Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Başkanı Robert Spano’yu Saray’da kabul etti.
Basına kapalı gerçekleşen görümeye Adalet Bakanı Abdulhamit Gül de katıldı ve ziyaret 45 dakika sürdü.
AİHM Başkanı Spano, Türkiye Adalet Akademisinde düzenlenen “24. Dönem Hakim ve Savcı Adayları Eğitimi Açılış Töreni”ne katılarak konuşma yaptı. Spano konuşmasında 15 Temmuz sonrası tutuklanan ve AİHM’in hak ihlali kararı verdiği Anayasa Mahkemesi (AYM) başkanvekili Alparslan Altan’ı da gündeme getirdi. Anayasa Mahkemesi’nin Altan’ın başvurusunu reddetmesini eleştirdi.
Spano, törene katılan hakim ve savcı adaylarına verdiği insan hakları dersinin başında, kendisini davet eden Adalet Bakanı Gül ile Özdemir’e teşekkür etti.
AİHM Başkanı olarak ilk kez Türkiye’yi ziyaret ettiğini belirten Spano, Adalet Akademisinde ders anlatmanın kendisi için önemli ve ayrıcalıklı bir etkinlik olduğunu vurguladı.
Konuşmasında, hukukun üstünlüğü ilkesinin altını çizen Spano, “Bu ilke, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi sisteminin kutup yıldızı. Bize yol gösteren, ileriye gitmemizi sağlayan parlak yıldız. Hukukun üstünlüğü ilkesi, demokrasi ve insan onuru temel ilkeleriyle birlikte bugünkü hukuki ve ahlaki temeli ortaya koyuyor.” dedi.
“Ekonomik kalkınma ve refahın devamı için devletler hukukun üstünlüğüyle yönetilmeli”
AİHM Başkanı Spano, hukukun üstünlüğü bağlamındaki değerlerin, özellikle birey ile devlet arasındaki ilişkilerde, bireyleri keyfilikten korumaya odaklandığına dikkati çekti.
Spano, hukukun üstünlüğüyle yönetilme ve bunun insan hakları açısından önemine ilişkin, demokratik toplumda, hukukun üstünlüğünün temelinde yatan ahlaki ideanın, insanın bireysel özelliklerine ve otonomisine duyulan saygı olduğunu dile getirdi.
Bu hususun sözleşmede de vurgu yapılan konulardan biri olduğuna dikkati çeken Spano, “Kişinin düşünce bağımsızlığını koruması ve beslemesi, yaşamını dilediği gibi yönetmesi, toplumsal sorumluluklarını anlaması, mutluluk, başarı ve iç huzuruna kavuşması için ve kişinin yaşadığı toplumun şeffaf, istikrarlı ve öngörülebilir olması, uyuşmazlık çözümünde bağımsız ve tarafsız mekanizmalardan istifade edilebilmesi hukukun üstünlüğü çerçevesinde kavramsal açıdan çok önemlidir” ifadelerini kullandı.
Ekonomik kalkınma ve refahın devamı için devletlerin hukukun üstünlüğüyle yönetilmesi gerektiğine vurgu yapan Spano, “Toplumda yargının fonksiyonsuz olması, hukukun üstünlüğü ve insan haklarının esas alınmaması sonucu, topluma yabancı yatırım çekilmesi mümkün olmaz” diye konuştu.
Spano, hükümetin yetkisinin, kişilerin istek ve yetkileriyle değil, hukukla düzenlenmesi ve sınırlandırılması sonucunda, kanunların muğlak ve suistimale açık değil, açık ve anlaşılır olmasını gerektirdiğine işaret etti.
Kanunların, kanunları yapan kurumlardan farklı, bağımsız ve tarafsız kurumlarca yorumlanması ve uygulanması gerekliliğine işaret eden Spano, hukukun üstünlüğü çerçevesinde bu ilkelerin olmasına değindi.
Spano, “İktidardaki kişiler mahkemeleri kontrol edemez. Kanunlar sadece halka değil, aynı zamanda gücü elinde bulunduranlara da her an uygulanabilmelidir. Kanunun üzerinde hiç kimse yoktur.” dedi.
Konuşmasında, yargı bağımsızlığına da değinen Spano, hukukun üstünlüğüyle yönetilen devletlerde, mahkemelerin kesin ve bağlayıcı kararlarının istisnasız infaz edilmesi gerektiği değerlendirmesinde bulundu.
Spano, “Devletlerin, mahkemenin otoritesine saygı göstermesi, yargıya duyulan güven ve daha geniş yorumuyla hukukun üstünlüğü için kaçınılmaz ön koşuldur” şeklinde konuştu.
