Diyarbakır’ın tarihi Sur ilçesinde kentsel dönüşüm kapsamında 2017 yılında yıkılan iki mahallede yaptırılan yeni konutların bir bölümü hak sahiplerine teslim edildi. Ancak bazı hak sahipleri yüksek miktarda borçlandırıldıkları ve evlerin eksik yapıldığı gerekçesiyle anahtarları almadı.
Sur İlçesinin tarihi surları içinde kalan Alipaşa ve Lalabey mahallelerinde 2016 yılında başlatılan kentsel dönüşüm kapsamında yıkılan yapıların yerine yenileri yapıldı. 5 etapta yürütülen çalışmaların ilk etabında yer alan 47 konut, 8 ticaret ve 2 butiğin yapımı tamamlandı. Diyarbakır’ın özgün mimarisiyle yapıldığı söylenen ancak mimarisi tartışmalara neden olan evler hak sahiplerine teslim edilmeye başlandı.
Teslimat sırasında bilgi veren Çevre ve Şehircilik Diyarbakır İl Müdürü Ufuk Nurullah Bilgin, 370 hak sahibinin 302’sinin Sur’da yapılan konutlar için sözleşme imzaladıklarını belirterek, hak sahiplerinin yüzde 87’si ile rızai uzlaştıklarını söyledi. Bilgin, bugüne kadar 2 bin 369 hak sahibinin TOKİ’den konut istediğini ve bunlarla TOKİ Konut Sözleşmesi imzaladıklarını ifade ederek, “Uzlaşma sağlanamayanlarla kamulaştırma için dava süreci başlattık. 528 dava açıldı, 264 dava sonuçlandı. Toplamda 169 milyon kamulaştırma ödemesi yapıldı, şu ana kadar da 7 milyon kira desteği verildi” dedi.
Ancak bazı sahipleri yeni konutlar için yüz binlerce lira borçlandıklarını ve geri ödeme konusunda çok büyük sorun yaşayacaklarını söyleyerek, anahtarlarını almayı kabul etmedi. Bilgin’in konuşması sürerken hak sahiplerinden Hasan Ölmez, tepki gösterdi. Hem borçlandırıldıklarını hem de evlerin eksik teslim edildiğini savunan Ölmez, “Olanları doğru düzgün anlatın, 800 bin liraya beni borçlandırmışlar, 7 aydır kira veriyorum. Ben de terör mağduruyum, devlet hepimizin devleti, saygımız sonsuz ama kameralara doğruları anlatsınlar, ev mi teslim ettiniz, harabe mi teslim ettiniz. 800 bin liraya borçlandırıldım. Bana da yazık, günah. 45 yaşındayım ve 4 çocuk babasıyım, seyyar satıcıyım. 45 sene daha yaşasam bu borcu ödeyemem. Tapu verilmedi, her yer inşaat, bize inşaat teslim ediyorlar. Eğer yaşayabiliyorsa, gelin siz bu evde yaşayın” dedi.
Teslim aşamasına gelen evlerin hak sahipleri arasında 2015 yılında yaşanan çatışmalarda yıkılan mahallelerin sakinleri de bulunuyor.
“Geri ödemeleri yapamayız”
VOA Türkçe’nin ulaştığı başka hak sahipleri de tepkiliydi. Sur sakinlerinin seslerini duyurmak içim kurduğu Sur Mağdurları Platformu’nun sözcüsü ve hak sahibi Mehmet Kaya da bunlardan biri. Kaya evlerin eksikleri olduğunu vurgulayarak, ödemeleri gereken borçları da ödemede güçlük çekeceklerini söyledi. VOA Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Kaya, evleri alanların çoğunun borçları ödeyemeyeceğini savundu. Kaya, kaderlerine terk edildiklerini ifade ederek, “Evleri eksikleri olduğu için kabul etmedik. ‘Eksiklikleri bitirin böyle teslim edin’ diye kabul etmedik. Mesela mutfak tezgâhı suntadan yapılmıştı. O kadar para veriyorsun böyle tezgah mı olur? Yüzde 30 indirim istedik fiyatlarda. Bununla ilgili bir sonuç alamadık. Yani kaderimize terk edildik” dedi.
