Koronavirüs salgınıyla beraber Nisan 2020’de başlayan işten çıkarma yasağı, kısa çalışma ödeneği ve nakdi ücret desteği uygulamaları 1 Temmuz itibarıyla sona erdi.
Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) Genel Başkanı Arzu Çerkezoğlu, BBC Türkçe‘ye yaptığı açıklamada, toplu işten çıkarmaların artması yönünde hükümeti uyardı ve “İşten çıkarma yasağı istisnaları kaldırılarak devam etmeli” çağrısında bulundu.
Konuya ilişkin BBC Türkçe‘ye değerlendirmelerde bulunan Kocaeli Üniversitesi Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri bölümünden Doç. Dr. Aziz Çelik ise ciddi bir işsizlik dalgasının Türkiye’yi beklediğini söyledi.
Çelik’e göre pandemide işvereni tarafından ücretsiz izne çıkarılmış ve kısa çalışma ödeneğinden faydalanmış pek çok işçi de işsizlik ödeneği alamama durumuyla karşı karşıya.
Öte yandan sosyal medyada da bazı kullanıcılar işten çıkarıldıklarına dair paylaşımlar yaptı.
https://twitter.com/gizem_kafaoglu/status/1410559712731541507
https://twitter.com/askbnm0221/status/1410582023333363716
https://twitter.com/alikapucubas/status/1410530698033831938
Türk Hava Yolları (THY) da 24 kişinin işten çıkarıldığını duyurdu.
https://twitter.com/yhyustun/status/1410725335935508485
BBC Türkçe, sosyal medyada işten çıkarıldığı yönünde paylaşım yapan bazı işçilerle de görüştü.
‘Evlilik için yaptığım birikimle geçineceğim’
Karabük’te yaşayan ancak ismini vermek istemeyen bir TBM operatörü (halk dilinde Köstebek olarak bilinen büyük tünel açma makinesi operatörü) 50 kişilik ekipte yaklaşık 40 mesai arkadaşıyla beraber Kalyon İnşaat tarafından işlerine son verildiğini söyledi.
2014’ten bu yana bu işi yaptığını, Yaklaşık 1 yıldır da Kalyon İnşaat için çalıştığını belirten işçi, şartlarını yerine getiremeyeceği için işsizlik ödeneğine de başvuramayacağını ifade etti.
1 Temmuz öncesinde ücretsiz izne çıkarıldığını belirten işçi, “5 ay 1000’er lira devletten yardım aldık. Ama hep birikimden harcadık. Bu ne kadar devam eder bilmiyorum” dedi.
‘Uygulamalar işverenin lehine oldu‘
İşine son verilen bir diğer işçi de Ankara’da yaşayan 10 yıllık mimar Yavuz Ömer Akmil.
Ocak ayından bu yana çalıştığı firmanın 22 Haziran’da işine son verdiğini söyleyen Akmil, “Ancak resmi olarak işten çıkaramadıkları için önce ücretsiz izne çıkardılar. 1 Temmuz’da işçi çıkarma yasağının son bulmasıyla da işime son verdiler” diye konuştu.
https://twitter.com/tamburizade_/status/1410313828026490880
DİSK Başkanı Arzu Çerkezoğlu, salgının başından beri talep ettikleri işten çıkarmanın geç de olsa yürürlüğe sokulduğunu ancak ücretsiz izin serbestisiyle de uygulamanın işveren lehine döndüğünü söyledi.
‘Sektörde elimiz kolumuz bağlı’
İşlerine son verilen ve BBC Türkçe’ye konuşan her iki işçi de, yeni iş bulmak konusunda kaygılı.
Akmil, “Sektörümde iş bulamazsam sıkıntı yaşarım. Başka nasıl işler bulabilirim onu da kestiremiyorum. En kötü ihtimalle asgari ücretten hallice bir maaşla mimar olarak çalışma şansı bulabilirim. İşverenlerin bize layık gördüğü imkanlar bunlar” diye konuştu.
Karabük’te yaşayan işçi ise evlilik için yaptığı birikim ile geçineceğini söyledi ve “Şu an iş bulmak biraz zor, çalıştığımız sektör üzerinde bayağı bir uğraş veriyoruz ama burdan yediğimiz darbe ile bize iş imkanı sağlamıyorlar. Daha doğrusu elimizi kolumuzu bağladılar. El attığımız, bağlamaya çalıştığımız her işe köstebek oldular” diye konuştu.
Kısa çalışma ödeneği ve nakdi ücret desteği de 30 Haziran’da son buldu
Pandemi döneminde devlet, istihdam kaybını önlemek için işçilere, çalışılmayan süreler için kısa çalışma ödeneği adıyla işveren yerine bir ödeme yaptı.
Nisan 2020’de başlayan uygulama, 31 Mart’ta sona erdi ve 30 Haziran’a kadar uzatıldı. 15 ayda 3,7 milyon işçiye 35,2 milyar lira ödeme yapıldı.
Bu dönemde ücretsiz izne çıkartılan ancak kısa çalışma ödeneği veya işsizlik maaşından da yararlanamayan işçilere de nakdi ücret desteği verildi.
Bu 3 uygulamanın da uzatılıp uzatılmayacağına ilişkin hükümetten henüz bir açıklama ya da değerlendirme gelmedi.
