Murat Bayram: Türkiye’de Kürtçe medya yok olma tehdidi altında

Gazetecilikte Direnç Yazıları serisinin 4 üncü yazısında, Kürtçe medya mercek altına alındı. Yazda  veriler le  Kürtçe medyanın yok olma tehdidi altında olduğunun altı çizildi. Yazıyı kaleme alan Murat Bayram, “Türkiye’de Kürtçe medya bazı alanlarda yok oluşu gördü bile: Kürtçe bir günlük gazete yok, Kürtçe ulusal kapsamlı yayın yapan bir radyo yok, temel dili Kürtçe olan bir haber ajansı yok, Kürtçe haber programı bulunduran uydu veya kablolu yayın yapan bir özel televizyon yok. Kürtçe haber yapan tek bir televizyon kanalı var. O da devlete ait” ifadelerini kullandı.

Kürtçe medya eğitiminin yasak olduğunun altını çizen Bayram, ““Alaylı” olmaya mahkûm olan gazetecilerin, “alanda” yeterli tecrübeye ulaşamadan, gözaltı ve tutuklamalar ile bu süreçleri engelleniyor. Kürtçe medya kurumları da kalifiye çalışan yetiştirmek ve medyadaki son gelişmeleri yakalamak adına yeterli çaba içinde değil. Dijital medya teknikleri modern gazetecilikte çok az uygulanıyor, sadece bir kuruluş (Botan Inteernational) bu eğitimi veriyor. O da ihtiyacı karşılayacak kapasiteye sahip değil. Kürtçe medya organlarında haber öyküleri ile ayrıntılı bilgi sunulmuyor, klasik 5N1K “tutanak” haberciliği yaygın” ifadelerine yer veriyor.

Kürtçe’nin “terörizm faliyeti olarak gösterildiği ve Kürt medya kurumlarının “bir örgüt/siyasi oluşum” olarak kodlandığını belirten Bayram, Gazetecilerin bu sebepler kaynaklı linçlendiğini dile getirdi.

Murat Bayram’ın Bianet’te yayımlanan yazısında Kürtçe medyanın yok olma tehdidi altında olduğu verilerle gözler önüne serildi. Bayramın yazısının ilgili kısmı şöyle:

“Kürtçe gazete

Türkiye İstatistik Kurumu 2020 verilerine göre Türkiye’de 4.746 gazete ve dergi basılıyor. 2.164 derginin ve 2.582 gazetenin basıldığı ülkede, Kürtçe yayın yapan bir haber dergisi ya da günlük gazete yok. Bir tek haftalık yayın yapan gazete var: Xwebûn.

Kürtçe televizyon

Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTUK) 2021 verilerine göre, Türkiye’de 350 tane uydudan yayın yapan, 172 de kablo yolu ile yayın yapan televizyon kanalı var. Toplam 522 televizyon kanalından sadece biri Kürtçe haber sunuyor, o da devlete ait olan TRT Kurdi. Uydudan Kürtçe yayın yapan tek özel televizyon Zarok TV (çocuklar için içerik sunuyor), karasal yayın yapan tek Kürtçe televizyon Amed TV.

Kürtçe haber ajansı

Türkiye’de temel dili Kürtçe olan hiçbir haber ajansı yok. Kürtçe dil seçeneği olan en büyük haber ajansı devlete ait olan Anadolu Ajansı. Kürt şirketlerine ait olan Mezopotamya Ajansı ve JinNews gibi ajansların da temel dili Türkçe. Dil seçenekleri arasında İngilizce’nin yanı sıra Kürtçe de var.

Sahipleri Kürt olan şirketler ve devlet dışında, Kürtçe dil seçeneği sunan sadece bir haber portalı var: bianet.org Türkçe yayın akışı arasında Kürtçe habere de yer veren tek haber portalı gazeteduvar.com.

Kürtçe radyo

Türkiye’de ulusal yayın yapan bir Kürtçe radyo yok. En kapsamlı yayın yapan TRT Kurdi Radyo devlete ait. Wikipedia’ya göre bu radyo, “Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Doğu Anadolu Bölgesi ve Suriye Halep’e bağlı Afrin ilçesinde Kürtçe yayın yapıyor.

