İzzet Doğan*
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Komisyonu tarafından Haziran 1948’de hazırlanan ve 10 Aralık 1948’de BM Genel Kurulu’nun Paris’te yapılan oturumunda kabul edilen 30 maddelik bir bildiridir.
Temel hak ve özgürlükler alanındaki belgelerin anayasası olarak nitelendirilen İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin imzalandığı 10 Aralık günü, 1950’den itibaren İnsan Hakları Günü olarak kutlanmaktadır.
İnsan haklarının 70 yılı: Bir arpa boyu yol
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin kapsamı, 1966’da Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi ve Kişisel ve Siyasal Haklar Sözleşmesi’nin kabulüyle genişlemiş, 1976’da yeterli sayıda ülkenin bu sözleşmeleri onaylamasıyla da uluslararası yasal geçerliliğe kavuşmuştur
2017 yılı İnsan Hakları Günü dolayısıyla Avrupa Birliği adına açıklamada bulunan Yüksek Temsilcisi Federica Mogheri 10 Aralık’ta kutlanan Evrensel İnsan Hakları Bildirisi’nin dünyanın gelişiminde son derece önemli bir rol oynadığını belirtmekle birlikte “Ancak yine de neredeyse yetmiş yılın ardından, dünya çapında bu taahhütlerin yerine getirilmesi konusunda son derece geri kaldığımızı görüyoruz. Bu bağlamda tüm ülkelerin daha çok çalışması gerektiğinin bilincindeyiz.” demiş ve 70’inci yıl kutlamalarına hazırlanırken hem hakların ve özgürlüklerin kısıtlanmasına hem de dünyanın birçok ülkesinde sivil toplumun sürekli olarak küçülmesine tanık olunduğunu belirtmişti.
AİHM 2017 BİLANÇOSU
AİHM’in 2017 bilançosu istatistiklere göre, 1 Ocak 2018 itibarıyla AİHM gündeminde 47 Avrupa Konseyi üyesi ülkeden gelen toplam 56 bin 250 dava başvurusu bulunuyor.
Hakkında en fazla dava başvurusu olan ülke Romanya. Bu ülkeye karşı başvuru sayısı 9 bin 920. Romanya’yı sırasıyla Rusya (7 bin 747), Türkiye (7 bin 518), Ukrayna (7 bin 112), İtalya (4 bin 665), Macaristan (3 bin 535), Azerbaycan (2 bin 27), Gürcistan (bin 924), Ermenistan (bin 819) ve Polonya (bin 403) izliyor.
AİHM’in kurulduğu 1959’dan 2016 sonuna kadar verdiği bütün kararların dökümünde, Türkiye, hakkında en çok karar verilen ülke olarak ortaya çıkıyor. Tam 3 bin 270 karar çıkmış Türkiye hakkında ve bunlardan 2 bin 889’unda Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) en az bir maddesini ihlal ettiğine hükmedilmiş.
AİHM’e bireysel başvuruyu 1998’de kabul eden Rusya, içinde en az bir ihlal olan mahkûmiyet kararlarında 1834 kararla Türkiye’den hemen sonra geliyor. Üçüncülükte ise 1791 ihlal kararıyla İtalya var.
AİHM’in açıkladığı istatistiklere göre bizim AİHS kapsamında sahip olduğumuz haklardan AİHS’in altıncı maddesinde düzenlenen “Adil yargılama hakkı” ihlalleri birinci sırada yer alıyor. Sözleşmenin tutuklama kurallarına ilişkin “Özgürlük ve güvenlik hakkı” başlığını taşıyan beşinci maddenin ihlalleri ise ikinci sırada yer alıyor. Üçüncü sırada ise sözleşmenin “Her gerçek ve tüzel kişinin mal ve mülk dokunulmazlığına saygı gösterilmesini isteme hakkı vardır” diye başlayan “Mülkiyetin korunması hakkı”na ilişkin maddesi yer almaktadır.
AÇILAN DAVA SAYISINDA DURUMUMUZ
Türkiye 2017 yılını AİHM önünde hakkında en fazla dava başvurusu olan üçüncü ülke olarak tamamlamıştır.
AİHM gündeminde Fransa’ya karşı 359, Almanya’ya karşı 167, İspanya’ya karşı 168, Birleşik Krallık’a karşı 130 dava başvurusu bulunuyor.
Romanya, Rusya, Türkiye ve Ukrayna AİHM’nin toplam iş yükünün yüzde 50’sinden fazlasını oluşturuyor. Romanya’ya karşı dava başvurusu AİHM iş yükünün yüzde 17,6’sına, Türkiye’den gelen başvurular ise yüzde 13,3’üne eşit. Türkiye 2016 yılını 12 bin 600 dava başvurusuyla Ukrayna’nın ardından ikinci sırada tamamlamıştı.
*Emekli İstanbul Hâkimi