Bağımsız Gazetecilik Platformu (P24) bünyesinde çalışmalarını sürdüren Expression Interrupted platformu tarafından hazırlanan İfade ve Basın Özgürlüğü Gündemi raporlarının ilki yayımlandı.
Rapora göre, cezaevindeki gazeteci sayısı 2016’dan beri ilk kez 70’in altına düştü. Ancak tahliye olan gazetecilerin çoğu cezaevinde dört yıldan fazla süre geçirdikten sonra serbest kalabildi.
Expression Interrupted tarafından dava ve açık kaynak bilgi takibi çalışmaları sonucunda elde edilen verilere dayanan rapor 2021’in ilk dört ayında basın ve daha geniş çerçevede ifade özgürlüğü gündeminin öne çıkan gelişmelerini kapsıyor. Raporda AKP’li Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın 2021’in “reform yılı” olacağı vaadine ve İnsan Hakları Eylem Planı’nın açıklanmasına rağmen yılın ilk dört ayında yaşanan dramatik gelişmelerin insan hakları ve demokratik haklar alanında iyileşme beklentilerini daha oluşmadan boşa çıkardığı belirtiliyor.
Türkiye’de özellikle 2016 darbe girişimi ve Olağanüstü Hâl (OHAL) ilanı sonrasında basın ve ifade özgürlüğünde yaşanan kötüleşmenin 2021’de de devam ettiğini belirten rapor, Türkiye’nin AİHM istatistiklerine göre 2020 yılında Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin ifade özgürlüğünü düzenleyen 10. maddesini en çok ihlal eden ülke olduğunu ve Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) örgütünün 2021 Basın Özgürlüğü Endeksi’nde 153. sırada yer aldığını hatırlatıyor. Raporda AİHM’nin geçen yıl Mayıs ayında kesinleşen Osman Kavala ve Aralık ayında kesinleşen Selahattin Demirtaş kararlarının Avrupa Konseyinin ısrarlı çağrılarına rağmen halen uygulanmadığını vurguluyor.
Cezaevindeki gazeteci sayısı ilk kez 70’in altına indi, ancak…
Raporun gazeteci yargılamalarına dair bölümünde ise 2021’in ilk dört ayında görülen davalara ilişkin ayrıntılı bilgiye yer veriliyor. Raporda Türkiye’de cezaevinde bulunan gazeteci sayısının 2016’dan beri ilk kez 70’in altına düştüğü tespitine yer veriliyor. Expression Interrupted verilerine göre cezaevindeki gazeteci sayısı şu an itibarıyla 68, sene başında bu sayı 87’ydi. Ancak rapora göre, sayıdaki bu düşüşün nedeni gazeteciler üzerindeki yargı baskısının hafiflemesi değil; zira yılbaşından beri tahliye edilen gazetecilerin çoğu beş yıla yaklaşan uzun tutukluluk sürelerinin ardından ve infaz sürelerinin dolması sonucunda serbest kalabildi. Bu gazeteciler arasında dört yıl yedi ay cezaevinde kaldıktan sonra Yargıtay kararıyla tahliye olan Ahmet Altan ve dört yıl sekiz ay sonra cezasının infazının tamamlanmasıyla tahliye olan Zaman gazetesi eski yargı muhabiri Büşra Erdal da bulunuyor.
213 gazeteci yargılandı, 20 gazeteciye 57 yıl 10 ay ceza verildi
Raporda azalan mahkûm gazeteci sayısına rağmen gazetecilere açılan davalarda dikkate değer bir düşüş yaşanmadığı da not ediliyor. Rapora göre Ocak, Şubat, Mart ve Nisan aylarında toplam 213 gazeteci haklarında açılan en az bir davada hâkim karşısına çıktı. Aynı dönemde gazetecilerin sanık olarak yargılandığı devam eden dava sayısı en az 107 olurken en az 16 gazeteci hakkında da yeni dava açıldı.
Sonuçlanan davalarda aralarında Müyesser Yıldız, İsmail Dükel, İnan Kızılkaya, Alican Uludağ ve Hakan Aygün’ün de bulunduğu 20 gazeteciye çeşitli suçlamalardan toplam 57 yıl 10 ay hapis cezası verildi. Bu cezaların 21 yılı Özgür Gündem ana davası olarak bilinen davada kapatılan Özgür Gündem gazetesinin eski yöneticileri Eren Keskin, İnan Kızılkaya, Zana (Bilir) Kaya ve Kemal Sancılı hakkında verildi. Davanın gerekçeli kararında “gerçek ve milli” bir insan hakları anlayışının gözetilmesi gerektiğini savunulurken ceza alan sanıklar hakkında “insan hakları ve insan hakları savunuculuğu perdesine saklandıkları müşahade edilmiştir” ifadeleri kullanıldı.
Gazetecileri hedef alan siyasi açıklamaların gazetecilerin güvenliğine dair endişeleri artırdığı belirtilen raporda 2021’in ilk dört ayında en az dokuz gazetecinin fiziksel saldırıya uğradığı belirtildi.
Rapordaki verilere göre 2021’in ilk dört ayında en az 20 gazeteci hakkında en az bir kez gözaltı işlemi uygulandı, bir gazeteci ise tutuklandı. 14 gazeteci haklarında açılan yeni soruşturmalarda ifade verdi.
Evrensel ve Yeni Asya’ya ilan ambargosu
Son yıllarda muhalif görüşlü basına yönelik önemli bir baskı aracına dönüşen Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) ve Basın İlan Kurumu (BİK) cezalarını da ele alan rapor, BİK cezalarının Anayasa Mahkemesinin Korkusuz gazetesinin başvurusunda verdiği ve ilan yasağını “ifade ve basın özgürlüğü” ihlali olarak değerlendirdiği kararına rağmen devam ettiğini belirtti.
İlan yasaklarına ek olarak Evrensel ve Yeni Asya gazeteleri sırasıyla Eylül 2019 ve Ocak 2020’den beri haklarında verilen ilan yayımlama hakkının durdurulmasına yönelik BİK kararları nedeniyle ilan alamıyor. Bu iki gazete ilan yayımlama lisanslarının kalıcı olarak kaybetme ihtimaliyle de karşı karşıya.
BİK cezaları gibi RTÜK yasaları da hükümete muhalif medya kuruluşlarını ağırlıklı olarak hedef aldı. 2021’in ilk dört ayında Halk TV, TELE1, KRT ve FOX TV gibi kanallar RTÜK tarafından verilen idari para cezalarının hedefi olurken RTÜK’ün bu dönemde ekran karartma ve program durdurma cezalarına başvurmadığı görüldü.
RAPORA ULAŞMAK İÇİN TIKLAYAN