Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’la ABD Başkanı Joe Biden Brüksel’deki NATO zirvesi çerçevesinde yeni haftanın ilk günü buluşmaya hazırlanıyor. Görüşme, iki ülke ilişkilerinin gergin olduğu bir sırada gerçekleşiyor.
İki isim birbirlerini yıllardır tanısa da görüşme ilk defa iki devlet liderini biraraya getiriyor. Bu, Biden’ın başkan olarak Erdoğan’la ilk görüşmesi olacak.
İki ülke arasındaki anlaşmazlık konuları NATO müttefikleri açısından beklenmedik şekilde fazla. Amerika’nın Suriye’deki Kürtler’e desteği, Türkiye’nin Rusya’dan satın aldığı S-400 füze savunma sistemi ve Nisan ayında Biden’ın 1915 olaylarını ‘soykırım’ olarak nitelemesi.
Daha önceki ABD başkanları ilişkileri olumsuz etkileyeceği gerekçesiyle bu terimi kullanmaktan kaçınıyordu.
Başkan Biden’ın Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan, Biden’ın Erdoğan’la Afganistan, Suriye ve Libya’yı konuşacağını söyledi.
Sullivan, Biden’ın Erdoğan’la Afganistan’daki büyükelçiliklerin nasıl güvende olacaklarını ele alacaklarını kaydetti.
Erdoğan’ın bu açıklamaya tepki göstermesine rağmen karşılık vermemesi, Washington’daki düşünce kuruluşu Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi’nden Rachel Ellehuus’a göre Erdoğan’ın Biden’la iyi ilişkilere sahip olmak istemesinin işareti.
Ellehuus, özellikle Erdoğan’ın Amerika’yla ekonomik ilişkilere ihtiyacı olduğunu belirtiyor ve Ellehuus’a göre Erdoğan’ın destekçilerine Amerika’yla işbirliği içinde olduğunu göstermesi önemli.
Yaklaşık 20 yıldır iktidarda olan Erdoğan Türkiye’nin ekonomik sorunları nedeniyle son dönemde Batı karşıtı söylemini yumuşattı. Partisi AKP de organize suç örgütü kurmak suçlamasıyla aranan Sedat Peker’in son dönemde yolsuzluk iddialarıyla karşı karşıya.
Ortadoğu Demokrasi Projesi’nde Türkiye Program Direktörü Merve Tahiroğlu, “Erdoğan için en önemlisi Türkiye’nin imajı açısından Amerika’yla ilişkilerin olumlu olduğunu göstermek” diyor. Tahiroğlu’na göre Erdoğan Türkiye’ye uluslararası yatırımcıları çekmek için Amerika’yla iyi ilişkilere sahip olduğu imajını göstermek zorunda olduğunu anlamış görünüyor.
Biden kariyeri boyunca dünya liderleriyle geliştirdiği kişisel ilişkilerden övgüyle bahsetti ve şu sıralar eski Başkan Donald Trump’ın uluslararası alanda Amerika’nın imajına verdiği zararı gidermeye çalışıyor.
İsmini vermek istemeyen yönetimden üst düzey bir isme göre Biden son günlerde yardımcılarına yıllar içinde Erdoğan’la güçlü bir uyum geliştirdiğini söyledi.
Söz konusu yetkili, Biden’ın Küresel Girişimciler Zirvesi’nde konuşmak için 2011’de Türkiye’deyken ameliyat olduğu için zirveye katılamayan Erdoğan’ı evden aramasını ve ardından da evinde ziyaret etmesini, 2 saatten fazla süren görüşmesini hala sevgiyle hatırladığını belirtiyor.
Ancak yine de ilişkiler son dönemde karışık. 2014 yılında başkan yardımcısı olduğu dönemde Biden Erdoğan’dan Türkiye’nin yabancı savaşçıların sınırdan geçmesine izin vererek IŞİD’in yükselmesine yardım ettiği iddiası nedeniyle özür dilemişti.
2020 başkanlık seçimi sürecinde Biden’ın The New York Times gazetesine verdiği demeçte Erdoğan’dan ‘otokrat’ olarak söz etmesi Türk yetkililerin tepkisini çekmişti.
Erdoğan’ın eski Başkan Donald Trump’la ilişkileri iyi olarak değerlendiriliyordu. Türkiye’ye yönelik insan hakları ihlalleri suçlamalarına Trump fazla değinmiyordu ve Suriye’nin kuzeyinden Amerikan askerlerini çekmişti. Bu karar ardından Türkiye, Suriye’nin kuzeyinde YPG’ye karşı operasyon başlatmıştı. Biden bu kararı eleştirmiş ve Trump’ı Amerika’nın müttefiklerine çıkarları için ihanet etmekle suçlamıştı.
Erdoğan, Trump’ın sonuçlara itiraz ettiği dönemde Biden’ı başkan seçilmesinden sonra kutlamak için birkaç gün beklemişti. Erdoğan aynı zamanda Trump’a teşekkür ettiği bir mektup da göndermişti.
Başkan olmasının ardından da Biden Erdoğan’ı aramak için 3 ay beklemişti. Seçimden sonra ilk konuşmalarında Biden Erdoğan’a 1915 olaylarıyla ilgili ‘soykırım’ ifadesini kullanacağını söyledi.
İki ismin görüşmede Türkiye’nin Rusya’dan satın aldığı S-400 savunma füzeleri, savunma sanayi sektöründeki bazı Türk yetkililere uygulanan yaptırımlar, askeri ihraç ruhsatına yasaklar gibi konuları ele alması bekleniyor. Washington S-400’lerin NATO güvenliğine tehdit olduğunu söylüyor ve Türkiye’nin 2,5 milyar dolarlık sistemden kurtulmadan yaptırımların kalkmayacağını belirtiyor.
Türk medyasına göre Türkiye S-400’lerin Amerikalı askeri yetkililerin de gözetiminde olacak şekilde İncirlik Üssü’ne yerleştirilmesini önerecek. Dışişleri Bakanı Mevlut Çavuşoğlu S-400’lerin yüzde yüz Türk denetiminde olacağını, Rus askeri yetkililerin Türkiye’de olmayacağını söylemişti.
Erdoğan’ın görüşmede Amerika’nın YPG’ye desteğini gündeme getirmesi bekleniyor.
Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan, Biden ve Erdoğan’ın Suriye, İran ve Türkiye’nin Amerikan askerlerinin Afganistan’dan çekilmesiyle nasıl bir rol oynayabileceğini görüşeceklerini söylemişti. Sullivan iki isimin ayrıca insan hakları ve diğer değerlerle ilgili görüşeceklerini de aktarmıştı.
Sullivan, Biden’ın Erdoğan’ı çok iyi bildiğini de söylemişti.