Başkan Spano, 15 Temmuz darbe girişimi sonrasındaki tutuklamalarla ilgili AİHM’e Türkiye’den şikayet ve başvuruların olduğunu belirterek, şu ifadeleri kullandı:
“Mahkemenin içtihadı çok net şekilde ortaya koymaktadır ki hakimlerin tutukluluğu çok ciddi bir gözetim altındadır. Alparslan Altan kararında söylenmiş olduğu gibi 5. madde çerçevesinde tutukluluğun hukuka uygunluğunda üç unsur gözetim altında olacaktır. Birincisi, yargının toplumda önemli bir rolü vardır çünkü adaletin garantörüdür. İkincisi, yargı mensuplarına koruma sağlanması gerekir çünkü ancak böylelikle bağımsız bir şekilde faaliyetlerini yerine getirebilirler. Üçüncü olarak da yargının, demokratik toplumda diğer erkler arasında önemli bir rolü vardır. Bu noktada erkler ayrılığı ve yargı bağımsızlığını sağlayabilmek için mahkemenin yargı mensuplarını korunmasına özellikle dikkat etmesi gerekir.””
Bu konuda herhangi bir taraf tutmadığına işaret eden Spano, “Bu noktada, son kararlarda, Türkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesinde kullanılan ifadeler, yüksek mahkemelerimiz arasındaki bu diyaloğa çok fazla uymuyor. Bu tartışılması gereken bir konu ve adli diyalog çerçevesinde bunu tartışacağımızı ifade etmek istiyorum” dedi.
***
AİHM Başkanı’ndan Alparslan Altan eleştirisi
AİHM Başkanı Robert Spano, Adalet Akademisi’ndeki konuşmasında, 15 Temmuz sonrası tutuklanan ve AİHM’in hak ihlali kararı verdiği Anayasa Mahkemesi (AYM) başkanvekili Alparslan Altan getirdi. Anayasa Mahkemesi’nin Altan’ın başvurusunu reddetmesini eleştirdi.
Spano’nun sadece AİHM’in sitesinde İngilizce olarak yer alan konuşma metnindeki ilgili kısmı şöyle:
“15 Temmuz darbe girişimin ardından Türkiye’deki yargıçlardan, tutuklamayı düzenleyen 5. Maddenin ihlaliyle ilgili başvurular aldık. AİHM’in içtihadı, yargıçların tutukluluğunun mahkeme tarafından sıkı bir şekilde incelenmesi gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır. Alparslan Altan kararında mahkeme, 5. madde bağlamında ilk kez tutukluluğun yasallığına ilişkin katı değerlendirmesini şu üç unsura dayandırmıştır:
“İlk olarak adaletin garantörü olarak yargı camiasının özel rolü hukukun üstünlüğüyle yönetilen devletler için temel bir değerdir; görevlerini başarıyla yürütmeleri için toplumun güvenini kazanmış olmaları gerekir.
“İkinci olarak, iç hukukun yargı mensuplarına, görevlerini bağımsız bir şekilde yerine getirmeleri için verdiği adli koruma gibi düzenlemelere uyulması esastır.
“Üçüncü olarak da demokratik bir toplumda yargının devlet organları arasındaki önemli yeri ile kuvvetler ayrılığı ve yargı bağımsızlığının korunmasının artan önemi göz önüne alındığında, AİHM, bir tutuklama emrinin sözleşme hükümleri açısından nasıl uygulandığını incelerken yargı mensuplarının korunmasına özel olarak dikkat etmelidir.
“Buraya çok önemli bir hususu eklememe izin verin. Çünkü bu konuyla ilgili bir yanlış anlama olduğunu fark ettim. Sözleşme hukuku gereği, bir gözaltının, ulusal hukuk çerçevesinde hukuki olup olmadığının takdirinin ulusal makamlarının tasarrufunda olduğunu iddia etmek doğru değildir.
“Bir başka deyişle özellikle sözleşmenin 5. maddesi uyarınca AİHM, garantilerin ulusal hukuk ile bağdaşıp bağdaşmadığını kendisi belirlemelidir.
“Hakimlerin tutuklanmasına gelince, bu inceleme çok daha titizlikle yürütülecektir.
“Dolayısıyla elbette çıkan netice üzerine bir pozisyon almıyorum ama Türkiye Anayasa Mahkemesi’nin son hükmünde benimsediği dil, mahkememiz ve yüksek dereceli mahkemeler arasındaki beklediğimiz yapıcı hukuki diyalog ruhunu tamamıyla yansıtmıyor gözükmektedir.”
AİHM, geçen yıl AYM Başkan vekili Alparslan Altan’ın başvurusuyla ilgili hak ihlali kararı vermiş, “tutuklamadan sonra dosyaya giren delillerin, tutuklamaya dayanak yapılamayacağına” hükmetmişti. Altan’ın 2018’de Anayasa Mahkemesi’ne yaptığı bireysel başvuru ise reddedilmişti.
Spano’nun Türkiye ziyareti tepkilere neden oldu
Türkiye ve dünyadan farklı kesimler, Spano’nun hukukun bağımsızlığının gerilediği Türkiye ziyaretini eleştirdi.
İstanbul Üniversitesi Spano’ya fahri doktora verecek
Eski Avrupa Parlamentosu Türkiye Raportörü Kati Piri, Twitter hesabından yaptığı açıklamada, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Başkanı yargıç Robert Spano, çok sayıda akademisyeni kovan İstanbul Üniversitesi’nden fahri doktora almayı planlıyor. Güvenilirliğini atmadan önce iki kez düşünün” ifadelerini kullandı.