aynı adı tercih ediyor.
Öte yandan Türkiye bunu yapan tek ülke değil. Tarih boyunca pek çok ülke ismini değiştirdi veya ülkenin kendi dilindeki adının diğer ülkeler tarafından benimsenmesini talep etti.
Son 50 yıldaki örneklerden öne çıkanları inceledik.
Bölgeyle ilk ticaret yollarını kuran Batılı ülkelerden Portekiz’de Birmanya olarak adlandırılan bu ülke, İngilizce’de ise Burma diye biliniyordu.
Ülke 1948’de Burma adıyla bağımsızlığını kazandı.
Burma’da 1988 yılında düzenlenen büyük protesto ve katliamların ardından yönetime el koyan ordu ülkenin ve kentlerin isimlerini, sömürgeciler tarafından yazıldığı şekillerinden çıkarıp Burma dilinde okunduğu gibi yazmaya karar verdi.
1989’da pek çok kentin adıyla birlikte ülkenin adı da değişti, Myanmar oldu.
BBC Burmaca Servisi’nden Soe Win Than değişikliği, “Burma ülkeye İngilizlerin verdiği isimdi, halk kendi arasında hep Myanmar diyordu zaten” diye anlatıyor:
“Askeri yönetim koloni döneminden kalma isimleri değiştirerek yeni bir sayfa açmak istedi.
“Fakat bu karar halka hiç danışılmadı. Bu yüzden muhalefet buna karşı çıktı ve yıllarca Burma ismini kullanmaya devam etti. Halka da askerlerin kararlarını tanımama çağrısında bulundu.”
ABD günümüzde hâlâ Burma adını kullanmayı tercih ederken İngiltere hükümetinin sitesinde de “İngiliz hükümeti Myanmar yerine Burma adını kullanma politikasını izliyor. Bir ülkenin adının ordu tarafından değiştirilemeyeceğine inanan Burma’daki demokrasi hareketi de Burma ismini tercih ediyor” ifadeleri yer alıyor.
Öte yandan BBC, Myanmar adını kullanıyor. Soe Win Than, ülkenin 2000 yılında bazı açılımlar yapmasının ardından BBC’nin böyle bir adım atmaya karar verdiğini söylüyor:
“Başlangıçta ‘Myanmar olarak da bilinen Burma’ diyorlardı, sonra ‘Eskiden Burma denen Myanmar’ ifadesine geçtiler ve son olarak Burma referansını tamamen düşürdüler.
“ABD’nin Burma adını kullanmaya devam etmesi beni şaşırtıyor. Fakat Myanmar hükümetinin bunu dert edindiğini düşünmüyorum: Öncelikleri yönetimlerine karşı süren silahlı direnişle mücadele etmek.”
Myanmarlı yöneticilerin bu ismin kullanımını yaygınlaştırmak için attığı adımları ise şöyle anlatıyor:
“Burma adı kullanıldığı zaman çok sert bir şekilde karşı çıkıyorlardı.
“Örneğin yabancı bir diplomat Burma dediğinde Myanmar temsilcisi anında itiraz ediyor ve Myanmar demelerini talep ediyordu.
“Yabancı elçiliklere de bu konuda direktifler yolladılar. Diplomatlar bu süreçte kendi hükümetleriyle iletişime geçerken Burma, Myanmar hükümetiyle iletişime geçerken ise Myanmar demek zorunda kaldılar.”
Türkiye de bugün Myanmar adını kullanıyor.
Yeşil Burun Adaları > Kabo Verde
Avrupa ve Afrika’dan Güney Amerika’ya giden eski ticaret yolları üzerinde önemli bir takımada olan Yeşil Burun Adaları’na bu ismi Portekizli sömürgeciler vermişti.
Ülke İngilizce’de ise yarı İngilizce (burun anlamına gelen cape) ve yarı Portekizce (yeşil anlamına gelen verde) olacak şekilde Cape Verde olarak anılıyordu.
2014’te ülkenin adının diğer dillerde de Portekizce haliyle, Cabo Verde olarak kullanılması talep edildi.
