Eski hükümet döneminde Çin’den yaklaşık 1 milyar dolar borç alınarak yapımına başlanan bir otoban; yarım kalan inşaat; borçların ödenememesi halinde Çin’e tanınan toprak talep etme hakkı ve Pekin’e ödeme yapmak için Avrupa Birliği’nden borç talep eden yeni hükümet… Balkan ülkesi Karadağ, 2014’te Çin finansmanıyla inşasına başlanan ancak yarım kalan ve ülkeye muazzam bir borç yükü bindiren otoban projesi yüzünden zor günler yaşıyor…
İLK 41 KİLOMETRE İÇİN 1 MİLYAR DOLAR BORÇ
Halk arasında ‘hiçbir yere gitmeyen otoban’ olarak adlandırılan yol projesinin imzaları 2014 yılında başbakan, bugün ise devlet başkanı olan Milo Djukanovic’in döneminde atıldı. 163 kilometrelik otobanın, Karadağ’ın Adriyatik Denizi’ndeki Bar Limanı’nı komşu Sırbistan’ın başkenti Belgrad’a bağlaması öngörülüyordu. Karadağ hükümeti, üç parçalı olarak inşa edilecek otobanın sadece ilk 41 kilometresi için Çin’den 1 milyar dolar borç aldı. Bu anlaşma o dönem, Çin’in Bir Kuşak Bir Yol projesi kapsamında Avrupa’daki nüfuzunu artırma girişimi olarak da yorumlandı.
ALTINDAN GEÇEN YOLU KULLANIYORLAR
Ancak gelinen noktada, yolun Çin finansmanıyla yapılan ve 2019 yılında tamamlanmış olması planlanan ilk bölümünün inşaatı Covid pandemisi nedeniyle bitmedi. Öyle ki, Karadağlılar ülkeyi borca boğan inşaatın altından geçen eski yolu kullanıyor. Bununla birlikte, Çin Exim Bank’tan (The Export Import Bank Of China) alınan kredinin ilk taksidinin nasıl ödeneceği bilinmiyor.
BORÇ ÖDENEMEZSE TOPRAK TALEBİ HAKKI VERİLMİŞ
Dahası, Amerikan haber sitesi NPR’a göre, imzalanan anlaşma uyarınca, eğer Karadağ hükümeti Exim Bank’a borcunu ödeyemezse, bankanın -orduya ait olmadığı veya diplomatik amaçlarla kullanılmadığı sürece- toprağa el koyma hakkı bulunuyor. Çin bankası ise temmuz ayında ödenmesi planlanan ilk taksidi şu an için 2022 sonuna erteledi.
SON SÖZÜ SÖYLEME YETKİSİ ÇİN MAHKEMELERİNE VERİLDİ
NPR, önceki hükümetin imzaladığı anlaşma uyarısınca kontratın hayata geçirilmesine dair son sözü söyleme yetkisinin Çin mahkemelerine verildiğini de yazdı.
KARŞI ÇIKAN MUHALEFET BUGÜN İKTİDARDA
Karadağ’da muhalefet partileri, bir dizi fizibilite çalışmasına dayanarak projeye 2014 yılında karşı çıkmıştı. O günün muhalefeti, bugün kılpayı farkla çoğunluk sahibi olan bir koalisyon hükümetiyle iktidarda. Yeni hükümet, Çin’e borcu kapatabilmek için de Avrupa Birliği’ne (AB) yönelmiş durumda. Maliye Bakanı Milojko Spajic, aylar süren temasların ardından, Avrupa’daki bir kurumun kendilerine düşük faizle kredi vermeyi kabul ettiğini açıkladı.
