Venedik Komisyonu, Türkiye’de geçtiğimiz yıl yasalaşan “Kitle İmha Silahlarının Yayılmasının Finansmanın Önlenmesine İlişkin Yasa’nın”, uluslararası insan hakları hukuku ve ölçütleriyle uyuşmadığı uyarısında bulundu. Komisyon, yasanın mevcut haliyle dernekler üzerinde baskı oluşturduğunu belirterek, Ankara hükümetinden yasa metninin yeniden gözden geçirilmesini önerdi.
Avrupa Komisyonu’nun, üye ülkelerdeki yasaların, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne uygunluğunu inceleyen danışma organı Venedik Komisyonu’ndan yapılan açıklamada, “Kitle imha silahlarının yayılmasının finansmanının önlenmesine ilişkin 7262 sayılı Kanun’un uluslararası gerekliliklerin ötesine geçtiği ve bu nedenle temel insan hakları üzerinde geniş kapsamlı sonuçları olabileceği” vurgulandı.
Venedik Komisyonu, Türkiye’nin karşı karşıya olduğu son derece zor güvenlik kaygılarını kabul etmekle birlikte, Avrupa Konseyi üyesi devletlerin terörle mücadele için adımlar atarken uluslararası insan hakları hukuku da dahil olmak üzere tüm uluslararası yasal yükümlülüklere uyması gerektiğinin altını çizdi.
Komisyon, Ankara hükümetinin, “7262 sayılı Kanun’un, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK) ile Mali Eylem Görev Gücü’nün (FATF), kitle imha silahlarının yaygınlaşmasının engellenmesi doğrultusundaki tavsiyeleri çerçevesinde hazırlandığını ancak, amaçları ve faaliyetleri ne olursa olsun, “bu kuralların amaç ve faaliyetlerine bakılmaksızın, tüm derneklere uygulanması hükmü nedeniyle kapsamını aştığını” vurguladı.
Komisyon hukuk uzmanlarının görüşüne göre, yasa hükümleri, özellikle “örgütlenme ve ifade özgürlüğü ile adil yargılanma hakkı” başta olmak üzere, temel insan hakları için geniş kapsamlı sonuçlara yol açma riski taşıyor.
Dernek kapatmalar ve kayyum atanması
Venedik Komisyonu uzmanları tarafından, “yardım toplama konusunda ayrım gözetmeyen yeni hükümler, STK’ların risk değerlendirmesine ilişkin şeffaflığın olmaması ve yetkililerin bir derneğin yönetim kurulu üyelerini, üyelere danışmadan görevden alma ve onları mütevelli heyeti ile (kayyum) değiştirme yetkisi vermesi” gibi pek çok kaygı dile getiriliyor.
Ayrıca, denetim yükümlülüklerinin ihlali nedeniyle para cezalarında ve cezalarda önemli bir artış öngörülmesinin “orantısız yaptırım riskleri” doğurduğu da vurgulandı. Faaliyetleri askıya alınan derneklerin kapatılmasının da “örgütlenme özgürlüğünün ihlali anlamına geldiği ve derneklerin ancak mahkeme kararıyla kapatılması gerektiği” uyarısı da açıklamada yer aldı.
Danışmadan çıkarılan yasa
Venedik Komisyonu, müfettişlerin bilgi talep etme yetkisinin çok geniş göründüğünü ve bu yetkinin “menfaat sahiplerinin mahremiyet haklarına uygun olarak kullanılması gerektiğini” de belirtti. Açıklamada, “yasanın demokratik açıdan bakıldığında ‘sorunlu’ olduğu” da vurgulanarak, sivil toplumu ilgilendiren böylesine önemli bir yasanın “toplum ve diğer paydaşlarla anlamlı bir fikir alışverişi yapılmadan acele bir şekilde kabul edilmesinden de üzüntü yarattığı” ifade edildi.
Venedik Komisyonu’nun eleştirdiği 7262 Sayılı Kitle İmha Silahlarının Yayılmasının Finansmanının Önlenmesi, Yardım Toplama ve Dernekler Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, 27 Aralık 2020’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kabul edilmişti. Hızla kabul edilen yasa 4 gün sonra yürürlüğe girmişti.
Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi (AKPM) Hukuk İşleri ve İnsan Hakları Komitesi, bu yılın Şubat ayında, yeni yasanın uluslararası insan hakları standartlarına uygunluğu konusunda Venedik Komisyonu’ndan görüş istedi.
Daha önce Uluslararası Af Örgütü tarafından yayınlanan bir raporda, Türkiye’nin kabul ettiği ‘kitle imha silahlarıyla’ ilgili yasanın sivil toplum kuruluşlarını ‘baskı altına aldığı’ savunulmuş, bu yasanın “terörü değil sivil toplumu hedef aldığı” kaydedilmişti.