Kürtçe medya eğitimi

Google arama motoru verilerine göre, en az 74 üniversitede Türkçe medya eğitimi/bölümü var. Çoğunlukla dernek ve vakıflar, Avrupa ülkelerinden aldıkları fonlarla, yılda en az 200 Türkçe medya eğitimi veya medya araştırma programı düzenleniyor. Bunların çoğu İstanbul’da yürütülürken en az 10’u Diyarbakır’da gerçekleşiyor.

Türkiye’de Kürtçe medya eğitimi yasak, fakat atölye düzenlemek serbest. Türkiye devlet tarihinde ilk Kürtçe medya eğitim ofisi olan Botan International, 2020’de kuruldu ve atölyeler aracılığı ile eğitim veriyor, Kürtçe dijital medya ders kitapları hazırladı. Hâlâ Botan International dışında bir Kürtçe medya eğitim organizasyonu yok. Atölye Bia, Mezopotamya Vakfı, Yeni Yaşam Derneği gibi kuruluşlar yılda bir kere Kürtçe medya üzerine atölyele veya seminerler düzenliyorlar.

Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF), bir Kürtçe medya eğitim projesini destekleyen ilk ve hâlâ tek uluslararası kuruluş. RSF ve Botan International’in partnerliği devam ediyor fakat RSF dışındaki fon verenlerin tamamı medya eğitim fonlarını Türkçe medya eğitimi programlarına ayırıyor.

Kürtçe internet siteleri

Kürtçe dil seçeneği bulunduran ajanslar sıklıkla kapatılıyor. Mezopotamya Ajansı’nın sitesi (bu makalenin yazıldığı tarihe kadar) 35 defa kapatıldı. Televizyon, radyo ve gazetelerle var olma çabasında olan Kürtçe medyası, internet ortamında da tehdit altında.

Ajans ve televizyon siteleri dışındaki siteler kişisel girişimler ve çabalar ile iş yapıyorlar. Maddi kazanç sağlamayan bu siteler, gönüllülerin çabaları ile devam ediyor. Google Türkiye Temsilciliği, Google AdSense programı Kürtçe’yi tanımıyor ve bu sitelere reklam verilmesini desteklemiyor. Medya için Türkiye’ye verilen fonların hiçbiri bu platformlara aktarılmıyor. Sitelerde sponsorlara rastlamadık.

Bir medya şirketine ait olduğunu künyesinde belirten tek istisna site, Botan International’e ait olan Botan Times sitesi.

Önde gelen siteler kültür ağırlıklı içerikler üretiyorlar, bunlardan bazıları şöyle: Diyarname (Genel kültür ve politik), Çandname (Genel kültür), PopKurd (Popüler kültür), FlashHilat (Fotoğraf), Kubar (Moda), Sînemaya Serbixwe (Sinema), Dîalog (Tiyatro).”

Bayram yazısında çözüm olarak şu önerilerde bulundu:

“Devlet,

Kürtçe medyayı terörizm faaliyeti bağlamından çıkarmalı, Kürtçe medya eğitimini serbest bırakmalı, medya eğitimini finanse edip istihdam sağlamalı, el konulan medya araç gereçleri iade edilmeli.

İnsan hakları fon sağlayıcıları;

Kürtçe’nin, ülke nüfusunun dörtte birinin nüfusunun anadili olduğu gerçeğini gözardı etmemeli. Anadilde haber sunmak ve haber almanın bir temel insan hakkı olduğu unutulmamalı. Kürtçe medya finanse edilmeli, teşfik edilmeli.

Kürtçe medya organları;

Gazetecilik bir meslektir, bu meslekte verilen emek “mücadele”, “fikri varlık gösterme” ve “direnme” bağlamında değerlendirilmemeli, emeklerinin karşılığı verilmeli. Kürtçe medya yeni medya yöntemlerinin gerisinde kalmamalı.”

Yazının tamamı için tıklayınız.