“BORCU KAPATIP FAİZLERİ DÜŞÜREBİLECEĞİZ”
Spajic, kurumun adını vermemekle birlikte bu kredi sayesinde nakit sıkıntısı çeken hükümetin birikim yapabileceğini ve faiz oranlarını düşürebileceğini söyledi. AB kaynakları ise anlaşmanın Avrupa Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen’in imzasını aldıktan sonra yürürlüğe gireceğini belirtti. Bu anlaşma da, Karadağ’da yeni hükümetin Çin nüfuzuna karşı AB’yi devreye sokması olarak yorumlanıyor. Uzmanlar, Çin’in eski Yugoslavya ülkelerinde son dönemde milyarlarca dolarlık yatırım yaparak, AB’nin doğuya genişleme planlarını karmaşıklaştırdığını söylüyor.
DEVAMI YAPILAMAYABİLİR
‘Hiçbir yere çıkmayan’ otoban projesine gelince… Yarım kalan inşaat şu an, başkent Podgorica’nın dışındaki tepelerden başlıyor; kentin doğusundaki dağlık arazide son buluyor. Hükümet, yolun henüz tamamlanmayan ilk bölümünün yol açtığı borcun büyüklüğü nedeniyle, projenin devamının da getirilemeyeceğini söylüyor.
“GELECEK NESİLLER BELKİ ÖDEYEBİLECEK”
Eski adalet bakanlarından Dragan Soc, “Sanırım borcu bu nesil ödeyemeyecek, belki gelecek nesiler öder. Fakat bunun Çin için bir sorun olmadığını düşünüyorum. Bu, bizim yanlış kararımız” diyor.
“ÖNCEKİ HÜKÜMETİN YANLIŞ KARARININ KURBANIYIZ”
Başbakan Yardımcısı Dritan Abazovic de, geçtiğimiz aylarda AB’den borç talep ettikleri sırada “Şu an, önceki hükümetin son derece yanlış olan kararının bir kurbanıyız” demişti. Abazovic, anlaşmanın Çin mahkemelerine yetki veren ve Pekin’e toprak talep etme hakkı tanıyan anlaşmanın maddelerini de ‘inanılmaz’ bulduğunu söyleterek, “Bu normal değil. Ulusal çıkarlar açısından hiçbir mantığı yok” diye konuştu.
“FERRARİ ALDIK AMA BENZİNE PARAMIZ YOK”
Asya Çalışmaları Avrupa Enstitüsü’nden Mladen Grgic ise yolun ülkedeki en iyi otoban olduğunu söylese de, “Karadağ için böyle bir otobana sahip olmak, ortalama maaşla Ferrari almak gibi. Sonra aklınıza geliyor ki, ‘Benzine param olmayabilir” dedi.
YOLSUZLUK İDDİASI: HÜKÜMETİN DALKAVUKLARINA PARA DAĞITILDI
Grgic, Balkanlardaki Çin projelerinin her zaman için ‘siyasi’ olduğu yorumunu yaparak, “Balkanlarda her şey bu şekilde yapıyor. Kamunun parasını, dalkavuklar ağınıza dağıtmak ve siyasi amaçlar için kullanıyorsunuz” yorumunu yaptı. Grgic, nüfuz alanı yaratmak isteyen ve yükselen bir süper güç olarak Çin’den gelen parayla yolsuzluğun kolaylaştığını savundu.
Başbakan Yardımcısı Dritan Abazovic, mayıs ayında verdiği bir röportajda, önceki hükümetin üyelerinin Çin finansmanlı otobanın inşaatı sırasında yolsuzluk yaptığı iddiaları için soruşturma açılabileceğini söylemişti. Ancak Çin’le ilk taksidi ertelemek ve AB’yle de kredi almak için yapılan görüşmeler sırasında böyle bir soruşturma henüz açılmadı.
DIŞ BORÇ, GAYRISAFİ MİLLİ HASILANIN ÜZERİNDE
IMF verilerine göre, ekonomisi turizme dayalı olan Karadağ 2020’de zor bir yıl geçirdi; ülke ekonomisi yüzde 15.2 oranında daraldı. Bugünkü göstergeler, 2021’de yüzde 9 büyüme öngörüyor. Karadağ’da gayrısafi milli hasılanın yüzde 103’üne yükselen dış borcun yaklaşık dörtte biri ise Çin’den alındı.