Dünya üzerinde doğal veya yapay yollardan açılmış önemli deniz yolları olarak nitelenen boğaz ve kanallar deniz ticareti hacminin önemli bir kısmının gerçekleştiği alanlar.
Bu bağlamda boğaz ve kanallar bulundukları ülkelerin stratejik konumunu da büyük ölçüde etkiliyor.
Özellikle sonradan yapılan Panama ve Süveyş kanalları deniz yollarında gemilerin kat ettikleri mesafeleri ciddi anlamda kısalttı.
Dünyada uzun süredir yayınlanan Encyclopaedia Britannica’ya göre dünya genelinde 48 tane önemli kanal bulunuyor.
Dünyada en çok kullanılan kanallar neden yapıldı, özellikleri nedir ve işleten ülkelere ne kadar gelir getiriyor?
Panama Kanalı – Panama
Atlas Okyanusundan Pasifik Okyanusuna geçmek isteyen gemiler 77 kilometre uzunluğundaki bu kanalı kullanıyor.
ABD, 1909 yılında kanalın yapılması için dev inşaat başlattı. Beş yılda yapılan bu kanalda binlerce insan, zor çalışma şartları nedeniyle hayatını kaybetti. Kanalın maliyeti o dönemin parasıyla 337 milyon dolar, yanı günümüzde yaklaşık 7,3 milyar dolara denk geliyor.
1999 yılında Panama hükümeti kanalın işletmesini Panama Kanalı Otoritesi ile ABD’den aldı.
Her yıl 14 bin tanker, yük ve yolcu gemisi Panama Kanalı’ndan geçiyor. Bu, küresel deniz trafiğinin yaklaşık yüzde 6’sına denk geliyor. Gemiler 80 kilometrelik su geçidinden 10 saatte geçiyor.
2003 yılından bu yana, kanalı yöneten devlet kurumu olan Panama Kanalı İdaresi yılda 1,5 milyar dolar gelir elde ediyor.
2007’de başlatılan kanalı genişletme çalışması 2016’da tamamlandı. Kanalın 50 metre genişliği ve 300 metre boyundaki genişletme çalışmalarının maliyeti yaklaşık 5,5 milyara mâl oldu. Panama bu çalışma ile gelirini en az 3 katına çıkarmayı hedefliyor.
Süveyş Kanalı – Mısır
Dünya’nın en önemli kanalların biri de Akdeniz ile Kızıldeniz ve Hint Okyanusunu birbirine bağlayan Süveyş kanalı. Sina Yarımadası’nın batısında yer alan kanal, 193 km uzunluğunda ve en dar yeri 300 metre genişliğinde.
1869’da açılışı yapılan bu dev kanal, gemilerin Afrika çevresinde dolaşmaya gerek kalmadan Asya ile Avrupa arasında deniz taşımacılığı yapmasını sağlıyor.
Nisan 1859’da başlayan ve 1869’da sona eren kanal, 17 Kasım 1869’da hizmete açıldı. Kanalın yapımında yaklaşık 1 milyon işçi çalıştı. On yıllık çalışma süresince iş kazaları, açlık, susuzluk ve zor çalışma şartları gibi farklı nedenlerden dolayı 120 bin civarında Mısırlı hayatını kaybetti.
1905 yılına gelindiğinde kanalı açan Fransız şirket, işletme süresini 50 yıl daha uzatmak istedi ancak Mısır yöneticileri bu talebi kabul etmedi.
145 yıllık tarihi olan Süveyş Kanalı, 1956 yılında Fransız ve İngiliz hissedarları olmasına rağmen Mısır Cumhurbaşkanı Cemal Abdülnasır tarafından kamulaştırıldı. Hissedarlar ise kapı dışı edildi.
Kanal 8 sene deniz trafiğine kapalı tutuldu
1967 yılında patlak veren Arap-İsrail savaşının ardından, Kanal’ın doğusunun İsrail tarafından işgal edilmiş olması nedeniyle 8 yıl boyunca dünya bu önemli deniz yolu kullanılamadı.
6 Ekim 1973 (Yom Kippur) savaşında da Mısır ordularının kanalın doğusunu ele geçirmesinin ardından Haziran 1975’te dönemin Cumhurbaşkanı Enver Sedat, kanalı tekrar gemi trafiğine açtı.
Yılda 4,5-5 milyar dolar gelir
Süveyş Kanalı, yılda sağladığı 4,5-5 milyar dolarlık girdisiyle, Mısır ekonomisinde 3’üncü büyük döviz kaynağı olarak kabul ediliyor. Mısır’ın Kanal’ı genişleterek 2023 yılından itibaren yıllık 13,2 milyar dolar gelir elde edeceği öngörülüyor.
Kiel Kanalı – Almanya
Almanya’nın kuzeyinde bulunan 98 kilometrelik Kiel kanalı Baltık denizi ile Kuzey denizini bağlıyor. Kanal, iki deniz arasında en güvenli kısa ve ucuz ulaşımı sağlıyor.
1895 yılında kuzeye gidecek savaş gemilerine kestirme bir yol sağlamak amacıyla yapılan kanal 103 metre genişliğinde ve 11 metre derinliğe sahip. Daha önceleri gemilerin Danimarka’nın çevresini dolaşmak zorunda kalması, savaşın koşullarını zorlaştırdığı için bu kanal yapılarak kolaylık sağlanmış oldu.
1. Dünya savaşı öncesi Alman hükümetine ait olan kanal 28 Haziran 1919’da imzalanan Versay Antlaşması ile uluslararası statü kazandı ama yönetimi Almanlarda kaldı.
Korint Kanalı – Yunanistan
Yaklaşık 6.5 kilometre uzunluğundaki Korint Kanalı, Ege ve Adriyatik Denizi’ni birbirine bağlarken, denizcilerin 400 kilometrelik bir mesafeden tasarruf etmelerini sağlıyor. Kanalın yapımı 12 yıllık bir çalışmanın ardından 1893’te tamamlandı.
Günde 30, yılda yaklaşık 11 bin gemiye ev sahipliği yapan Korint Kanalı, dünyadaki diğer kanallara göre oldukça küçük. 6.5 kilometre uzunluğundaki kanal, 8 metre derinliğe sahip ve genişliği ise sadece 21 metre.
Yapıldığı yıllarda, navigasyon teknolojisinin gelişmemiş olmasından, Mora Yarımadası’nın etrafından 400 kiliometrelik deniz yolu oldukça zor ve tehlikeli olması, bu kanalın ekonomik ve güvenlik boyutunu oldukça artırdı. Ancak navigasyon teknolojisinin ilerlemesiyle kanal giderek taşıdığı önemi yitirdi.
KAYNAK: EURONEWS / Hüseyin Koyuncu