Kaya, insanların mülklerinin başkasına verilmemesi için anahtarları aldıklarını görüşünde. “İnsanlar ‘bir umut belki öderiz’ diye alıyorlar” görüşünü savunan Kaya, “Ayda 3 bin 500 lira istiyorlar. Asgari ücret o kadardır. Kim ödeyebilir onu? Bulamazsam ne yapabilirim? İşimiz de yok. Ne yapacağımızı bilmiyoruz? Bizim evi 49 bin liraya aldılar. Bizim ev dahil imdi 650 bin geri ödememiz lazım. Olsa öderiz, olmazsa ne yapabiliriz? Sur halkında kimde 650 bin lira var? Hayatında kim bu kadar parayı bir arada görmüş. Hayalini bile kuramayız. Benim akrabalarım almış ama ödemeyecekler. Komşum aldı, o da ödeyemeyecek biliyorum. Ama ‘Malımızdır başkasına gideceğine biz alalım’ diye düşünüp alıyorlar. Bir umut belki öderiz diyoruz” diye konuştu.
‘Sur’un demografik yapısı değiştiriliyor’
Sur’da ‘kentsel dönüşüm’ü durdurmak amacıyla bir araya gelen parti, STK ve meslek örgütleri, Sur’un Yıkımına Hayır Platformu’nu kurmuştu. Platform Sur’daki yıkımın durdurulması için hem kampanyalar yaptı hem de hukuki girişimlerde bulundu. Ancak çabalar sonuçsuz kaldı.
Platformun üyelerinden olan dönemin Mimarlar Odası Diyarbakır Şube Başkanı olan Şerefhan Aydın, süreci başında yaptıkları eleştirilerde haklı çıktıklarını söyledi. VOA Türkçe’ye konuşan Aydın, Sur’un demografik yapısını değiştirilmesinin amaçlandığını savundu. Hak sahiplerinin borçlandırıldıkları meblağları ödeyemeyeceğini ifade eden Aydın, “O dönem teklif edilen bedellere, ortaya atılan rakamlara baktığımızda durum görülüyordu. Çok cüzi bedellerle onları oradan çıkardılar. Şu anki satışlar da çok çok yüksek, onları ömür boyu borçlandırarak, kredilerle onlara açık kapı bıraktılar. Bu açık kapıda ömür boyu borçlandırma üzerine kuruludur. Aylık geliri 1000 lira bile olmayan bir kişinin şu an yaklaşık 15-20 yıllık aylık 4-5 bin geri ödemeli krediler şeklinde teklifler sunuldu. Onların ekonomik düzeyi biliniyor çok gerçekçi bir tablo değildi” şeklinde konuştu.
İnsanların bir süre sonra ödeme yapamadıkları için orayı terk etmek zorunda bırakılacaklarını söyleyen Aydın, sözlerini şöyle tamamladı;” Bu biraz bir oyun gibi geldi bana. Bunların oraya alamayacağı görülüyordu. Hele hele bu ekonomik krizde yapılacak bir inşaatın maliyetine baktığınız zaman, çok yüksek bir bedel inşaatına gidiyor. Dolayısıyla o nüfusun o inşaatı sahiplenme durumu olmayacağı biliniyordu. Demografinin değişmesi noktasında iyi bir araç. O bedellerle zaten alamayacakları için direkt yasal olarak orayı terk etmek zorunda kalacaklar.”
Kentsel dönüşümde son durum
Her iki mahallede 2016 yılında 366 adet yapı için acele kamulaştırma davası açılmıştı. Evleri yıkılan hak sahiplerinin 130’una uzlaşma sonucunda TOKİ konutu verildi. Valilik, Sur’un eski sahiplerinden 298 hak sahibiyle yeni yapılan konutlar için sözleşme imzalandığını açıklamıştı.
Bir sür önce valilikten yapılan açıklamada şu bilgilere yer verilmişti;” Geçtiğimiz Nisan ayında Savaş, Dabanoğlu, Özdemir, Hasırlı, Cemal Yılmaz, Cevat Paşa mahallelerinde devam eden çalışmalarda Dabanoğlu mahallesinde 40 yapıdan 16, Özdemir mahallesinde 115 yapıdan 77 olmak üzere yapımı tamamlanan toplam 155 yapıdan 93 adedi hak sahiplerine teslim edildi. Yıkılan mahallelerdeki 506 konut ve 122 iş yeri ile 9 motel inşaatı sürüyor.”