Dr. Öğr. Üyesi Cem Tınaz*
24. Kış Olimpiyat Oyunları Çin’in Pekin kentinde yapılan resmi açılış töreni ile başladı. Kış Olimpiyat Oyunları, günümüzde bir kentin dünya haritası üzerinde kendine yer edinebilmesine olanak sağlayan ender olaylardan biri. Bugün dünyanın önde gelen kış sporları merkezleri arasında kabul edilen birçok şehir, geçmişte bu oyunlara ev sahipliği yaptı. Pekin hem Yaz hem de Kış Olimpiyat Oyunları’na ev sahipliği yapan ilk şehir olma mertebesine erişse de 2022 Kış Olimpiyat Oyunları düzenlenme maliyetleri, çevresel etkiler, sansürler, Covid-19, sporla aklama (sportswashing) ve insan hakları sorunları gibi çeşitli endişeler ve tartışmaların gölgesinde başlayacak.
Toplam 19 gün sürecek olan oyunlarda 7 sporda, 15 farklı disiplinde, 109 müsabakada madalya mücadelesi verilecek. Oyunlara 91 ülkeden yaklaşık 3000 sporcu katılacak. Oyunlarda 5’i 2008 Yaz Olimpiyatları’nda da kullanılmış olan 13 farklı tesis kullanılacak. Pekin’in ünlü stadyumu “Kuş Kafesi” herhangi bir müsabakaya sahne olmayacak olsa da açılış ve kapanış seremonisine ev sahipliği yapacak.
Kış Olimpiyat Oyunları’nda Türkiye’yi 5 milli atlet temsil edecek
Kış Olimpiyat Oyunları deyince akla ilk gelen ülke kuşkusuz Norveç. Pyeongchang’ın ev sahipliği yaptığı 2018 Oyunları’nda Norveçli atletler toplam 39 madalya ile sıralamanın tepesinde yer almışlardı. 2018’de bir altın bir de bronz madalya alan kros kayakçısı Marit Bjorgen, toplam 15 madalya ile Kış Olimpiyat Oyunları’nda en fazla madalya kazanan atlet ünvanına sahip. Oyunlar tarihinde 132’si altın olmak üzere toplamda 368 madalya kazanmış olan Norveç, Amerika Birleşik Devletleri’ni (toplam 305 madalya) geride bırakarak, Kış Olimpiyat Oyunları’nda en fazla madalya kazanan ülke konumunda. Norveç’in yalnızca 5,5 milyon nüfusa sahip olduğu düşünülürse bu kadar baskın olmaları gerçekten takdire şayan. Modern olimpiyat tarihinde yalnızca 20 ülkenin madalya kazanabilmiş olduğu Kış Olimpiyat Oyunları’nda Türkiye’nin henüz hiç madalyası bulunmuyor, 2024 Oyunları’nda ülkemizi 5 milli atlet temsil edecek.
Özellikle yüksek maliyetler Olimpiyat Oyunları’nı halk desteğinden mahrum bırakıyor
Gelelim 2024 Oyunları hakkındaki tartışmalara. 2024 Oyunları’na ev sahipliği yapacak kente 2015 yılında karar verildi. Birçok şehrin yüksek düzenlenme maliyetlerinden ötürü halk desteğinin yetersiz olmasını gerekçe göstererek adaylık yarışından çekilmeleri sonrasında finale yalnızca iki şehir kalmıştı; Almatı ve Pekin. Oyunlara ev sahipliği yapmasında karar verilen Pekin’de kullanılacak olan dış mekan tesislerin neredeyse hiç kar yağışı almamasından ötürü tesislere taşınması gereken karın yaratacağı maliyet ve belirsiz çevresel etkiler 2015 yılında tartışma konusu olmuştu. Çin, Pekin’de yapılacak Kış Olimpiyatları’nda mavi gökyüzü sağlamaya ve uluslararası topluma ekonomiyi karbondan arındırma konusunda ciddi olduğunu göstermeye çalışırken, kendini 2021 küresel enerji krizinin merkezinde buldu. 2022 Kış Olimpiyat Oyunları’nın neden olduğu potansiyel çevresel etkilere ilişkin yerel eleştirilerin, basında ve internette sansürlenmesi çeşitli gündem oldu. Çeşitli meselelerle ilgili tartışmalar 2015 yılından bu yana gündemdeki yerini hep korudu ve son olarak Çin’deki insan hakları ihlalleri tartışmaları diplomatik boykotu beraberinde getirdi. Amerika Birleşik Devletleri, Avustralya ve Kanada gibi ülkelerin dahil olduğu bazı ülkeler Pekin’e sporcular ve antrenörleri dışında idareci ve temsilci göndermeme kararı aldı.
Sporcuların ifade özgürlüğü kısıtlanıyor mu?
Atletlerin ifade özgürlüğü modern Olimpiyat tarihine damgasını vurmuş kritik meselelerden biri. Geçmiş Olimpiyat Oyunları’nda bazı atletler gündeme getirdikleri konulardan ötürü ağır bedeller ödediler. IOC’nin 50. kuralı atletleri podyum seremonisi esnasında politik meselelerle ilgili kendilerini ifade edecek herhangi bir davranışta bulunmalarını net şekilde yasaklıyor. Öte yandan atletler kurala uygun şekilde ortak alanlarda ve röportajlarda ifade özgürlüğüne sahipler. Ancak geçtiğimiz günlerde gerçekleştirilen basın toplantısında Pekin Kış Olimpiyatları Atlet Komisyonu Başkanı iki Olimpiyat altını sahibi sürat patencisi Yang Yang, yarışmacıları tartışmalı meselelerle ilgili konuşmaya karar verdiklerinde sorumlu davranmaları gerektiği konusunda uyardı. Pekin 2022 Direktörü Yang Shu da geçtiğimiz günlerde atletlerin Olimpiyat ruhuna ve Çin kanunlarına aykırı biçimde insan hakları meseleleri ile ilgili yorumlarda bulunmaları durumunda cezalandırılabileceklerini söylemişti. Bu ifadeler, birçok kişi tarafından atletlerin kamuya açık biçimde Çin’in insan hakları sicilini eleştirmemeleri yönünde net bir uyarı olarak algılanıyor.
Bir yanda çevresel meseleler, insan hakları ihlalleri, sansürler ve vahşi kapitalizm, diğer yanda sürdürülebilirlik, eşiklik, hak, adalet ve sosyal, psikolojik ve fiziksel sağlık. IOC’nin politik meselelerin dışında kalma çabasına rağmen kendisini küresel politik meselelerin merkezinde bulması kaçınılmaz. Küresel sporun ve Olimpiyat Oyunları’nın sahip olduğu erişim, ekonomik ve toplumsal potansiyel ve etki alanı düşünüldüğünde sporun bütünlüğünü koruyabilmek, bir yandan toplumsal hassasiyetleri gözetirken diğer yandan küresel güç odaklarının kendi çıkarları doğrultusundaki oyunlardan etkilenmemek gerçekten zor. Bakalım önümüzdeki günlerde 2022 Kış Olimpiyat Oyunlar’ında neler yaşanacak? Hep birlikte izleyip göreceğiz.
Sağlıcakla ve sporla kalın!
İstanbul Bilgi Üniversitesi Spor Bilimleri ve Teknolojisi Yüksekokul Müdürü
***Mutluluk, adalet, özgürlük, hukuk, insanlık ve sevgi paylaştıkça artar***