BBC Africa TV’den Kabo Verdeli Anne-Marie Dias Borges, ülkenin adını değiştirme ihtiyacının nereden çıktığının net olmadığını, fakat ülkenin adına bir standart getirmek istediklerini söylüyor:
“Her dilde farklı bir şekilde söylenen ülkenin adına bir standart getirmek istediler.
“Dahası ülkenin adında Burun geçse de ülke bir burundan oluşmuyor.”
Borges, dönemin kültür bakanının “Kabo Verde adının güneş, deniz ve mutlu insanlarla eşanlamlı hâle gelmesini umuyorum” dediğini de hatırlatıyor.
Kararın Portekizce konuşan ülkede mutlulukla karşılandığını, belirten Borges “Aynı zamanda ulusal bilinç ve gururun da yükselmesini sağladı” diyor.
Öte yandan ülkenin bu talebi geniş bir şekilde kabul görmedi.
BBC, İngilizce haberlerinde ülkeyi Cape Verde olarak yazmaya devam ediyor.
Türkiye’de ülkenin kullanımı Yeşil Burun Adaları olarak devam etse de Dışişleri Bakanlığı bu talebe iki farklı şekilde yanıt vermiş gözüküyor.
Bakanlığın kendi hazırladığı sözlükte ülke, “İlgili Devlet, resmi isminin tercüme edilmeden kullanılmasını talep etmiştir” notuyla Cabo Verde olarak yer alıyor.
Öte yandan bakanlığın internet sitesinde ise ülke, Türkçe okunuşuyla Kabo Verde olarak adlandırılıyor.
Anne-Marie Dias Borges, “Maalesef bu talebi karşılıksız bırakan ülkeler oldu. Kendi ülkemize Cabo Verde denmesini istememize saygı duymayan ülkeler olması çok üzücü” diyor ve ekliyor:
“Bu talebe saygı duyulmaması küçük ve yoksul bir ülke olduğumuz için mi diye düşünmeden edemiyorum.”
Borges ada hükümetinin bu ismin kabul görmesi için özel bir çaba sarf etmediğini, Kabo Verde’nin uluslararası ilişkilerinin önemli bir kısmının diğer Afrika ülkeleri, Portekizce konuşan ülkeler ve ABD ile olduğunu ve bu ülkelerin de isim değişikliğini kabul ettiğini aktarıyor.
Yukarı Volta > Burkina Faso
Eski bir Fransız sömürgesi olan ülkeye Siyah Volta, Kırmızı Volta ve Beyaz Volta nehirlerinin üst tarafında yer aldığı için Yukarı Volta adı verilmişti.
Nehirlerin alt kısmında ise Gana bunuluyor ve nehirler o ülkede denize kavuşuyor.
Yukarı Volta 1960 yılında Fransa’dan bağımsızlığını kazandı.
Fakat ülke halklarının bu isme karşı herhangi bir bağ hissetmediği gerekçesiyle ülkenin adının değiştirilmesi gündeme geldi.
Devlet Başkanı Thomas Sankara’nın talebiyle ülkenin adı 1984’te Burkina Faso olarak değiştirildi.
Burkina, ülkenin en çok konuşulan Mossi dilinde Dürüst İnsan, Faso ise ülkedeki bir diğer dil olan Dyula’da Yurt anlamına geliyordu.
Böylece ülkenin adı Dürüst İnsanlar Yurdu oldu.
New York Times gazetesinin arşivlerinde yer alan bir habere göre ülkenin Birleşmiş Milletler’deki bir diplomatı, bunun nedenini şöyle açıklamıştı:
“Adımızı değiştirdik çünkü Yukarı Volta bize Fransızlar tarafından verilmiş bir sömürge ismiydi.
“Biz Volta Nehri’nin etrafındaki bir bölgeden daha fazlasıyız.”
Ülkenin talebi dünya genelinde kabul gördü. Bugün Yukarı Volta adına rastlanılmıyor.
Swaziland > eSwatini
Swaziland’ın eSwatini’ye dönüşümü, en güncel örneklerden biri.
Güney Afrika ve Mozambik arasında yer alan bu küçük krallık, bağımsızlığının 50. yılı olan 2018’de adını değiştirdiğini duyurdu.
