15 Temmuz darbe girişimi, Türkiye’de son dönemde siyasi dengelere etki eden ve ülke gündeminde en çok konuşulan olaylardan biri. 2016’da 251 kişinin hayatını kaybetmesine neden olan askeri harekatın üzerinden 5 yıl geçti.
O günden bugüne Türkiye’de neler değişti, ne gibi uygulamalara gidildi, hangi kararlara imza atıldı?
Euronews Türkçe, 10 maddede 15 Temmuz sonrası Türkiye’de yaşanan temel olayları derledi.
1- OHAL kararı
15 Temmuz’dan 6 gün sonra 21 Temmuz 2016’da 1982 anayasasının 119-122 maddelerine dayanılarak Türkiye’de olağanüstü hal (OHAL) ilan edildi. OHAL toplamda 7 kez uzatılarak 2 yıl sürdü ve 18 Temmuz 2018 tarihinde sona erdi.
Türkiye OHAL döneminde devlet, ordu ve sosyal hayatı ilgilendiren önemli kararlar alındı ve uygulandı.
Türkiye tarihinde daha önce üç kez OHAL ilan edilmişti. 1978 ile 1983 yılları arasında uygulanan sıkıyönetim, olağanüstü hal ile değiştirildi ve bu değişiklik 30 Kasım 2002 tarihine dek geçerliliğini korudu. 30 Kasım 2002 alınan kararla uzun yıllardır belirli bölgelerde uygulanan OHAL tamamen kaldırıldı.
2- 32 Kanun Hükmünde Kararnameyle (KHK) yaklaşık 125 bin kamu görevlisi ihraç edildi
21 Temmuz 2016’daki OHAL ilanı sonrası Anayasa’nın 91. maddesi devreye girerek Türkiye Büyük Millet Meclisi, Bakanlar Kurulu’na kanun hükmünde kararname (KHK) çıkarma yetkisi verdi.
OHAL kapsamında çıkarılan KHK’lar ile 131 bin 922 “tedbir” gerçekleşti. OHAL’de en az 125 bin 678 kamu görevlisi ihraç edildi, 270 kişinin öğrencilikle ilişiği kesildi, 2 bin 761 kurum ve kuruluş kapatıldı, 3 bin 213 personelin rütbesi alındı.
OHAL kapsamında toplamda 32 KHK çıktı. 19 Temmuz 2018’de hükümet, 2 yıl süren ve 7 defa uzatılan OHAL’i sonlandırdı.
600 bine yakın kişi hakkında kanuni işlem yapıldı
İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, 15 Temmuz 2020 tarihinde yaptığı açıklamada darbe girişimi sonrası süreçte, 99 bin 66 operasyon yapıldığını, 282 bin 790 kişinin gözaltına alındığını ve 94 bin 975 tutuklama olduğunu söyledi.
Verilere göre, OHAL/KHK’dan etkilenenlerin yakınlarının sayısı 1 milyon 500 bine yaklaştı.
3- 179 medya kuruluşu kapatıldı
OHAL sürecinde toplam 204 medya kuruluşu kapatıldı. Bunlardan 25’i hakkında kapatma kararı iptal edildi.
Kapatılan 179 medya kuruluşu arasında 53 gazete, 37 radyo istasyonu, 34 televizyon, 29 yayınevi, 20 dergi ve 6 haber ajansı bulunuyor.
4- Pasaport iptalleri
15 Temmuz sonrası pasaportu iptal edilenlerin yakınları ve çeşitli nedenlerle yurt dışı yasağı konulanlar dikkate alındığında, seyahat engeliyle karşılaşan kişi sayısının 500 binden fazla olduğu belirtiliyor.
İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’ya göre 234 bin 419 pasaport iptal edildi. Pasaport tahditleri aşamalı olarak kaldırıldı. Soylu’ya göre Mayıs 2019’da “75-80 bin civarında” bir tahdit kaldı.
5- 2 bin 500 kişiye ömür boyu hapis cezası
15 Temmuz darbe girişimine yönelik soruşturmaların tamamlanmasının ardından darbeye karışan kişilerin hakim karşısına çıkarılması amacıyla açılan 289 davadan bugüne kadar 275’i karara bağlandı.
Sona eren davalarda, 2 bin 532’si ömür boyu olmak üzere 4 bin 131 sanık hakkında mahkumiyet kararı verildi.
Yargılamaları tamamlanan davalarda bin 315 sanık hakkında ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası verildi.
Haziran ayında karara bağlanan Genelkurmay Çatı Davası’nda “Yurtta Sulh Konseyi” üyesi olmakla suçlanan 16 sanıktan her biri 141 kez ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırıldı.
6- 93 farklı üniversiteden 6 bin akademisyene ihraç
Türkiye Medya Sahipliği İzleme raporuna göre, 15 Temmuz’dan sonraki 2 yıllık OHAL sürecinde 93 farklı üniversiteden 6 bin 81 akademisyen ve üniversitelerin idari kadrosundan bin 427 personel ihraç edildi, bu ihraç kararlarından 185’i kaldırıldı.
