Amerikan ekonomisi hapşırırsa dünya ekonomisi nezle olur, nezle olursa dünya ekonomisi yataklara düşer. Mart 2020’den bu yana, hem ABD hem de diğer önde gelen ekonomilerde gözle görülür sıkıntılar var. Sorunlar hep amansız bir şekilde gelişen pandemi durumuna bağlandı. Dünyada birçok insan yüksek vaka sayılarına rağmen hayatlarını sürdürüyor olsa da, ekonomik sorunların varlığı herkesin kabul ettiği bir gerçek. ABD’de büyük hayallerle işbaşı yapan Joe Biden hükümeti, beklenmedik oranlarda yükselen enflasyon rakamlarına pandeminin etkisini azaltmaya çalışıyor. Washington’un bu konudaki başarısı, benzer şekilde önde gelen diğer ekonomileri de etkileyeceği için tüm başkentlerde yakından takip ediliyor.
ENFLASYON ETKİSİ HER ALANDA HİSSEDİLİYOR
ABD’de tüketici fiyat endeksi Ekim 2020’den Ekim 2021’e yüzde 6,2 artarak 30 yıldan uzun süredir 12 aylık en hızlı fiyat artışı oldu. Birçokları bu beklenmedik orandaki artış için pandemiyi suçlarken, Çin kaynaklı virüsün ekonomilerin teklemesinin tek sorumlusu olmadığını savunanlar da var. Bu iddayı ortaya koyanların temel argümanı, ilk Covid-19 dalgasının aslında tam tersi etki yapıp, fiyatlatı düşürdüğü yönünde. Nisan 2020’de petrol fiyatı önceki aylara göre neredeyse iki kat düşerken, ABD’de tüketici fiyatlatı Mayıs 2020’den Mayıs 2021’e kadar yalnızca yüzde 0,1 arttı.
MAL TALEBİ ARTIŞTA, HİZMET DÜŞÜŞTE
Buna karşılık, vatandaşlar firmaların kolayca tedarik edebileceğinden daha fazla mal ve hizmet talebi ortaya koyunca, enflasyon oranlarının hızlı bir şekilde yükselme eğilimine girdi. Hem korku hem de Covid-19 ile ilgili kısıtlamalar, talebi hizmetlerden mallara kaydırdı. İnsanlar hala sinemada film izlemekten korkarken, bazıları da film izlerken maske takmaktan hoşlanmıyor. Her iki gerekçe de tüketicileri ev eğlence ekipmanı satın almaya itiyor. Toplu taşıma korkusu araba ve bisiklet talebini, restoranlarda yemek yeme korkusu ise mutfak tadilatı ve ekipmanlarına olan talebi artırıyor. 2019’un dördüncü çeyreğinden 2021’in üçüncü çeyreğine kadar ABD’deki hanehalkı hizmet harcamaları yüzde 2 düştü. Buna karşılık dayanıklı tüketim malları harcamaları yüzde 20 arttı. Talepteki bu kayma, geçtiğimiz aylarda ortaya çıkan yüzde 6’nın üzerindeki yıllık enflasyonun temel sebeplerinin başında geliyor. Benzer bir trend, Avrupa ülkelerinde de gözleniyor. Almanya, Fransa, İngiltere gibi ülkelerde de uzun yıllar ölçeğinde beklenmedik enflasyon rakamları gözleniyor. Tabii, benzer gerekçelerle.
PANDEMİ ÜRETİMİ DE AKSATTI
ABD uzun yıllardan beri hemen hemen tüketim araçlarının çok az üretildiği, buna karşılık çok daha ucuza malolduğu için dünyanın değişik bölgelerinden temin eden bir ülke. Pandemi, bu süreçte ithal malların arzını da bozarak fiyatlarını yükseltti ve hala da yükseliyor. Ucuz işgücünün bulunduğu ülkelerdeki enfeksiyonlar ve sokağa çıkma kısıtlamaları üretimi engellediği için, hem üretim azaldı hem de fiyatlar arttı. Ağustos ayında Vietnam’da yaşanan bir kilitlenme, tüm dünyada bilgisayar çipi arzını kesintiye uğrattı. Pandemi ile ilgili sınır kısıtlamaları, ülkeler arasında üretimi koordine etmeyi daha da zorlaştırdı.