Kral 3. Mswati, bu karardan önce de Afrika’da mutlak monarşiyle yönetilen son ülke olan Swaziland’dan bahsederken eSwatini diyordu.
Türkçesi Swazi Ülkesi anlamına gelen Swaziland adı, İngiliz sömürgesi döneminde verilmişti.
eSwatini de Swazi dilinde aynı anlama geliyor.
Kral Mswati, “Bağımsızlığını kazanan Afrika ülkeleri birer birer koloni isimlerini bırakıp sömürge öncesi adlarına geri döndü” demişti.
Kral Mswati, “Nereye gitsek bizi İsviçre ile karıştırıyorlar” diyerek bu değişikliğe bir gerekçe daha sunmuştu.
İsviçre’nin İngilizcesi ile (Switzerland) bu ülkenin eski adı (Swaziland) birbirine yakındı.
Fakat dünyanın en yoksul ülkelerinden biri olan eSwatini ile en zengin ülkelerinden biri olan İsviçre arasında denize kıyısı olmamak ve dağlara sahip olmak gibi az sayıda benzerlik var.
Kararın ardından BBC’nin Swaziland’daki muhabiri Nomsa Maseko, değişikliğin kralın isim yerine ülkenin yavaşlayan ekonomisine odaklanması gerektiğini söyleyen bazılarını kızdırdığını aktarmıştı.
Seylan > Sri Lanka
1972’ye kadar Seylan adıyla bilinen ülke, bu tarihte yeni anayasasında adını Sri Lanka olarak değiştirdi.
Seylan, adaya Portekizli ve İngiliz sömürgelerinin verdiği bir isimdi.
Sri Lanka’nın en çok konuşulan dili olan Sinhala’da Lanka kelimesi hem ada anlamına geliyor, hem de ülkenin adı olarak kullanılıyordu. Benzer bir şekilde ikinci en çok konuşulan dil olan Tamil’de de İlanka olarak kullanılıyordu.
Ülke Seylan adıyla 1948’de İngiltere’den bağımsızlığını ilan etti.
1972’de ise Lanka’nın başına “muhteşem, görkemli” anlamına gelen Sri kelimesinin eklenmesiyle ülke adını Sri Lanka (Muhteşem Ada) olarak değiştirdi.
Bu değişim dünya genelinde kabul gördü. Bugün Seylan adı, yalnızca ülkenin en meşhur ihraç kalemlerinden olan Seylan çayı için kullanılıyor.
Fildişi Sahili > Kotdivuar
Önceki ülkelere kıyasla başarısız bir talep ise Fildişi Sahili’nin adını değiştirmesi oldu.
Eski bir Fransız sömürgesi olan Fildişi Sahili’nin resmi dili de Fransızca.
Kendi ülkelerini Fransızca Côte d’Ivoire olarak yazsalar da, anadili Fransızca olmayan çoğu ülkede bu isim yerel dillere çevriliyor, İngilizce’de Ivory Coast iken Türkiye’de Fildişi Sahili’ne dönüşüyordu.
Bu durumdan rahatsız olan Fildişi Sahili, tıpkı Türkiye’nin yaptığı gibi bir talepte bulundu ve 1986’da resmen “Bize kendi dilimizdeki adımızla seslenin” dedi.
Fakat bu talep yaygın bir şekilde kabul görmedi.
Dünya genelinde pek çok resmi kurum, ülkeden bahsederken kendi dillerinde Fildişi Sahili demeye devam ediyor.
Aynı durum Türkiye için de geçerli.
Türkiye Dışişleri Bakanlığı’nın sözlüğünde ise ülkenin adı Fransızca isminin Türkçe okunuşu olarak, Kotdivuar şeklinde yer alıyor.
Sözlükte şu not yer alıyor:
“İlgili Devlet, resmi isminin tercüme edilmeden kullanılmasını talep etmiştir. Bu nedenle Fildişi Sahili Cumhuriyeti yerine Kotdivuar Cumhuriyeti ifadesi kullanılmıştır.”
Fakat sözlükteki bu kullanıma rağmen bakanlığın internet sitesinde ülke Fildişi Sahili olarak anılıyor.
***Mutluluk, adalet, özgürlük, hukuk, insanlık ve sevgi paylaştıkça artar***