5 bin 896 akademisyen ve 1427 idari kadro personeline yönelik ihraçlar geçerliliğini koruyor. İhraç edilen akademisyenler arasında profesör, doçent ve yardımcı doçent doktor da bulunuyor.
Akademisyenlerin en çok ihraç edildiği kurumlar İstanbul Üniversitesi (169), Gazi Üniversitesi (107) Celal Bayar Üniversitesi (110) ve Gaziantep Üniversitesi (92) oldu.
7- Kayyım atamaları
15 Temmuz sonrası OHAL kapsamında birçok şirkete, belediyeye, medya kurumuna farklı gerekçelerle kayyım atandı.
İçişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, 15 Temmuz’un ilk senesinde 2’si il, 28 belediyeye kayyım atandığı duyuruldu.
Bakanlık açıklamasında, kayyım atanan belediyelerin başkanlarından 24’ü, PKK-KCK ile, 4’ü de darbe sonrası soruşturma kapsamında ‘Gülen Cemaati’ ile ilişkilendirildi.
2020 yılına gelindiğinde HDP’nin yerel seçimlerde kazandığı 65 belediyeden 40’ına kayyım atandı. Seçilmiş 6 belediyenin eş başkanlarına ise “KHK’den ihraç” gerekçesiyle mazbata verilmedi. Diyarbakır, Mardin ve Van dahil toplamda 3 Büyükşehir Belediyesi’ne kayyım atandı.
Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) Başkanı Muhiddin Gülal, 15 Temmuz darbe girişiminden sonra ‘Gülen Cemaati’ ile bağlantılı olduğu tespit edilen 1022 şirketin kayyım atanarak yönetildiğini açıkladı.
Bu şirketlerin öz kaynak büyüklüklerinin 19.9 milyar lira, aktiflerinin ise 52.9 milyar lira seviyesinde bulunduğunu, 46 bin 160 çalışanın bulunduğu kaydedildi.
8- Hapis cezaları
Darbe teşebbüsünden sonra yaklaşık 1 hafta içerisinde 18 bini aşkın kişi gözaltına alındı ve yaklaşık 10 bin kişi tutuklanarak cezaevine gönderildi.
Daha sonra geçen 1 yıllık süreçte dönemin Adalet Bakanı Bekir Bozdağ, 50 bin 504 kişinin tutuklandığını ve 48 bin 371 kişinin de adli kontrol altında serbest bırakıldığını açıkladı.
KHK’lar sonrası bu kararnameler kapsamında hapishanelerdeki insan sayısı 2021’e gelindiğinde 50 bini geçmiş durumda.
Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği (CİSST) verilerine göre, Türkiye’de şu anda 230 bin yatak kapasitesi olan cezaevlerinde 290 bin kişi bulunuyor.
15 Temmuz öncesi dönemde 2015 yılında Türkiye’de cezaevlerinde 175 bin mahkum bulunuyordu. HDP’nin yaptığı bir incelemeye göre, Türkiye’deki cezaevlerinde 10 bin parti üyesi ve yöneticisi tutuklu durumda.
9- TSK’dan 23 bin personel atıldı
Temmuz 2021’de Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, bu güne kadar toplamda 23 bin 364 kişi Türk silahlı kuvvetlerinden ihraç edildiğini açıkladı.
TSK’da görevli 1.300’ü aşkın kişinin ise rütbesi geri alındı.
Milli Savunma Bakanlığı’nın bütçe sunum kitapçığında yer alan bilgilere göre; TSK’nın 367 bin 777’si asker, 41 bin 405’i sivil olmak üzere toplam 409 bin 182 personeli bulunuyor.
10- Dolar, euro kurunda yaşanan gelişmeler
Türkiye’de 15 Temmuz sonrası ekonomi olumsuz bir tablo çizmeye başladı. 15 Temmuz akşamı uluslararası piyasalarda dolar/tl kuru 2,89’dan bir anda 3,05’e çıktı.
Darbe girişiminin ardından S&P, Moody’s ve Fitch Türkiye’nin kredi notunu düşürdü. Türkiye’nin kredi notu üç ülkede de ‘yatırım yapılamaz ülke’ konumuna geldi. Yüzde 7,08 Borsa İstanbul’un BIST 100 endeksinde 18 Temmuz günü yüzde 7,08’lik düşüş görüldü.
18 Temmuz’da hükümetin açıklamaları ve TCMB’nin önlemleri sayesinde dolar/tl kuru 2,94 seviyesine indi. Sadece 2018-2020 arası çalışan sayısı 3,4 milyon azaldı. 15 Temmuz sonrası Merkez Bankası başkanı 4 kez değişti.
15 temmuz’da 2.89 olan ABD Doları şu anda 8.6 TL, 3.2 olan euro ise 2021 Temmuz’una geldiğimizde 10.2 TL’ye yükseldi.
KAYNAK: EURONEWS TÜRKÇE – KEREM CONGAR