Dünya Ekonomik Forumu’nun (WEF) en büyük 74 ekonomi arasında yaptığı araştırmaya göre, Türkiye nüfusa oranla en fazla kripto para kullanan ülkeler arasında dünyada dördüncü, Avrupa’da ise ilk sırada yer alıyor. Kripto para borsası Thodex’te işlemlerin durdurulması, kullanıcıların hesaplarına erişememesi ve şirket sahibinin yurtdışına çıkması, ardından bir başka kripto para borsası olan Vebitcoin’e de ulaşılamaması bu piyasaların işleyişi ve denetimi konusunu yeniden gündeme taşıdı. Ekonomist ve bankavitrini.com sitesinin editörü Erol Taşdelen, VOA Türkçe’ye kripto para piyasalarıyla ilgili merak edilenleri anlattı.
Kripto para borsalarında hesap nasıl açılıyor?
Taşdelen’e göre, sistemin güvenilirliği daha hesap açılışında ortaya çıkıyor. “İsminizi ve tarihi bir kağıda yazıyorsunuz, bir kimlikle birlikte fotoğrafını çekip gönderiyorsunuz, hesabınız açılıyor” diyen Taşdelen, kripto para borsalarının fotoğrafları kontrol ettiklerini iddia etmelerine rağmen sahte kimlikle hesap açılabileceğini söyledi. Bu yöntemle kara paraların aklanabileceğine dikkat çeken Taşdelen, “Şu anda dünyanın her tarafında bu yapılıyor. Bu da daha hesap açılırken en önemli zaaflardan biri” diye konuştu. Taşdelen, çok daha kurumsal yapıya sahip olan bankaların bile elektronik ortamda hesap açmaya 1 Mayıs 2021’de başlayacağını da kaydetti.
Kripto para borsalarının kişilerle yaptığı sözleşmeler ne kadar koruyucu?
Kripto para borsalarında hesap açan Türkler’in bir sözleşme imzaladıklarını belirten Taşdelen, bu sözleşmelerde bütün sorumluluğun halkın üzerine yıkıldığına dikkat çekti: “Hukuksal olarak kurumu bağlayıcı hiçbir madde yok. Hatta deniyor ki yapılan bütün işlemlerden müşteri kendisi sorumludur. Yanlış yapılan işlemlerden sorumludur. Kurumu herhangi bir işlemden dolayı sorumlu tutamazsın diyor. Kimi tutacağım? Herhangi bir sorun olduğunda Türkiye Cumhuriyeti yasalarına göre dava açılır diyor. Ama hangi yasaya göre dava açacağım? Borçlar Kanunu mu, Sermaye Piyasası Kanunu mu, Medeni Kanun mu belli değil. Çünkü Türkiye’de hala bir yasal düzenleme yok. Büyük ihtimalle yargılamalarda karşı tarafın avukatları ‘kripto parayla ilgili düzenlenmeniz yok. Bizi neye istinaden yargılıyorsunuz?’ diye savunma yapacaktır. Kağıt üzerinde haklılar.
Kripto para borsalarının müşterileri daha çok kimler?
“Müşteri kesiminin önemli bir kesimi Z kuşağından oluşuyor. Çünkü Z kuşağı kolay ve hızlı para kazanma peşinde ve bu insanlar da bunu vaat ediyor” diyen Taşdelen, orta yaş grubundakilerin ise geçmiş yıllardaki bankerler krizi ya da borsa krizinden ders alarak kripto paralara temkinli yaklaştığını söyledi.
Türkiye’deki kripto para borsaları krizi niçin patlak verdi?
