2. Dünya Savaşı sonrası 1949’da ‘Sovyetler Birliği tehdidine’ karşı kurulan Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü (NATO), günümüzde açık kapı politikasıyla yeni üyeler kabul ediyor. Son olarak Ukrayna’nın ittifaka dahil edilmek istenmesi Rusya’nın büyük tepkisine neden oldu.
Örgütün genişletilmesi konusundaki endişelerini dile getiren Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Ukrayna sınırına 150 bin asker konuşlandırdı.
Peki NATO’dan 2020’de ‘geliştirilmiş fırsatlar ortağı’ statüsü alan Ukrayna, ittifaka katılmaya ne kadar yakın, NATO’ya üyelik nasıl gerçekleşiyor?
NATO ne zaman kuruldu?
NATO, 4 Nisan 1949‘da ABD, Kanada, İngiltere, Fransa, İtalya, Portekiz, Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Danimarka, Norveç ve İzlanda’dan oluşan 12 ülke tarafından kuruldu.
Sovyetler Birliği’ne karşı bir ittifak olarak imzalanan anlaşma, üyelerinden birinin tehdit edilmesi durumunda birbirlerini korumayı taahhüt ediyor.
Bu, anlaşmanın 5. maddesinde şu şekilde ifade ediliyor: “Taraflar, Kuzey Amerika’da veya Avrupa’da içlerinden bir veya daha çoğuna yöneltilecek silahlı bir saldırının hepsine yöneltilmiş bir saldırı olarak değerlendirileceği ve eğer böyle bir saldın olursa BM Yasası’nın 51. Maddesinde tanınan bireysel ya da toplu öz savunma hakkını kullanarak, Kuzey Atlantik bölgesinde güvenliği sağlamak ve korumak için bireysel olarak ve diğerleri ile birlikte, silahlı kuvvet kullanımı da dahil olmak üzere gerekli görülen eylemlerde bulunarak saldırıya uğrayan taraf ya da taraflara yardımcı olacakları konusunda anlaşmışlardır. Böylesi herhangi bir saldın ve bunun sonucu olarak alınan bütün önlemler derhal Güvenlik Konseyi’ne bildirilecektir. Güvenlik Konseyi, uluslararası barış ve güvenliği sağlamak ve korumak için gerekli önlemleri aldığı zaman, bu önlemlere son verilecektir.”
Bu madde, ilk olarak ABD’nin 11 Eylül 2001’de Afganistan’ı işgali sonrası kullanılmaya başlandı.
NATO’ya katılma süreci nasıl işliyor?
Kurulduğunda 12 üyesi olan NATO’da günümüzde 30 ülke bulunuyor. İttifak üyeleri diğer Avrupa ülkelerini örgüte katılmaya davet edebiliyor.
Potansiyel üyelerin demokratik değerlere sahip olması ve Avrupa-Atlantik güvenliğine katkıda bulunması gerekiyor. Ardından “üyelik eylem planı” verilen ülkelerle müzakereler yürütülüyor.
Ülkenin örgütün bir parçası olması için, anlaşmaya ilişkin bir katılım protokolünün NATO üyeleri tarafından oybirliğiyle imzalanması gerekiyor.
Ukrayna ittifaka üye olmaya ne kadar yakın?
2008 Bükreş Zirvesi’nde üyeler, “Ukrayna ve Gürcistan’ın NATO üyesi olacakları” konusunda anlaştı; ancak ülkelere üyelik eylem planı teklif edilmedi.
Ukrayna’nın Moskova’ya yakınlığıyla bilinen eski cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç, ülkenin NATO’ya katılmasına gerek olmadığını söyledi. Yanukoviç’in devrilmesi ve Putin’in Kırım’ı ilhak etmesinin ardından dönemin Ukrayna Başbakanı Arseniy Yatsenyuk, ülkenin NATO üyeliğine bakışının değiştiğini dile getirdi.
Ukrayna Parlamentosu, Anayasa’da yapılan değişikliklerle ülkenin hedefi olarak NATO üyeliği yolunda bir yasayı 2017’de kabul etti.
NATO, 2020’de Ukrayna’ya ‘geliştirilmiş fırsatlar ortağı’ statüsü verdi, böylece Kiev’in örgütle daha fazla bilgi paylaşımına ve tatbikatlara erişime izin verildi.
RAND Corporation’da kıdemli siyaset bilimci Samuel Charap, “Finlandiya da bu statüye sahip ve muhtemelen ittifakın en yetenekli ve önemli üye olmayan ortağı.” diyor.
Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy, ülkesinin NATO’ya üye olma niyetinin “anayasada yer aldığını ve bunun değişmediğini” savunuyor.
Ukrayna’nın NATO üyeliğinin önündeki engeller
Avrupa Dış İlişkiler Konseyi’ndeki Rafael Kaybı, Ukrayna’nın üye olma kriterlerini karşılamadığını söylüyor.
Kaybı, siyasi tarafta, ülkelerin üyelik planı kapsamında reformları uygulaması ve askeri kanatta da “ittifakın güvenliğini artırması” gerektiğini vurguluyor.
Rusya’nın 2014’te Kırım’ı ilhakının Kiev’in NATO’ya üyeliğini zorlaştırdığını belirten Loss da, “Rusya, 2014’te Ukrayna’yı ve 2008’de Gürcistan’ı işgal ederek bu iki ülkenin üyeliğini fiilen veto etti” diyor.
Uluslararası Stratejik Araştırmalar Enstitüsü’nün strateji, teknoloji ve silah kontrolü direktörü William Alberque, Ukrayna ordusunun 2014’ten bu yana iyileşmesine rağmen, NATO’ya katılmak için hala yasal, ekonomik ve yolsuzlukla mücadele reformlarını uygulamaları gerektiğini vurguluyor.
Alberque, Ukrayna ve Gürcistan’ın Rusya ile olan toprak anlaşmazlıklarının onları üyelikten tamamen dışladığına katılmıyor: “Almanya, Soğuk Savaş boyunca SSCB tarafından işgal edildi, ancak yine de 1955’te ittifaka katıldılar. Aslında Almanya’yı yeniden birleştirme projesi Batı’nın ve NATO’nun temel nedenlerinden biriydi.”
“Ukrayna’nın NATO üyeliği çok uzak”
Ukrayna ve Gürcistan’ın üyelik eylem planının 2008’de reddedilmesiyle Kiev’in NATO’ya katılımının da masada olmadığını savunanların çoğunlukta olduğu belirtiliyor.
Charap, Ukrayna’nın ittifaka katılması halinde, üye devletlerin “esas olarak Rusya ile bir savaşı içselleştireceklerini, bu yüzden bu hiç de olası olmadığını” düşünüyor.
Loss, “Ukrayna’nın NATO üyeliğinin çok uzakta olduğunu düşünüyorum” diyor.
ABD Başkanı Joe Biden, bir Rus işgali durumunda ülkesinin birliklerini Ukrayna’ya göndermeyeceğini söyledi. Benzer durumun ittifak üyesi 30 ülke için de geçerli olacağı ifade ediliyor.
Ülkelerin NATO’ya katılma tarihleri
4 Nisan 1949: ABD, Kanada, İngiltere, Fransa, İtalya, Portekiz, Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Danimarka, Norveç, İzlanda
1952: Türkiye, Yunanistan
1955: Almanya, İspanya
1999: Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya
2004: Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya, Slovakya, Slovenya
2009: Hırvatistan, Arnavutluk
2017: Karadağ
2020: Kuzey Makedonya
***Mutluluk, adalet, özgürlük, hukuk, insanlık ve sevgi paylaştıkça artar***