POZİTİF VAKALARI FABRİKALARI AKSATIYOR
Bunun yanında ABD başta olmak üzere birçok gelişmiş ülkede, pandemi işçi arzını da düşürdü. Bu nedenleaha az mal ve hizmet üretilince, doğal olarak fiyatlar da yükseldi. ABD’de her gün yaklaşık yüzbin kişinin Korona testi pozitif çıkıyor. Bunların yarısından fazlasının çalışan bireyler olduğu dikkate alınınca işgücü kaybı daha iyi anlaşılır zira pozitif bir kişi ortalama 10 gün üretimden uzak kalıyor. Buna bir de bu pozitif kişilerin temaslı olduğu kişileri ekleyince, her gün en az 300.000-500.000 çalışanın işe gelmemesi anlamına geliyor. Bu rakam, ABD’de toplam çalışanların yaklaşık yüzde 0,3’ü. Ancak etki, istihdamdaki basit bir yüzde 0,3’lük düşüşten çok daha kötü, çünkü bu rakamlar büyük belirsizlikler gitiriyor. Çünkü, u 300.000-500.000 günlük devamsızlık plansız bir iş aksaması. İşverenlerin kayıp işgücünün etkisini azaltmak için sıklıkla daha fazla personel harcaması yapması gerekiyor.
COVİD-19 KORKUSUYLA ERKEN EMEKLİLİK
Devam eden enfeksiyonların günlük etkisinden ayrı olarak, koronavirüs ABD’de, Kasım 2021’de, Şubat 2020’ye göre işgücünü 2 milyon azalttı. Bu düşüşün bir kısmı da Korona’ya yakalanmaktan korkan işçilerden kaynaklı. Bunun içinde pandemi nedeniyle geçici olarak işgücünden ayrılan veya emekli olanlar da var. 2021’in üçüncü çeyreği itibarıyla, 55 yaş ve üzeri ABD nüfusunun yüzde 50,3’ü emekli oldu. Bu erken emeklilik trendi, 2020 Martı’ndan beri artış eğiliminde.
EN ÇOK KADINLAR ETKİLENDİ
Bu süreçte özellikle kadınlar arasında çalışmayı bırakanların sayısı oldukça dikkat çekici oranda. ABD’de okullar şu anda ülke genelinde yüz yüze eğitime açık olsa da, okul ve kreşlerde hizmet veren sayıları her geçen gün azalıyor. Mesela öğretmen ve anaokulu çalışanı sayısı 2019’daki rakamlardan çoık daha az. Birçok okulda personel eksikliği ve kapsamlı temizlik taleplerinin karşılanamamsı nedeniyle dersler iptal ediliyor. Bu belirsizlikler, çalışan annelerin evlerde çocuklarıyla ilgilenmesini gerektirdiği için kadın işgücü azalıyor.
FAİZ ARTIRIMI İLAÇ OLACAK MI?
Korona sayılarında artış sürerken, bunun ekonomiye etkileri de yukarıda anlatıldığı şekilde devam ediyor. ABD yönetimi hayatı etkileyen enflasyonu kontrol altına almak için ilk etapta faiz artırımı planlıyor. ABD merkezli faiz oranlarında yükseliş, kısa sürede dünya ekonomilerinin de takip edeceği bir trend haline dönüşebilir.
ETKİLERİ UZUN YILLAR SÜREBİLİR
Pandemi ve onunla ilişkili ortaya çıkan konomik sorunlar nedeniyle oluşan mal ve hizmet üretme kapasitesinin düşüşü, şartlar devam ettiği zaman dilimde sürmeye devam edecektir. Her gün ortaya çıkan yeni bir variant nedeniyle pandeminin kısa sürede bitmeyeceğini göz önünde bulundurulunca, enflasyonun artış trendi devam edebilir. Kısaca pandemi ekonomisi bitmedi ve devam ediyor. Etkileri de artarak sürüyor. Bu şartlar gözönünde bulundurulunca, pandemi kaynaklı ekonomik sorunların uzunca bir süre daha insanların hayatında olacağını tahmin etmek hiç de zor değil.
***Mutluluk, adalet, özgürlük, hukuk, insanlık ve sevgi paylaştıkça artar***