“Bu kurumlar aslında oluşturulurken insanları dolandırma amaçlı kurulmuş kurumlar. Nereden anlıyoruz? Çünkü altın vuruş yapıyor. Geçen hafta 10 liralık bir ürünü yüzde 30 altına, 7 liraya satacağım diye sundular. Genç çocuklar da bunu şöyle okudu: Ya ne olabilir burada, dolandırılsam bile ben bunu alır almaz diğer kuruma aktarırım veya çekerim. Nasıl olsa yüzde 30 nemalanmış diye düşündüler. Ama bütün paraları gönderdikleri, en çok işlem yapılan günde sistemi kapattılar. ‘Bakıma aldık’ dediler. Sizin paranız gitti orada, ne olduğunu bilmiyorsunuz. Zaten ilk 5, 6 saat insanlar ne olduğunu anlayamadı.” Başlayan panik nedeniyle diğer kripto para boralarında hesabı olan vatandaşların da paralarını çekmeye başladığını belirten Taşdelen, bunun da sermaye yeterliliği olmayan kurumları sıkıntıya soktuğunu söyledi: “Biz artık bu işin altından kalkamayacağız dediler. Bakıma aldık dediler, sistemi kapadılar. Sistemi kilitlediler.”
Her isteyen bir kripto para borsası kurabiliyor mu?
“Şu anda görünen o. Yani altyapıyı hazırlıyorsanız, iyi bir bilgisayarcı arkadaşınız varsa veya bir firmayla anlaşıyorsanız bunu kurmak zor bir şey değil. Önemli olan buraya paranın girmesi. Paranın girmesi için de size bir hesap oluşturuyor. Siz onu elektronik ortamda oluşturabilirsiniz. Sıkıntı yok”. Bu firmalara gönderilen paranın firma adına gönderildiğine dikkat çeken Taşdelen, bunun da hukuki açıdan halkı zora soktuğunu vurguladı.
Devletlerin kripto paralara bakışı nasıl?
Kripto para borsalarının uyuşturucu ticareti paralarının da sisteme sokulmasında etkili olduğunu kaydeden Taşdelen, bu paraların kontrol edilemediğini ve daha önemlisi elde edilen kazançların vergilendirilemediğini söyledi: “Devletlerin veya merkez bankalarının ana itirazı bu. Ama devletlerin artık kripto parayı kabulleniyor olması lazım. Dünyada 2 trilyon dolara ulaşmış bir yapıya hiçbir devlet kayıtsız kalamaz. Vatandaş mağdur edilirken, bu kadar istismar edilirken, ev hanımları, çiftçi vatandaşlar buna ilgi duyuyor ise artık buna seyirci kalamazsınız. Yapması gereken şey kontrol altına almaktır.”
Devletler kripto paraları nasıl kontrol altına alabilir?
“Her devletin merkez bankası kripto para altyapı ve saklama, stoklama gösterecek birimini kurar. Dolayısıyla SPK 10, 15 firmayı lisanslandırır veya bunu bankalar aracılığıyla yapar” diyen Taşdelen, altın borsası gibi kripto para borsası kurulabileceğini söyledi. Taşdelen, böylece hem müşterilerin kendileri güvende hissedeceğini hem de devletin komisyon ve vergi kazancı alabileceğini belirtti. Taşdelen, tek bir devletin kripto paraları denetim altına almasının da yeterli olmayacağını kaydetti. Ancak yine de böyle bir denetimle mağduriyetlerin azalacağını vurguladı.
Sıradan vatandaşlar kripto para alım satımında nelere dikkat etmeli?
“Kamu otoritesi dediğimiz devlet, yasal düzenleme yapıp kontrol altına almadığı sürece hiç kimsenin kripto paraları güvende değil. Birinci kural bu. Çünkü sizin adınıza bir hesap açıyor gözüküyor ama arka planda sizin şifreleriniz onda da olabilir. Engelleyemezsiniz veya kaçıp gittiğinde sizi koruyacak bir yasal düzenleme yok. İkinci olarak, evet o soğuk cüzdanlar bir emniyet supabıdır. Fakat şu anda Türkiye’de kaç kişi kullanıyordur bunu? Z kuşağının yüzde 99’u üç, beş yıl beklemek için almıyor bu kripto paraları. Al, sat yapıyor Soğuk cüzdan da buna çok müsait değil. Ayrıca ‘paramı kendi hesabımda tutayım’ derseniz, sattığınız anda anında aktarıyor olmanız gerekir. Ama kripto paralar kontrol altına alındığında büyük ihtimalle bankalar kripto şubeleri kuracak. Onun aracılığıyla yaparsa insanlar kendini daha güvende hisseder. Bunun da başka aklıma gelen çözümü yok. Legalleşmesi gerekiyor.”