Dünya liderleri, koronavirüse karşı geliştirilen aşıların üretim kapasitesini artırmak için fikri mülkiyet hakkının kaldırılmasını tartışıyor.
ABD Başkanı Joe Biden, bu hakların kaldırılması planına desteğini duyurdu. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus, Biden’ın açıklamasıyla ilgili “Bu, Covid-19 ile mücadelede muazzam bir an.” ifadesini kullandı.
Avrupa Birliği (AB) ülkeleri liderleri, 7-8 Mayıs’ta Portekiz’de yapacakları zirve toplantısında aşılarla ilgili fikri mülkiyet haklarını koruyan patentlerin kaldırılması konusunu görüşecek.
AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen, ABD’nin destek verdiği bir fikri tartışmaya hazır olduklarını dile getirmişti.
“Amerikan liderliğinin güçlü bir örneği”
Ghebreyesus, yaptığı yazılı açıklamada, salgını en kısa zamanda sona erdirmek için ABD Başkanı Joe Biden ve Başkan Yardımcısı Kamala Harris’in Covid-19 aşıları üzerindeki fikri mülkiyet hakkından geçici olarak feragat edilmesini destekleme taahhüdüne övgüde bulundu.
ABD yönetiminin açıklamasını “cesur bir hareket” olarak niteleyen Ghebreyesus, “Bu, Covid-19 ile mücadelede muazzam bir an. Başkan Biden ve ABD Ticaret Temsilcisi Büyükelçi Katherine Tai’nin aşılardaki fikri mülkiyet hakkının korumasından feragat edilmesini destekleme taahhüdü, küresel sağlık sorunlarının üstesinden gelmek için Amerikan liderliğinin güçlü bir örneğidir.” değerlendirmesinde bulundu.
Salgını sona erdirmek için Covid-19 aşıları üzerindeki fikri mülkiyet hakkından geçici olarak feragat edilmesine verdiği desteğin Beyaz Saray’ın “bilgeliğini ve ahlaki liderliğini” yansıttığını ifade eden Ghebreyesus, bu açıklamanın kendisi için sürpriz olmadığını ve Başkan Biden yönetiminden bunu zaten beklediğini dile getirdi.
DSÖ, aşı milliyetçiliği ve eşitsizliği konusunda sık sık uyarıda bulunuyor ve aşıların fikri mülkiyetinden vazgeçilmesini talep ediyor.
Fikri mülkiyet hakkı AB liderlerinin gündeminde
AB ülkeleri liderleri, 7-8 Mayıs’ta Portekiz’de yapacakları zirve toplantısında Covid-19 aşıları üzerindeki fikri mülkiyet haklarını koruyan patentlerin kaldırılması konusunu görüşecek.
Porto kentinde düzenlenecek toplantı hakkında bilgi veren üst düzey bir AB yetkilisi, “Toplantıda bu konuyu görüşmek ve somut olarak ne yapılabileceğine bakmak üzere geniş bir uzlaşı bulunuyor.” dedi.
AB ülkelerinde üretilen aşıların yaklaşık yarısının başka ülkelere ihraç edildiğini hatırlatan AB yetkilisi, buna karşılık aşı üreten bazı ülkelerin ihracatta kısıtlayıcı tedbirler uyguladığını belirtti.
AB yetkilisi, Dünya Ticaret Örgütü Genel Direktörü Ngozi Okonjo-Iweala’nın aşılarla ilgili ticari kuralların geçici olarak kaldırılmasına ilişkin bir metin üzerinde tartışma fikrini desteklediklerini bildirdi.
Üretimin dünya genelinde kolaylaştırılması ve yaygınlaştırılması için bazı esneklikler bulunabileceğini ifade eden AB yetkilisi, AB Konseyi Başkanı Charles Michel’in mart ayında Kenya ve Ruanda’ya yaptığı ziyaretlerde konunun gündeme geldiğini söyledi. Aynı yetkili, bazı Afrika ülkelerinde kamu ve özel sektörün birlikte çalıştığını ve üretimi artırmak için yollar bulunabileceğini aktardı.
DTÖ’den “aşı adaleti” çağrısı
Öte yandan, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Genel Direktörü Ngozi Okonjo-Iweala, dün yaptığı açıklamada, DSÖ üyelerini, küresel çapta aşılara eşit erişimi sağlamak amacıyla çok taraflı çözüm için acilen harekete geçmeye çağırmıştı.
DTÖ Genel Konseyinde üyelere hitap eden Okonjo-Iweala, “Aşı politikası ekonomik politikadır çünkü aşılara, tedavilere ve teşhislere eşit erişim sağlamanın bir yolunu bulmadıkça küresel ekonomik iyileşme sürdürülemez.” uyarısında bulunmuştu.
Dünya Ticaret Örgütü, en az 100 ülkenin desteklediği Covid-19 aşıları ve ilaçları üzerindeki fikri mülkiyet haklarının kaldırılması için teklif hazırlanmasını istiyor. Böyle bir durumda birçok ülkenin aşıları üretme imkanına sahip olacağı belirtiliyor. Ancak birçok aşı üreticisi firma, aşı geliştirme çalıştırmalarına büyük yatırım yaptıklarını belirterek ve aşıların üretiminde kalitenin düşebileceğini gerekçe göstererek böyle bir teklife karşı çıkıyor.
Uğur Şahin: Fikri mülkiyet hakkından vazgeçmek doğru değil
Alman ilaç firması BioNTech’in kurucularından Prof. Dr. Uğur Şahin ise Covid-19 aşılarının üretim kapasitesini artırmak için fikri mülkiyet hakkından vazgeçmenin doğru bir yol olmadığını, bunun yerine üretim lisansları verilmesi gerektiğini dile getirmişti.