DİSK: Destek devam etmeli
DİSK Başkanı Çerkezoğlu, pandemide iş ve gelir kaybına uğrayan tüm işçilere asgari ücretten az olmamak üzere gelir desteği verilmesini talep etti.
İşsizlik ödeneğinden yararlanmak için öngörülen ağır koşullar kaldırılmasın isteyen Çerkezoğlu, salgının bitmediğini ve sosyal devlet önlemlerinin aciliyetle alınması gerektiğini söyledi.
1 Temmuz itibarıyla işten çıkarmaların önünün açıldığını yineleyen Çerkezoğlu, “Genç ve kadın işsizliği zaten ürkütücü boyuta ulaştı. 1 Temmuz’un ardından işsizlik verilerini göreceğiz. Hükümet bu süreçte işsizlik ödeneklerini koşulsuz vermeli. Kısa çalışma ödeneği devam etmeli” diye konuştu.
İşten çıkarılan herkes işsizlik ödeneği alabilecek mi?
1 Temmuz itibarıyla işten çıkarılan kişilerin işsizlik ödeneğinden faydalanabilmeleri için işten çıkarılmadan önce 120 gün hizmet akdine tabi ve son 3 yıl içerisinde de en az 600 gün işsizlik sigortası primi ödemiş olması şartı var.
Bu şartları karşılayabilen herkes işten çıkarılmaları durumunda 30 gün içerisinde işsizlik ödeneğine başvurabiliyor.
Kocaeli Üniversitesi’nden Doç. Dr. Çelik, pandemide ücretsiz izne çıkarılan çok sayıda işçinin sigorta primlerinin yatırılmaması sebebiyle 600 günlük şartı yerine getiremeyebileceğini ve bu sebeple de işsizlik maaşı alamayabileceğini işaret etti.
‘2 milyondan fazla insan işsizlikle karşı karşıya’
İŞKUR verilerine göre Mayıs 2021 itibarıyla kısa çalışma ödeneğinde 1 milyon 176 bin 817 ve işten çıkarma yasağı kapsamında ücretsiz izinde 996 bin 727 işçi bulunuyor.
Yaptığı basın açıklamasında CHP Genel Başkan Yardımcısı Veli Ağbaba da toplamda 2 milyon 173 bin işçinin işsizlik tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu belirterek, “1 Temmuz itibariyle ülkede kitlesel işten çıkarmaların önü açılmış oldu, acil önlem alınması şart” dedi.
Ağbaba, CHP olarak konuya ilişkin 5 taleplerini ise şöyle sıraladı:
- “Kısa çalışma ödeneği pandemi sonuna kadar uzatılmalı.
- “Kısa çalışma ödeneğinden yararlanma koşulu olan son 3 yıl 450 gün prim ödeme ve son 60 gün kesintisiz hizmet şartı ortadan kaldırılmalı.
- “Ekonomik olarak zor durumda olan sektörlerde tüm çalışanlar kısa çalışma ödeneği kapsamına alınmalı, ödeneğin alt sınırı 2825 TL asgari ücret olarak belirlenmeli.
- “İşten çıkarma yasaklarında tüm istisnalar ortadan kaldırılmalı, KOD-29’dan işçi çıkarmalar yasaklanmalı.
- “Günlük 50 TL ücretsiz izin desteği yerine tüm çalışanlar kısa çalışma ödeneği kapsamına dahil edilmeli.”
‘Ücretsiz izin dönemlerinde kıdem tazminatı ve emekli maaşı için de düzenleme şart’
Doç. Dr. Aziz Çelik’e göre pandemide ücretsiz izne çıkarılan işçileri bekleyen sorunlar arasında “kıdem tazminatı ve emekli maaşı” da var.
Bu dönemde ücretsiz izne çıkarılan kişilerin sigorta primlerinin yatmadığının altını çizen Doç. Dr. Çelik, tıpkı işsizlik ödeneği gibi çalışılmadan geçirilen bu süredeki kıdem tazminatı ve emekli maaşı hesaplamaları için de kanuni düzenleme gerektiğini belirtti ve şunları söyledi:
“Ücretsiz izin ve kısa çalışma ödeneği alan kişiler işsizlik ödeneği alacak mı belli değil. 1 sene boyunca iş ilişkisi var ama kendi rızası dışında işten çıkarılmasına rağmen işsizlik maaşı alamayabilecekler. İşçilerin bu dönemki sigorta primlerinin ödenmiş sayılması lazım. Kıdem tazminatı ve emeklilik maaşı için de bu hakkın tanınması gerekiyor.”
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan son verilere göre, işten çıkarma yasaklarına rağmen ülkede Nisan 2021’de işsizlik oranı bir önceki aya kıyasla 0,9 puanlık artışla yüzde 13,9’a yükseldi ve işsiz sayısı da 4 milyon 511 bin kişiye çıktı.
DİSK-Araştırma Merkezi (DİSK-AR) Haziran 2021’de yayımladığı “İşsizlik ve İstihdam Görünümü” raporunda, “geniş tanımlı işsizlik oranı” olarak tanımladığı Nisan 2021 işsizlik oranının yüzde 27,4 olduğunu açıkladı. DİSK AR’ın raporuna göre mevsim etkisinden arındırılmış geniş tanımlı işsiz sayısı Nisan 2021’de 9 milyon 837 bin olarak belirlendi.